Morgunblaðið - 08.10.2004, Qupperneq 32

32 FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
MIG langar að koma á framfæri
nokkrum orðum um geðklofa.
Ég er 37 ára gömul og þegar ég
var 26 ára greindist ég með geð-
klofa. Hins vegar veiktist ég fyrst
þegar ég var 17 ára gömul án þess
þó að fá sjúkdómsgreiningu frá
lækni. Að veikjast svo snemma á
lífsleiðinni gerir það að verkum að
maður missir seinni hlutann af
unglingsárunum. Þar af leiðandi
flosnaði ég fljótt upp úr námi og
hef ekki klárað neitt framhalds-
nám.
Oft tekur langan tíma að finna
rétt lyf sem henta hverjum ein-
staklingi fyrir sig og í því lenti ég,
það var sífellt verið að skipta um
lyf hjá mér.
Ég á margar innlagnir að baki
og er ég reynslunni ríkari eftir
það.
Að mínu mati gefur það manni
alveg nýja sýn á lífið að vera með
geðklofa.
Ástæða fyrir því að ég rita þessa
grein er að mér finnst ég vera
beitt órétti og ég mæti fordómum
og fáfræði í þjóðfélaginu.
Eitt nýlegt dæmi um fordóma í
þjóðfélaginu er að í haust innritaði
ég mig í skóla og var alsæl að kom-
ast inn í skólann og geta fetað
menntaveginn á nýjan leik.
Þetta var sjúkraliðabraut og var
ég mjög áhugasöm um námið og
mér leið virkilega vel að hafa eitt-
hvert hlutverk og eitthvað að
stefna að á hverjum degi.
En svo kom áfallið, við vorum að
ræða um geðsjúkdóma og þá varð
einum nemandanum að orði að það
ætti að loka alla geðklofa inni, nú,
ég bara eins og sagt er fríkaði út,
sagðist vera geðklofi í meðferð og
hvort þetta væri virkilega viðhorf
þeirra sem eru að mennta sig í
heilbrigðisgeiranum.
Það kom fát á kennarann sem
skipti um umræðuefni. Ekki nóg
með það, heldur hafði ég samband
við brautarstjóra námsbraut-
arinnar sem ráðlagði mér að hætta
á þessari braut sökum geðklofa
míns. Hún sagðist þekkja til geð-
klofa og þetta hentaði mér nú ekki
alveg vegna þess að ég gæti ekki
með nokkru móti starfað inni á
sjúkrastofnun. Á þessum tíma-
punkti gafst ég upp og sagði mig
úr skólanum sökum fordóma. Ég
hélt að allir hefðu sama rétt til
náms og eftir því sem ég best veit
þá er sjúkraliðastarfið mjög fjöl-
breytt og það einskorðast ekki við
heilbrigðisstofnanir.
Það sem ég hafði hugsað mér
með því að mennta mig var að
auka tækifæri mín til að stunda
vinnu í framtíðinni og víkka sjón-
deildarhring annarra til geðklofa.
En í dag er ég hætt í skóla. Ég
er byrjuð að sækja námskeið hjá
Fjölmennt og staðráðin í því að
halda áfram að mennta mig.
Hver veit nema ég fari aftur í
umræddan skóla og vona þá að það
verði betur tekið á móti mér.
Með vinsemd og virðingu,
HEIÐRÚN SÓLVEIG
JÓNASDÓTTIR,
Álfabyggð 4,
Akureyri.
Eru fordómar
gagnvart geðsjúkum
í skólakerfinu?
Frá Heiðrúnu Sólveigu Jónas-
dóttur, sem greinst hefur með
geðklofa:
ÉG hef verið viðloðandi Morgun-
blaðið í 70 ár, fyrst sem blaðberi,
síðan sendisveinn, rukkari fyrir
auglýsingar og síðast sem áskrif-
andi.
Blaðið hefur alltaf höfðað til mín
með sínum skrifum og borið af
öðrum blöðum.
Eins og gengur birtast greinar
sem ekki höfða til mín, en það er
jú eðlilegt.
Blaðið er mjög fundvíst á grein-
ar sem eru fræðandi, skemmtileg
viðtöl, þar sem komið er víða við.
Lýsingar af ferðum innanlands og
utan þar sem skemmtilega er sagt
frá mannlífi á viðkomandi stöðum.
Ég hef mikið velt fyrir mér
hversvegna að þið Morgunblaðs-
menn hafið smækkað svo letrið og
þétt að það liggur við að það renni
samam í eitt og verði þar af leið-
andi mjög ólæsilegt, þannig að í
mörgum tilfellum dettur manni í
hug að þeir sem ekki eru því þol-
inmóðari gefist upp á að lesa
greinarnar.
Ég vil taka fram að þó ég noti
gleraugu þá sé ég vel með þeim
þannig að því er ekki um að kenna
að ég hef þessa skoðun.
Þetta er sérstaklega slæmt við
lestur Lesbókarinnar og er það
miður því hún býður upp á afburða
góðar greinar og frásagnir.
Að sjálfsögðu óska ég ykkur til
hamingju með nýju prentsmiðjuna
og velfarnaðar í framtíðinni.
JÓN MAGNÚSSON,
Álfheimum 34,
Reykjavík.
Hugleiðing öldungs
Frá Jóni Magnússyni:
DARFUR-hérað í Súdan hefir verið
í fréttum að undanförnu. Þar eiga
að vera einhverjir dularfullir arab-
ískir vígamenn, myrðandi almenn-
ing með leyfi yfirvalda. Þrátt fyrir
mikinn áhuga vestrænna fjölmiðla
hefir ekki náðst ein einasta mynd af
þessum mönnum, aðeins óljósar frá-
sagnir hrjáðs fólks sem gæti átt
heima hvar sem er í Afríku. Hvað
skyldi svo valda þessum skyndilega
áhuga á högum þessara svörtu snill-
inga?
Jú, Súdanir eru farnir að dæla ol-
íu upp úr jörðinni og er nú dælt
345.000 tunnum á sólarhring, dæl-
ing fer vaxandi. Þarna á greinilega
að búa til nýtt stríð til að geta stolið
olíu.
Sauðfjárrækt er stunduð af mikl-
um þrótti í Súdan, ærnar bera tvisv-
ar á ári. Hjarðirnar eru geymdar í
girðingum við vatnsból og nýslegið
gras flutt að á vörubílum. Kjötið er
selt á þrjá dollara kílóið. Hér á Ís-
landi eru rollurnar látnar naga upp
landið og heyrúllurnar notaðar í
uppgræðslu. Við gætum margt af
Súdönum lært.
GESTUR GUNNARSSON,
Flókagötu 8,
Reykjavík.
Súdan
Frá Gesti Gunnarssyni
tæknifræðingi:
UM þessar mundir mættu menn
með nokkru stolti minnast aldar-
afmælis merkrar vegagerðar austur
á Seyðisfirði: Skömmu eftir alda-
mótin 1900 létu Seyðfirðingar leggja
fyrir eigin reikning
mjóan en vel akfæran
kerruveg – frá kaup-
staðnum 7 km út með
ströndinni sunnan-
verðri að litlu þorpi
sem þá var við lýði á
Hánesstaðaeyrum og
að Þórarinsstöðum.
Um svipað leyti var
ruddur álíka vegslóði
frá kaupstaðnum norð-
anmegin fjarðar um
Háubakka og Vestdals-
eyri út fyrir Dverga-
stein, Selstaði og allt út
í Brimnes. Verktæknin í þá daga
fólst þó fyrst og fremst í járnkarli,
haka, skóflu og hestakerru, allt unn-
ið hægt og bítandi en af stakri vand-
virkni og þrautseigju, vegkantar
hlaðnir af natni úr því grjóti sem
hendi var næst og úr torfsniddum.
Vegalagning þessi fyrir um
hundrað árum var gerð fyrir atbeina
framtakssamra athafnamanna á
Seyðisfirði en núna síðsumars árið
2004 situr enn allt við það sama
varðandi vegalagningu á Seyðisfirði;
í tæknivæddu og fjárhagslega vel-
stæðu landi okkar reynist hvorki til
fé, framtak né vilji hins opinbera til
að tengja þennan hundrað ára gamla
nú endurbætta akveg á Seyðisfirði
um Dalaskarð yfir til Mjóafjarðar –
og vantar þó einungis eitthvað um 12
kílómetra upp á til þess að á árinu
2005 eða 2006 verði loksins orðið ak-
fært milli þessara nágrannabyggða.
Miðað við þær milljarðafúlgur sem á
undanförnum áratugum hafa runnið
í ríkissjóð frá Seyðisfirði gæti það
naumast talist nein ofrausn þótt
nokkrir fjármunir væru loks veittir
úr þeim sama ríkissjóði í síðbúna
vegtengingu milli Seyðisfjarðar og
Mjóafjarðar. Það er helst brattinn í
Dalaskarði sem þykir tálma slíkri
vegagerð.
Hvorki Seyðfirðingar né íbúar
Mjóafjarðar hafa þó hingað til haft
uppi ýkja háværa kröfugerð á hend-
ur Vegagerð ríkisins um þennan ör-
stutta vegspöl sem upp á vantar til
að vegtengja loks
Seyðisfjörð við Mjóa-
fjörð – hundrað árum
eftir ofangreint einka-
framtak. Kröfurnar
eru aftur á móti þeim
mun háværari frá öðr-
um og þéttbýlli stöðum
á landinu um tvöföldun
þessa vegkafla fyrir
nokkra milljarða, um
mislæg vegamót þarna
eða um nýjan og betri
veg hér og þar á Vest-
urlandi. Þær kröfur
hljóta undantekninga-
laust áheyrn og eru nær alltaf upp-
fylltar fljótt, umyrðalítið og hósta-
laust og þá liggur nægilegt fram-
kvæmdafé jafnan á lausu. Ríkissjóð-
ur borgar brúsann.
Tugþúsundir íslenskra og er-
lendra ferðamanna koma árlega til
Seyðisfjarðar bæði sjóleiðis erlendis
frá og einnig landveginn yfir Fjarð-
arheiði, þennan fremur varhuga-
verða háfjallaveg sem enn í dag er
einasta aðkomuleið ökutækja til
Seyðisfjarðar. Þótt segja megi að á
margan hátt hafi vel verið staðið að
hönnun og lagningu vegarins yfir
Fjarðarheiði þar sem víða var unnið
við erfiðustu aðstæður í snarbratta
og þrengslum, þá býður fjallvegur-
inn yfir Fjarðarheiði samt enn þann
dag í dag ógætnum ökumönnum upp
á 15–75 metra frjálst fall í bifreiðum
sínum við nokkrar krappar beygjur.
Engin vegrið, engin grjótvörn hindr-
ar mögulega flugferð sem hæglega
gæti upphafist sé ekið gáleysislega
eða ef bíllinn skyldi taka upp á því að
renna til í hálku. Vegrið eru greini-
lega allt of dýr munaður til að sóað
sé á Austfirðinga, þau eru ætluð
verðugri Íslendingum. Þær þúsund-
ir erlendra ferðamanna sem koma í
fyrsta skipti til Íslands sjóleiðis til
Seyðisfjarðar, margir hverjir með
vel útbúna fjallabíla, fá á þjóðveg-
inum yfir Fjarðarheiði fullkomna og
rækilega lexíu í gæðastöðlum vega-
gerðar á Austurlandi. Ferðamenn,
íslenskir sem erlendir, á alls konar
ökutækjum komast þó með gætni
yfir Fjarðarheiði til Seyðisfjarðar en
þangað komnir eru þeir aftur á móti
innikróaðir í kaupstaðnum sjálfum,
komast þaðan hvorki lönd né strönd
áfram og þurfa því að aka sömu leið
til baka yfir heiðina. Enginn akveg-
ur er úr kaupstaðnum suður til
Mjóafjarðar, enginn akvegur er enn
þann dag í dag norður í Loðmundar-
fjörð og vantar þó einungis um 15
kílómetra vegaspotta upp á sitt
hvoru megin fjarðarins til þess að
opna þar tilkomumikla ferðamanna-
leið sem örugglega á eftir að verða
afar fjölfarin þótt síðar verði. Það
skiptir ferðamannabæinn Seyðis-
fjörð vissulega mjög miklu máli að
þessi tenging nái brátt fram að
ganga, skiptir einangrað byggðarlag
í Mjóafirði höfuðmáli að fá sem fyrst
þennan örstutta vegkafla lagðan um
torfæruna Dalaskarð, og það skiptir
raunar Austurland í heild miklu að
vegakerfið innan fjórðungsins þurfi
ekki öllu lengur að haldast þannig
slitrótt og síholótt sem á miðalda-
stigi væri.
Vegleysa
Halldór Vilhjálmsson skrifar
um vegagerð milli Seyðis-
fjarðar og Mjóafjarðar ’Gæti það naumast tal-ist nein ofrausn þótt
nokkrir fjármunir væru
loks veittir úr þeim
sama ríkissjóði í síðbúna
vegtengingu milli
Seyðisfjarðar og Mjóa-
fjarðar.‘
Halldór Vilhjálmsson
Höfundur er skógarbóndi á Héraði
og fv. menntaskólakennari.
Í MORGUNBLAÐINU síðastlið-
inn laugardag (2. okt.) gat að lesa
frétt um að búið væri að leggja niður
20 rúm fyrir geðsjúka í Arnarholti
og að til stæði að leggja niður önnur
20 rúm þar fyrir næstu
áramót. Á síðustu átta
árum hefur þá verið
lokað geðdeildum með
110–120 rúmum á
Landspítalanum án
þess að nokkuð kæmi í
staðinn til þess að
mæta þjónustu- og
umönnunarþörf mikið
veikra langtíma sjúk-
linga. Þetta jafngildir
rúmlega því að geð-
deild Borgarspítalans,
sem talin var nauðsyn-
leg og gera gagn, hafi
endanlega verið lögð niður, en ekki
bara sameinuð geðdeild Landspít-
alans.
Heimatilbúinn vandi
Þessar lokanir hafa leitt til mikilla
vandræða sem blasa við. Fjöldi lang-
veikra sjúklinga er kominn á ver-
gang vegna ófullnægjandi meðferð-
ar og fjöldi öryrkja vegna geðrask-
ana hefur hátt í tvöfaldast á þessu
tímabili, skv. rannsókn trygginga-
lækna. Það gefur augaleið að ekki er
hægt að veita sjúklingunum full-
nægjandi meðferð og endurhæfingu
þegar geðdeildum er lokað í stórum
stíl. Sjúklingar eru útskrifaðir áður
en þeir geta almennilega fótað sig.
Vill þá sækja í sama horf og þurfa
þeir því að komast aftur inn á spít-
ala. Vandræðin eru orðin svo mikil
að talsmenn Geðhjálpar eru farnir
að tala um stofnun lokaðrar geð-
deildar fyrir mikið veika sjúklinga
sem valda öðrum truflun og fyrir
geðveika afbrotamenn sem eru tald-
ir sakhæfir og hafa verið dæmdir til
fangelsisvistar. Slíkt væri afturhvarf
til fortíðar, sem ekki
þekktist hér á landi.
Stjórnvöld hafa tekið
undir þetta án þess að
huga að orsök vandans,
sem liggur hjá þeim
sjálfum.
Samkvæmt venju-
legri málnotkun er lok-
uð deild sú sem ekki er
í rekstri, sbr. lokuð
búð. En það sem átt er
við með lokaðri geð-
deild er læst geðdeild
til þess að vernda um-
hverfið fyrir sjúkling-
um og ætti því að réttu lagi að heyra
til réttargeðdeildinni að Sogni sem
þjónar þeim tilgangi. Það væru hins
vegar sorgleg mistök ef slík deild
yrði staðsett á Kleppi eins og heil-
brigðisráðherra nefndi í blaðaviðtali
nýlega. Þar með yrði spítalanum
breytt í fangelsi, sem mundi ýfa upp
þá fordóma sem barist hefur verið
gegn mestalla síðustu öld. Frá þess-
um hugmyndum er hættulega stutt
yfir í að einhverjir vilji taka upp
notkun belta og spennitreyja aftur,
en notkun slíkra þvingunartækja
var hætt á Kleppsspítala í árslok
1932. Geðdeildir hér á landi hafa síð-
an verið til fyrirmyndar í mannúð-
legri meðferð og umönnun. Nokkr-
um sinnum hafa komið sendinefndir
erlendis frá til að kynna sér hvernig
hægt væri að komast af án þving-
unartækja og hafa eins frjálslegt
andrúmsloft og raun var á deildum
spítalans.
Stefnumótun
Á árinu 1998 gerði starfshópur, sem
heilbrigðismálráðherra hafði skipað
undir forystu Tómasar Zoëga, til-
lögur um stefnumótun í málefnum
geðsjúkra. Lausn vandans sem nú
blasir við er fólgin í að fylgja eftir
þessum tillögum og veita nægjan-
lega mikið fé til þess að hægt verði
að veita geðheilbrigðisþjónustu sem
verði ekki lakari en var 1996, helst
betri eins og ætlunin var með tillög-
um starfshópsins.
Lausnin er ekki fólgin í stofnun
lokaðrar öryggisdeildar innan geð-
sviðs Landspítalans. Slík deild yrði
til að ýfa upp og styrkja þá fordóma
sem geðsjúkir hafa mátt búa við og
allir vilja í orði kveðnu vinna gegn.
Ef þörf er fyrir að vista afbrotamenn
á geðdeild á það að gerast á sjúkra-
deild innan fangelsanna eða á réttar-
geðdeildinni að Sogni.
Lokanir geðdeilda
og „lokuð geðdeild“
Tómas Helgason skrifar
um geðheilbrigðismál ’Ef þörf er fyrir aðvista afbrotamenn á
geðdeild á það að
gerast á sjúkradeild
innan fangelsanna eða
á réttargeðdeildinni
að Sogni.‘
Tómas Helgason
Höfundur er prófessor, dr. med., fyrrv.
sviðstjóri geðsviðs Landspítalans.