Morgunblaðið - 18.12.2004, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
„ILL VAR þín fyrsta ganga“ er
nærfærin einkunn um þá ákvörðun
SÖÞ, nýskipaðs umhverfisráðherra,
að stytta friðun rjúpunnar um ár.
Það er mjög ámælisverð ráða-
breytni, ekki síst
blekkingarnar sem
var beitt til að rétt-
læta hana.
Hér við Djúp eru
frá fornu fari mikil
rjúpnalönd, ekki síst
vegna víðáttumikils
kjarrlendis í dölum og
fjörðum sem skýla
fyrir fálka og veðrum
auk þess að veita
rjúpu gnógt fæðu. Ég
hef því frá barnsaldri
haft góða aðstöðu til
að fylgjast með við-
gangi og atferli rjúpunnar og hef
um áratugi verið fengsæl rjúpna-
skytta eða á meðan í eitthvað var
að sækja.
Hér á Skjaldfönn voru hvað síð-
ast snaraðar rjúpur og rjúpna-
nytjar voru lengi gildur þáttur í af-
komu búenda. Unglingur var ég
farinn að deila í blöðum við fugla-
fræðinga um þá „speki“ þeirra „að
veiði hefði engin áhrif á stofninn“
og á undan öðrum benti ég á að
minkurinn hefði aðlagað sig hér-
lendum aðstæðum, væri ekki leng-
ur bundinn vatna- og árbökkum
eins og í fyrri heimkynnum og væri
því orðinn rjúpunni afar skæður.
Nauðsynleg friðun
Friðun rjúpunnar var fortakslaus
nauðsyn. Frægustu skyttur sem
þekktu landið eins og handarbakið
á sér fengu orðið ekki í jólamatinn
handa sjálfum sér. Fálkasetrin
stóðu auð vor eftir vor. Friðunin
var virt og vel tekið af tveimur
þriðju þjóðarinnar, blýmengun eng-
in eða utanvegaakstur og björg-
unarsveitir hafa átt náðuga daga
tvö síðastliðin haust. Aðeins blind-
ingjarnir í Skotvís létu ófriðlega,
töluðu um falsaðar forsendur og
rökkuðu Sif niður enda mundu þeir
hiklaust feta í fótspor þeirra sem
sneru síðasta geirfuglinn úr háls-
liðnum.
„Friðunin hefur borið árangur,
stofninn stækkað um helming,“
segja rannsakendur. En það segir
ekki mikið þó að einn karri eða
tveir teldust í vor, þar sem enginn
eða einn taldist í fyrravor, en það
þokast engu að síður. Samt er það
grátleg fásinna að klippa ár af frið-
un nema önnur þungvæg vernd
komi í staðinn.
Í tillögum SÖÞ á sölubann „að
koma í veg fyrir starfsemi atvinnu-
skyttna“, þ.e. mína og minna líka,
svona fimm hundruð einstaklinga,
sem flestir eru bændur og aðrir
þeim tengdir. Okkur sem eigum
land og nytjum hlunnindi þess og
náum um fimmtíu prósentum af
skotinni rjúpu á að ýta
til hliðar svo fimm
þúsund sportskyttur
komist að. En í þessu
dvergsmáa frænd-
semi- og kunn-
ingjasamfélagi er sölu-
bann gersamlega
gagnslaus aðferð til að
slá á veiði og miklu
líklegri til að æsa okk-
ur til athafna á ný.
Allir alvöru atvinnu-
menn hafa lengi átt
sína tryggu kaup-
endur og koma hvergi
nærri verslunum og hinum mun
lærast það líka. Ef SAÞ vill gera
jólarjúpu „svarta“ þá er sölubann
kjörin leið til þess.
Flestir í þeim hópi sem ég til-
heyri eru umráðamenn lands,
margir bændur sem ekki veitir af
tekjuauka. Við skjótum á sitjandi
fugl, bæði til að spara skot og til
að sem fæstar rjúpur sleppi særð-
ar. Við skömmumst okkar ef rjúp-
urnar sem við náum eru ekki fleiri
en notuð skot og blýmengun okkar
því í lágmarki. Við göngum til
rjúpna en ökum sem minnst og
landskemmdir því hverfandi. Við
rötum heim og síðast en ekki síst
erum það við sem sköffum neyt-
andanum jólarjúpuna sína á hátíð-
arborðið.
Sigmararnir fimm þúsund eru
nefnilega ekki aflögufærir, fá varla
tíu stykki að meðaltali, gróft áætl-
að eftir rjúpnaskotasölutölum, 6–8
skot á fugl sem þeir ná enda
skjóta þeir flestir á flugi og meiða
og særa sennilega fleiri rjúpur en
þeir ná, sem verða svo einungis
vargfæða. Þannig eiga þeir auðvit-
að bróðurpartinn af blýmeng-
uninni.
Sigmararnir eru margir rass-
þungir og aka því til rjúpna og fari
þeir frá bíl villast þeir gjarnan og
það er dýrt spaug fyrir samfélagið.
Ótalið er þá það tjón sem þetta
gikkglaða lið veldur á bílum, sum-
arbústöðum og búfé. Þar við bætist
grímulaus notkun á harðbönnuðum
fjölskotabyssum, en allir sem eru í
heyrnarmáli við rjúpnavígvellina
kannast við skotarunurnar, allt
upp í 5–6 í einu. Og þegar búið er
fyrstu daga veiðitímans að aleyða
rjúpu í nágrenni Reykjavíkur
flæða Sigmararnir vestur, norður
og austur eins og eyðandi eldur og
formaðurinn hvetur sína menn til
að „láta á það reyna“ hvað þeir
komast langt í yfirtroðslu og rán-
skap.
Nú veit ég að margir heiðarlegir
og sómakærir þéttbýlisveiðimenn
stórmóðgast við mig, en við því er
ekkert að gera. Stundum þarf að
hvessa aðeins drættina í myndinni
svo hún veki athygli.
Nefndarafglöp
Sem gjörkunnugur málefnum rjúp-
unnar er mér algerlega óskilj-
anlegt hvernig umhverfisráðherra
hagar sér. Þó tekur fyrst steininn
úr með tillögum rjúpnanefndar
sem nú eru farnar að spyrjast út.
Þær eru svo gróf aðför að bændum
og öðrum eigendum lands að engu
tali tekur.
Það er allt á sama veginn og hér
að framan, að hlaða undir kjós-
endur og skjólstæðinga SÖÞ en
kvótasetja bændur og jafnvel
svipta þá rétti til skotveiða á jörð-
um sínum. Ég hvet stéttarbræður
mína til að vakna og verja sig. Frá
Bændahallarmönnum er einskis að
vænta, þeir eru lagstir á högg-
stokkinn.
Að lokum þetta, Sigríður Anna:
Haltu þig við þriggja ára friðun
hið minnsta og hristu af þér varg-
ana í Skotvís og þingflokknum.
Náðu fram breytingum á veiðitíma
rjúpna. Hann verði eingöngu og
alls ekki lengri en þrjár fyrstu vik-
ur nóvember. Rjúpa verði svo al-
friðuð á miðhálendinu. Einhentu
þér síðan í að fá fjármuni til að
tryggja strax að tillögur minka-
nefndar um útrýmingu þess kvik-
indis nái fram að ganga og að ref
og flugvargi verði haldið niðri,
jafnt í friðlöndum og þjóðgörðum
sem annars staðar.
Og: Láttu þér ekki detta í hug
að senda Sigmarana upp í hlað-
varpa á hverjum bóndabæ því ef
þú gerir það er fullvíst að fleirum
mun blæða en rjúpunum.
Svartar jólarjúpur?
Indriði Aðalsteinsson fjallar
um rjúpnaveiðibannið ’Láttu þér ekki detta íhug að senda Sigmar-
ana upp í hlaðvarpa á
hverjum bóndabæ því ef
þú gerir það er fullvíst
að fleirum mun blæða
en rjúpunum.‘
Indriði Aðalsteinsson
Höfundur er bóndi á
Skjaldfönn v/Djúp.
ÞEKKINGARSTJÓRNUN er
samheiti yfir aðferðir sem miða að
því að móta, skrá, vista og miðla
þekkingu innan fyr-
irtækja. Leiðarljós
hennar er bættur
rekstrarárangur og
henni hefur verið beitt
þar sem alþjóðleg sam-
keppni hefur færst í
vöxt. Þannig hafa
stjórnendur fyrirtækja
leitast við að beita ýms-
um aðferðum til að efla
nýsköpun og vöruþró-
un, bæta þjónustu við
viðskiptavini að lækka
rekstrarkostnað.
Ríkulegur árangur
Af rannsóknum að dæma hafa að-
ferðir þekkingarstjórnunar skilað
ríkulegum árangri. Þannig leiða er-
lendar kannanir í ljós eftirfarandi
breytingar:
• Ákvarðanataka varð skjótvirkari
og betri hjá 71% fyrirtækja.
• Viðskiptavinum var veitt betri
þjónusta hjá 64% fyrirtækja.
• Framleiðni jókst hjá 60% fyr-
irtækja.
• Hæfni starfsfólks jókst hjá um
60% fyrirtækja.
• Hagnaður jókst hjá
50% fyrirtækja.
Nýleg könnun sem
framkvæmd var við Há-
skólann á Akureyri
leiðir í ljós að 73% ís-
lenskra stjórnenda telja
hæfni starfsfólks hafa
aukist í kjölfar þekk-
ingarstjórnunar og um
70% telja að við-
skiptavinum hafi verið
veitt betri þjónusta.(1)
Þá má nefna að stjórn-
endur svara því einnig
til að ákvarðanataka og
samkeppnisstaða hafi batnað og
framleiðni aukist.
Óplægður akur
Þeir þættir sem hér hafa verið nefnd-
ir auka mjög samkeppnishæfni fyr-
irtækja og ættu að vera mikil hvatn-
ing til að hagnýta aðferðir
þekkingarstjórnunar í íslenskum fyr-
irtækjum. Fyrrgreind könnun sýnir
hins vegar að aðeins 24% íslenskra
fyrirtækja hafa tekið þekking-
arstjórnun í notkun og um 12%
þeirra eru að kanna þörf fyrir slíkar
aðferðir. Það má því ljóst vera að
brýn þörf er á að kynna þekking-
arstjórnun frekar meðal íslenskra
stjórnenda.
(1) Sjá Inga Rúnar Eðvarðsson,
Þekkingarstjórnun, Háskólinn á Ak-
ureyri, 2004.
Árangur þekkingarstjórnunar
Ingi Rúnar Eðvarðsson fjallar
um þekkingarstjórnun ’Þannig hafa stjórn-endur fyrirtækja leitast
við að beita ýmsum að-
ferðum til að efla ný-
sköpun og vöruþróun,
bæta þjónustu við við-
skiptavini og að lækka
rekstrarkostnað.‘
Ingi Rúnar Eðvarðsson
Höfundur er prófessor
við Háskólann á Akureyri.
JOHN LOCKE sagði að ríkið hefði
ekkert vald til þess að takmarka
frelsi einstaklinga þrátt fyrir að það
gæti bætt líf þeirra. Að banna súkku-
laðiát, skíðaiðkun, áfengisdrykkju
eða skyndibita eru
dæmi um slíkt en bann
við reykingum á veit-
ingastöðum á einnig
heima í þessari upptaln-
ingu.
Undirritaður reykir
ekki og hefur oft kosið
að sækja ekki veit-
ingastaði þar sem mikið
er um reykingar. Það
hvarflar samt ekki að
honum að reyna að
beita ríkisvaldinu til
þess að banna öðrum að
reykja, af sömu ástæðu
og hann vill ekki að aðr-
ir beiti ríkisvaldinu
gegn því að hann borði
uppáhaldssúkku-
laðistykkið sitt.
Reykingar eru ekk-
ert opinbert heilbrigðis-
eða öryggisvandamál
eins og berklar eða
akstur undir áhrifum
áfengis. Reykingar eru
eins og skyndibitaát og
mótorhjólaiðkun, m.ö.o. þær varða
eingöngu einstaklinginn sem reyk-
ingarnar stundar. Í Bandaríkjunum
var gerð könnun fyrir fjölmörgum ár-
um þar sem kom fram að 90% þjóð-
arinnar gerðu sér grein fyrir krabba-
meinshættunni sem fylgdi því að
reykja. Undirritaður fullyrðir að hlut-
fallið sé ekki minna hér á Íslandi. Þeir
sem reykja hafa því fulla vitneskju
um áhættuna sem því fylgir og hér er
því um að ræða upplýsta ákvörðun
einstaklinga sem standa frammi fyrir
frjálsu vali. Aðgerðarsinnar, sem
berjast fyrir reykingabanni, eru því
að nota ríkisvaldið til þess að svipta
einstaklinga frelsi sem eru fullfærir
um að hugsa um sig sjálfir. Margir
reykingamenn hætta að reykja en
aðrir líta svo á að ánægjan af reyk-
ingum sé þeim meira virði en áhætt-
an. Ýmis iðja hefur í för með sér
heilsutjón en er engu að síður stund-
uð af fjölda einstaklinga. Því er
áhættan við reykingar engin rök fyrir
því að setja frelsi fólks skorður með
lögum.
Hvað með óbeinu reykingarnar og
þá hættu sem þeim fylgir? Er það
ekki óréttlátt að fólk þurfi að anda að
sér skaðsömum reyk á veit-
ingastöðum? Jú, það væri hægt að
færa rök fyrir því ef einhver þvingun
ætti sér stað. Staðreyndin er hins
vegar sú að fólk er aldrei neytt til
þess að sækja né dvelja á veitingastað
og því geta þeir sem vilja forðast
reykinn einfaldlega notað frelsi sitt
og fætur til þess að yfirgefa þá staði
sem þeim mislíkar. Eigendur veit-
ingastaða, heimila og annarra bygg-
inga eiga auðvitað sjálfir að hafa
ákvörðunarrétt yfir því hvort reykt
sé á eignum þeirra eða ekki, en allt
sem ríkið gerir til þess að hindra það
er brot á eignarétti einstaklinga.
Sá eini sem verður fyrir skaða af
því að leyfa reykingar á veitingastað
er veitingahúseigandinn sjálfur því
sumir viðskiptavinir vilja reyklausa
staði en aðrir ekki. Með því að koma
til móts við annan hópinn er hætt við
að veitingahúseigandinn verði af við-
skiptum við hinn. Gróðavon kaup-
sýslumanna á frjálsum markaði sér
hins vegar til þess að eftirspurn
beggja aðila sé fullnægt. Þessi þróun
hefur átt sér stað í Reykjavík og nú
eru þeir orðnir fjölmargir veitinga-
staðirnir sem bjóða upp á reyklaust
umhverfi. En hvað þá með aumingja
starfsfólkið sem vinnur á þessum
stöðum og verður fyrir þessum skað-
legu skýjum? Eins og var getið hér að
ofan eru margir staðir sem banna
reykingar nú þegar í Reykjavík. Ef
það er starfsmanni ekki að skapi að
starfa á veitingastað þar sem reyk-
ingar eru leyfðar hefur hann frelsi til
að hætta og sækja um starf á stað
sem er reyklaus. Ef banna á reyk-
ingar á veitingastöðum með þessum
rökum má einnig nota þau gegn
áfengi. Hverja einustu
helgi lenda dyraverðir
á öldurhúsum bæjarins
í útistöðum við gesti
sem eru ofurölvi og
endar það oft með
pústrum. Sömu gestir
láta oft dólgslega við
barþjóna skemmtistað-
anna en öll vitum við
hversu skaðsöm óhóf-
leg neysla áfengis er
líkamanum. Ef reyk-
ingar verða bannaðar á
veitingahúsum, er þá
ekki eðlilegt framhald
að banna áfengi?
Samfélagið okkar er
byggt á umburðarlyndi
sem á ekki að einskorð-
ast við suma hópa. Um-
burðarlyndið á að vera
gagnvart öllum hópum
eins og frjálshyggjan
boðar. Eigum við að
banna óhollan mat?
Eigum við að merkja
Mars-súkkulaði með
,,Getur valdið offitu, jafnvel dauða,
eða kannski bara banna Mars-
súkkulaði? Ætti þá ekki líka að taka
krabbameinsforvörnina alla leið og
banna sólina, við vitum jú hvað húð-
krabbamein eru hættuleg. Rík-
isvaldið gæti sett lög gegn gluggum
og skikkað þegnana til þess að vera
ekki á ferli nema að næturlagi. Auð-
vitað ekki, við erum sjálf fullfær um
að taka ákvarðanir um neyslu m.t.t.
þeirrar áhættu sem henni fylgir.
Hver einstaklingur á að hafa athafna-
frelsi, svo framarlega sem hann skað-
ar ekki annan með framferði sínu og
þar sem reykingar á einkaeign skaða
aðeins þann sem reykingarnar stund-
ar hefur ríkið ekkert erindi í þessu
máli.
Á að fara að
setja á okkur
enn eitt bannið!
Guðmundur Arnar Guðmunds-
son fjallar um athafnafrelsi
einstaklingsins
Guðmundur Arnar
Guðmundsson
’Samfélagiðokkar er byggt á
umburðarlyndi
sem á ekki að
einskorðast við
suma hópa. ‘
Höfundur á sæti í stjórn
Frjálshyggjufélagsins og
er meistaranemi við HÍ.
Eftirfarandi greinar eru á
mbl.is:
Guðrún Lilja Hólmfríðardótt-
ir: „Ég vil hér með votta okkur
mína dýpstu samúð vegna
þeirrar stöðu sem komin er upp
í íslensku þjóðfélagi með skipan
Jóns Steinars Gunnlaugssonar
í stöðu hæstaréttardómara. Ég
segi okkur af því að ég er þol-
andinn í „Prófessorsmálinu“.“
Sveinn Aðalsteinsson: „Nýj-
asta útspil Landsvirkjunar og
Alcoa, er að lýsa því yfir að
Kárahnjúkavirkjun, álbræðsl-
an í Reyðarfirði og línulagnir
þar á milli flokkist undir að
verða „sjálfbærar“!“
Hafsteinn Hjaltason: „Landa-
kröfumenn hafa engar heimild-
ir fyrir því, að Kjölur sé þeirra
eignarland, eða eignarland
Biskupstungna- og Svínavatns-
hrepps.“
María Th. Jónsdóttir: „Á land-
inu okkar eru starfandi mjög
góðar hjúkrunardeildir fyrir
heilabilaða en þær eru bara allt
of fáar og fjölgar hægt.“
Guðmundur Hafsteinsson:
„Því eru gráður LHÍ að inntaki
engu fremur háskólagráður en
þær sem TR útskrifaði nem-
endur með, nema síður sé.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar