Réttur - 01.07.1966, Síða 53

Réttur
253
feðma samfylkingar til lengri tírna, sem ýmist hafa vaunverulega
átt sér stað í verkalýðshreyfingunni á íslandi eða verið barist fyr-
ir. Það er Hka lærdómsríkt að rifja upp reynslu af slíku, ekki sízt
með lillliti til þess, hve freisting valdamanna er oft rík til þess að
koma á harðvítugu, handjárnuðu flokkskerfi einu saman, — sökum
þess hve sterkt vald slíkt er, — en gleyma þeim kost, sem sveigjan-
leiki víðfeðma samtaka almennings er.
Fyrstu pólitísku samtök íslenzkrar verkalýðshreyfingar — Al-
þýðusamband íslands ] 916 — voru í rauninni hin víðfeðmustu
pólitísku samfylkingarsamtök, sem verkalýðshreyfingin hefur eign-
ast. Gallinn við þau var, að annars vegar vantaði í þau markvissan,
marxistískan sósíalistaflokk, en hins vegar skorti á, að verkalýðs-
félögin kæmu sem slík saman í óháðu verkalýðssambandi, þó þau
þeirra, er vildu, væru auk þess meðlimir sem beild í Alþýðuflokkn-
um. — En hann var í rauninni fyrsta áratuginn mjög víðfeðma
samfylkingarflokkur íslenzkrar alþýðu með mismunandi skoðunum
og heildarfélögum innbyrðis, m. a. með fleiru en einu jafnaðar-
mannafélagi á sama stað.
Árið 1926 var illu heilli horfið frá slíku umburðarlyndi og úti-
lokun.in á róttækustu sósíalistunum, kommúnistunum í Reykjavík
og Vestmannaeyjum hafin.
Þegar Kommúnistaflokkurinn var stofnaður, 1930, sótti hann
um að vera í Alþýðusambandi íslands sem heild. Hefði því verið
sinnt, var Alþýðusambandið áfram samfylkingarsamtök alþýðu,
])ótt hart væri deilt inn á við. Þessu var illu heilli neitað og tekið
upp það flokkslega einræði sósíaldemókrata innan Alþýðusam-
bandsins og Alþýðuflokksins, er þá var eitt og hið sama skipulags-
lega, sem knúði fram skipulagslega klofningu verkalýðshreyfingar-
•innar og aðskilnað þessara tveggja þátta liennar 1940—’42.
Árið 1936 var enn reynt að koma á samfylkingu Kommúnista-
flokks og Alþýðuflokks, en þær tilraunir voru kveðnar niður á
Alþýðusambandsþingi í nóvember 1936 og lagt úl í þá ævintýra-
mennsku, sem Alþýðuflokkurinu hefur aldrei náð sér eftir. (Al-
þýðuflokkurinn var 1934 jafnsterkur Framsókn að atkvæðalölu os;
hafði 21.7% þjóðarinnar, — fór 1937 niður í 19% og hefur aldrei
náð því síðan).
Eftir kosn.ingasigur Kommúnislaflokksins og ósigur Alþýðu-
flokksins 1937, beittu beztu og framsýnustu menn Alþýðuflokks-
ins sér fyrir því, að flokkarnir rynnu saman í eitt. Kommúnista-
flokkurinn áleit að vísu samfylkingu flokkanna heppilegri, að