Réttur - 01.04.1968, Side 14

Árin 1945—-1956 voru hugmyndir vestur-
evrópskra kommúnistaflokka um sósíalíska
byltingu hvort tveggja í senn, kreddukenndar
og samhengislausar. Reyndar var yfirleitt —
meira eða minna opinskátt — gert ráð fyrir
því, að hún gæti, eins og ástatt var í alþjóða-
málum, aðeins siglt í kjölfar hernaðarátaka í
Evrópu, og við slíkar aðstæður gætu sjálf-
stæðar hugmyndir uin leiðina til sósíalismans
ekki haft mikið gildi. Málefnagrundvöllur
kommúnistaflokkanna varð því í þessu tilliti
fyrst og fremst neikvæður, þeir fordæmdu
annars vegar stefnu sósíaldemókrata og hins
vegar þær hugmyndir, sem voru til vinstri við
þá sjáifa (einkum kenninguna um hina „sam-
felldu byltingu“).
Nýbreytni 20. flokksþingsins var afar ein-
föld: því var formálalaust lýst yfir, að við
núverandi aðstæður væri mögulegt og leyfi-
legt margt af því, sem kommúnistaflokkarnir
höfðu áður fordæmt. Nánar til tekið var frið-
samleg og þingræðisleg leið til sósíalismans
nú talin hugsanleg í Vestur-Evrópu, og í sam-
ræmi við það var breytt um stefnu gagnvart
sósíaldemókrötum og varanleg pólitísk sam-
vinna við þá talin bæði möguleg og nauðsyn-
leg til að þessu takinarki yrði náð. Eina rök-
semdin fyrir þessari endurskoðun var sú, að
hinn „sósialíski heimur" væri orðinn svo
sterkur og stæði svo vel að vígi í friðsamlegri
samkeppni við kapítalismann, að það breytti
kraftahlutföllunum, sósíaliskum hreyfingum í
hag, hvar sem væri í heiminum. Á hinn bóg-
inn var hin nýja stefna hvorki studd nokkurri
nýrri rannsókn á hinu þróaða auðvaldsþjóð-
félagi, né heldur var hróflað við þeirri kenni-
setningu, að sá sósíalismi, sem stefna ætti að
í Vestur-Evrópu og annars staðar, hlyti í
grundvallaratriðum að verða eftirlíking af
sovézku þjóðfélagi.
Hér var því ekki um neina hugmyndalega
endurnýjun að ræða, heldur var aðeins játað
því sem áður hafði verið neitað, án þess að
sjálfur málefnagrundvöllurinn, sem byggt var
á, tæki nokkrum breytingum. Ástæðan til þess-
arar stefnubreytingar var heldur ekki mál-
84
efnaleg, heldur pragmatísk: það var viðleitni
til að losa kommúnistaflokkana, einkum í
Vestur-Evrópu, úr þeirri pólitísku einangrun,
sem þeir höfðu lent í á timum kalda stríðsins,
og gera þeim kleift að heyja virkari stjórn-
málabaráttu. Því var spurt fyrst og fremst um
það, hvað gæti sem bezt og fljótast þjónað
þessu markmiði, en ekki hvað gæti stuðlað að
raunhæfum endurbótum á sósíalískri strategíu.
Rétt er að líta nokkru nánar á það, hver
áhrif stefnubreyting 20. flokksþingsins hafði
á tvo stærstu kommúnistaflokkana í Vestur-
Evrópu, hinn franska og hinn italska. Franski
kommúnistaflokkurinn tók eftir nokkurt hik
upp stefnu 20. flokksþingsins og hefur síðan
ekki aðeins framfylgt henni af mikilli ein-
beitni, heldur þróað hana lengra en sovézkum
kommúnistum kom nokkru sinni í hug. Þessi
framlenging er fólgin í því, að borgaralegt
þingræði er ekki lengur aðeins talið fær leið
til sósíalismans, heldur einnig í öllum höfuð-
atriðum samrýmanlegt sósíalísku þjóðfélagi
og því skuli því viðhaldið einnig eftir að hin
sósíalísku öfl hafi sigrazt á kapitalismanum.
Þessi stefnubreyting varð mun auðveldari fyr-
ir þá sök, að eftir 1958 hefur flokkurinn bar-
izt gegn núverandi stjórnarfari með endur-
reisn þingræðis að kjörorði. í stað hinnar
upprunalegu marxísku hugmyndar um sósíal-
isma, er felur í sér efnahagslegt, félagslegt og
pólitískt lýðræði ekki sem aukagetu eða „yfir-
byggingu“, heldur sem tilverugrundvöll, er
þannig komin samþætting tveggja óskyldra
hluta: annars vegar ákveðins skilnings á sósíal-
ismanum ,sem mótaður er af stalínstímabil-
inu og telur að þjóðnýting og áætlunarbúskap-
ur jafngildi sósíalisma, og hins vegar alhæf-
ingar hins borgaralega lýðræðisforms, sem
slilið er úr tengslum við sögulegan grundvöll
sinn og þjóðfélagslegt innihald.
Um ítalska kommúnistaflokkinn gegnir
nokkuð öðru máli. Fyrst og fremst kom stefnu-
breytingin honum ekki algerlega að óvörum,
þar eð hann var sjálfur þegar farinn að leita
nýrra leiða, sem betur samrýmdust ítölskum
staðháttum. Þar að auki kom mjög fljótlega