Réttur - 01.04.1968, Síða 25

samsteypur hafa að mestu leyti losnað undan
handarjaðri bankaauðmagnsins og í mörgum
tilvikum náð yfirstjórn þess í sínar hendur.
Þessar risavöxnu samsteypur eru orSnar
grundvallareiningar einokunarkapítalismans;
eigendur þeirra og starfsmenn hafa með hönd-
um forystu fyrir ráðastéttinni. Það er fyrst
og fremst með því að kanna eðli og hagsmuni
þessara einokunarrisa sem menn geta öðlazt
skilning á starfsháttum imperíalismans nú á
tímum.
Sígilt dæmi um slíkan einokunarrisa er
Standard Oil of New íersey sem þróaðist fyrst-
ur allra í það sem kalla má fjölþjóðasam-
steypu (multinational corporation). Standard
Oil er nú önnur stærsta iðnaðarsamsteypa
Bandaríkjanna, kemur næst á eftir General
Motors. Engin önnur samsteypa teygir greinar
sínar til jafnmargra landa, enda er haft við
orð að Standard Oil sé sú fyrirmynd sem aðr-
ar risasamsteypur, bæði í Bandaríkjunum og
öðrum auðvaldsríkjum, leitast við að nálgast
og líkja eftir. Hér verða tíundaðar nokkrar
staðreyndir til skýringar, sóttar í ársskýrslu
félagsins frá 1962.
í árslok 1962 átti Standard Oil (St. O.)
meira en helming hlutabréfa í 275 dótturfé-
lögum í 52 löndum. Landfræðilega skiptast
þau þannig:
Bandaríkin og Kanada 114 dótturfélög,
Rómanska Ameríka 43, Evrópa 77, Asía 14,
Afríka 9, Önnur lönd: 18 dótturfélög.
Þetta ár seldi St. 0. afurðir sínar til meira
en hundrað landa.
Heildareignir St. O. voru í árslok 11.488
milljónir dala.
Árstekjurnar voru í heild (brúttó) 10.567
dalir, en nettótekjur 841 milljónir dala.
Hlutfallsleg dreifing eigna og gróða 1958:
Bandaríkin og Kanada .... 67% 34%
Rómanska Ameríka.......... 20% 39%
Eystri álfur ............. 13% 27%
Þeir sem eru eigendur eða stjórnendur slíkr-
ar risasamsteypu hafa vitanlega annarra og
flóknari hagsmuna að gæta en brezkur baðm-
ullarsmiðjueigandi á 19. öld sem hafði mestan
áhuga á að komast yfir ódýrt hráefni og flytja
út varning sinn til hins tollfrjálsa Indlands;
eða Rotschild og Morgan, sem réðu yfir ó-
grynni af lausu fjármagni og var mest um hug-
að að festa það erlendis með sem hagstæðust-
um vöxtum.
Vegna hinna mörgu dótturfélaga erlendis
er St. 0. ekki fylgjandi verndartollum: dóttur-
félagið Creole Petroleum í Venezuela stefnir
t. d. að því að selja á sem lægstu verði olíu
til austurstrandar Bandaríkjanna. Eins og tafl-
an að framan sýnir, er starfsemi dótturfélaga
erlendis langtum arðvænlegri en starfsemi
heimafyrirtækja. Enda er það svo að langt er
síðan St. O. hœtti að flytja auðmagn út frá
Bandaríkjunum. Gróðinn af efnahagsstarfsem-
inni erlendis hefur verið svo mikill að flest
árin hafa stórar fúlgur verið aflögu til inn-
flutnings og úthlutunar meðal móðurfélaga
heimalandsins. T. d. greiddi St. 0. hluthöfum
sínum, sem eru langflestir búsettir í Banda-
rikjunum, í arð samtals 538 milljónir dala.
Sama ár gaf innanlandsstarfsemin ekki af sér
nema 309 milljónir dala í nettótekjur; þ. e. a.
s. 40% arðsins, að viðbættu öllu því fjár-
magni sem samsteypan festi í Bandaríkjunum
sjálfum á árinu, spruttu af gróðanum af efna-
hagsstarfseminni erlendis. Samsteypan flytur
})ví inn jafnaðarlega geysimikið auðmagn til
Bandaríkjanna.
Fram að síðari heimsstyrjöld hefði verið
rétt að kalla St. O. e. k. undantekningu: að-
eins fáeinar samsteypur aðrar fylgdu þá sömu
þróunarlínu. Flestar risasamsteypurnar ein-
beittu sér að innanlandsmarkaðinum, enda
þótt hliðargreinar af starfsemi þeirra teygðu
sig til annarra landa. Þær höfðu ekki enn lagt
allan auðvaldsheiminn undir starfsemi sína,
eins og St. 0. Enda var það svo að í heild dró
heldur úr fjárfestingu þeirra erlendis á árabil-
inu 1929—46. Áratugurinn eftir stríðið mark-
aði að þessu leyti tímamót. „í hverri iðngrein-
inni á fætur annarri komust bandarísk auðfé-
lög að raun um að tekjur þeirra af utanlands-
starfsemi voru í hröðum vexti og arður þeirra
95