Réttur - 01.04.1973, Blaðsíða 37

setja þar um lög. En auðvitað á að afnema svona
ákvæði, en setja i staðinn það, sem æskilegast
væri og eðlilegast frá íslenzku sjónarmiði. En það
myndi að mínu áliti hljóða eitthvað á þessa leið:
„island er ævarandi hlutlaust í ófriði og mun
engan her hafa né veita erlendum rikjum herstöðv-
ar né rétt til hersetu. Herskyldu má aldrei i lög
leiða.“
Með slikri grein væri itrekuð hlutleysisyfirlýsing-
in frá 1918. En með tilliti til kerfisbundns áróðurs
og pólitískrar spillingar, sem síðan hefur haft
áhrif á þjóðina, mun vart hugsanlegt að breyta
þessari grein á næsta ári frekar en t.d. að orða
hana svo:
„island er friðlýst land. Herskyldu má aldrei
lögleiða."
Geta þá sumir skoðað „friðlýsingu" sem yfir-
lýsingu um vilja til friðar, en aðrir litið róttækar
á það og lagt I fögur orðin þá merkingu að frið
viljum við hafa fyrir öllum ófriðarundirbúningi. Eftir
skilningi I hernaði þýðir friðlýsing að borg verði
ei varin og vopn þar eigi geymd. (Sbr. Paris og
Róm í síðasta stríði).
En alltaf ætti þó að verða fullt samkomulag
um siðari setninguna i stjórnarskrá.
ÍSLAND SAMEIGN ÍSLENDINGA
Hundrað ára gömul stjórnarskrárákvæði, skrifuð
fyrir skútuöld af embættismönnum niður við Eyr-
arsund áður en vatnsafl varð nýtanlegt til orku-
framleiðslu, áður en ofveiði og landeyðing urðu
til sem yfirvofandi hættur og auðvitað löngu áður
en hugtakið og fyrirbrigðið mengun varð til, taka
eðlilega ekki tillit til neins af þessu, sem á einn
eða annan hátt varða lif og velferð landsmanna
I dag og á komandi tímum.
Það væri eðlilegt að setja ákvæði, er að þessum
málum lúta, t.d. í kaflann um mannréttindi (VII.
kafla) máske grein eitthvað á þessa leið á eftir
67. greininni um friðhelgi eignarréttarins:
,/sland, náttúrugæði þess og auðllndir til lands
og sjóvar, eru sameign Islendinga, núlifandi sem
komandi kynslóða. Hver kynslóð skal kappkosta
að varðveita og hagnýta i senn náttúrugæði lands
og auðlindir þjóðar af viti og forsjá, svo verða
megi til frambúðar undirstaða heilbrigðs lifs al-
þjóðar, efnahagslegrar velferðar almennings og
stjórnarfarslegs sjálfstæðis landsins.11
Þá er það og orðið svo brýnt að enga bið þolir
að taka af öll tvímæli um eignarrétt þjóðarinnar
á óbyggð landsins og öllum auðæfum i jörðu. Hin
gamla tillaga okkar þar um á þingi er enn I góðu
gildi og hljóðaði svo:
„Dll núverandi óbyggð, — það er almenningar,
afréttir, aðrar lendur og svæði, sem eigi hafa
verið i byggð undanfarin 20 ár, — og öll hveraorka,
vatnsorka og auðæfi í jörðu, sem þar eru, er
ævinleg eign islenzku þjóðarinnar. Ákveða skal
með lögum beitirétt, veiðirétt og annan hefðbundinn
afnotarétt á þessum svæðum, svo og hvernig með
eyðijarðir, sem þar eru skuli fara.“
Hér mætti gjarnan bæta við ákvæði um að
tryggja með lögum aðgang almennings að því að
njóta náttúru lands síns.
Með slikri grein væri fyrir það girt að hægt væri
að selja t.d. Gullfoss eða Þingvelli* og er það
orðalag, sem hér er notað: „ævinleg eign" hið
sama og er I lögum um þjóðareign Þingvalla. En
þess mega menn minnast að fyrir 50 árum, um
1920, var svo komið að búið var að selja hluta-
félögum, mestmegnis útlendinga, flestalla virkjan-
lega fossa landsins nema Sogið — og munaði
mjóu þótt svo giftusamlega tækist til á þingi 1923
að sú ,,eign" útlendra manna yrði þeim ónýt svo
íslenzka rikið gat t.d. fyrir aldarfjórðungi siðan
keypt Þjórsá fyrir 3 miljónir króna af norska hluta-
félaginu „Titan", sem ,,átti" hana en fékk ei að
nota hana.
En með tilliti til þess með hvilikri áfergju erlendir
euðmenn sækjast nú eftir fasteignum viða um
heim og hvílikar tilhneigingar hafa verið til þess
öðru hvoru að selja erlendum aðilum eignir I landi
voru með allri þeirri hættu, er því fylgir, þá væri
og rétt að setja I stjórnarskrá hömlur þar á. Hin
gamla tillaga okkar á Alþingi var að breyta 68.
greininni um ríkisborgararétt og annan rétt út-
lendinga á þessa leið:
* Dæmin eru tekin af alkunnum ástæðum, Gull-
foss var eitt sinn búið að selja sem kunnugt er,
— og I leikriti sínu „Syndir annara" lætur Einar
Kvaran braskarcna hyggja á sölu Þingvalla.
101