Réttur - 01.04.1973, Blaðsíða 58

J. M. Keynes lagði til að sköpuð yrði sérstök
verðeining, ,,bancor“, og gildi hinna ýmsu gjald-
miðla miðuð við þessa einingu í tiltölulega föst-
um hlutföllum.
Þessi tillaga náði ekki fram að ganga.
Hins vegar var ákveðið, að undirstaða hins nýja
gjaldeyrisgerfis skyldi vera dollarinn og sterlings-
pundið.
Það kom I Ijós, að sterlingspundið gat ekki gegnt
hlutverki sínu nema að mjög takmörkuðu leyti. Fjár-
hagur Breta var mjög erfiður í lok styrjaldarinnar
og þeim tókst ekki að bæta hann og að því kom
að gengi pundsins var fellt 1967.
Hinsvegar var dollarinn ígildi gulls þegar ráð-
stefnan var haldin. Hann var aftur tengdur gullinu
þannig, að hver únsa af skíru gulli var talin jafn-
gilda 35 dollurum. Opinberir aðilar, ríkisstjórnir
og seðlabankar, gátu þannig skipt dollurum í gull
eða gulli í dollara I þessum hlutföllum.
Gjaldmiðlar annarra ríkja voru svo festir (með
möguleikum á mjög litlu fráviki) I ákveðnu hlutfalli
við dollarann, m.ö.o. á óbeinan hátt við gullið. I
stað gullmyntfótarins kom því s.k. gullpari-kerfi.
Á þessum tíma voru gullbirgðir i eigu opinberra
aðila I heiminum taldar vera að verðmæti sem næst
36 miljörðum dollara. Þar af munu um tveir þriðju
hlutar, eða 24,6 miljarðar dollara, hafa verið I eigu
bandaríska seðlabankans. Þessi gulleign bankans
var gjaldeyrisvarasjóður hans.
Gjaldeyrisvarasjóðir annarra ríkja voru þar á
móti að mestu leyti I dollurum og gulli.
Dollarinn var þannig allt i senn:
Viðmiðun annarra gjaldmiðla, aðalstofninn i
gjaldeyrisvarasjóðum fjölmargra ríkja og höfuð-
gjaldmiðill í millríkjaviðskiptum.
I raun og veru var gullparikerfið því þannig, að
í stað gullmyntfótarins var tekinn dollarafótur.
Þessi ákvörðun var af pólitískum toga og hún
varð mjög örlagarik.
Dollarinn hlaut sérréttindi meðal gjaldmiðla
heimsins og þessi sérréttindi fluttust samkvæmt
eðli málsins yfir á það ríki, sem stjórnaði útgáfu
dollaranna, sem sé yfir á Bandaríkin.
Þau gerðust í raun og veru miðbanki heimsins.
Þessu fylgdi mikil ábyrgð. Vegna sérhagsmuna
sinna brugðust Bandaríkin algjörlega þessari
skyldu. Þau létu sér i léttu rúmi liggja hina miklu
ábyrgð, sem á þeim hvíldi, og fóru sínu fram.
Hinn alþjóðlegi dollari átti að vera skiptanlegur
á móti gulli á fastákveðnu verði. M.ö.o. dollarinn
kom í staðinn fyrir gull.
Af þessu leiddi að Bandaríkin þurftu að eiga
nægilegar gullbirgðir til að ábyrgjast hið fast-
ákveðna gengi.
Allt fré 1950 var þessi forsenda ekki fyrir hendi.
Gullbirgðir þeirra minnkuðu með hverju ári og
að því kom að lokum — í ágúst 1971 — að horfið
var algjörlega frá innlausnarskyldunni. Þar með
var burðarás gjaldeyriskerfisins brostinn.
•
Strax á fyrsta áratugnum eftir styrjöldina tókst
iðnaðarríkjunum í heiminum að byggja upp fram-
leiðslugetu sína og framleiðni, sér i lagi Vestur-
Þýzkaland og Japan.
Bilið á milli framleiðslugetu Bandarikjanna ann-
arsvegar og annarra iðnaðarrikja hinsvegar minnk-
aði stórum.
Á árunum 1960 til 1971 jókst framleiðsla sjö
helztu iðnaðarveldanna sem hér segir:
Japan um 322%
Sovétríkin — 166%
Frakkland — 110%
Italía — 98%
Vestur-Þýzkaland — 90%
Bandarikin ■ — 74%
Bretland — 40%
(Úr skýrslu frá Sameinuðu þjóðunum).
Á árinu 1950 nam framleiðsla Bandarikjanna á
stáli 47% af heimsframleiðslunni, en 1971 var
hlutur þeirra kominn niður i 19%.
Á fyrrnefndu ári framleiddu Bandarikin 97 milj.
tonn, næst í röðinni voru Sovétrikin með 30 milj.
tonna framleiðslu.
Á síðarnefnda árinu framleiddu Bandaríkin 122
miljón tonn, Sovétríkin 132 milj. tonn og Japan
98 milj. tonn.
(Tölur teknar úr skýrslu The American Iron and
Steel Institute).
Þjóðarframleiðsla Bandaríkjanna var 1950
503 miljarðar dollara, en á árinu 1971 nam hún
1.050 miljörðum dollara, hafði aukizt um 109%.
Framleiðsla allra annarra þjóða 1950 var að
verðmæti 876 miljarðar dollara, en 1971 var hún
122