Réttur - 01.04.1973, Blaðsíða 61

vegar og rikjandi ástands i efnahags- og stjórn-
málum þjóðanna hinsvegar.
Að því kom að alveg eins og dollarinn varð of-
metinn urðu ýmsir aðrir gjaldmiðlar vanmetnir, eink-
um þó japanska yenið og vestur-þýzka markið.
Hið skráða gengi þeirra var lægra en það i raun og
veru var. Hin fastákveðnu hlutföll milli gjaldmiðla,
sem ákveðin voru í Bretton Woods, röskuðust i
reynd þó reynt væri lengi vel að viðhalda þeim.
Sú einkennilega staða var sem sé komin upp
að allir aðilar töidu sér hag í að viðhalda kerfinu
um sinn þrátt fyrir ósamræmið milli þess og ríkj-
andi ástands.
Kom þar margt til. Bandaríkin sáu sér hag í því,
að dollari þeirra var ofmetinn. Umsvif þeirra í öðr-
um löndum urðu þeim ódýrari fyrir þragðið. Þau
gátu komizt yfir eignir erlendis fyrir minni peninga
en þær i raun og veru kostuðu. Þau gátu haldið
áfram pólitiskum og hernaðarlegum afskiptum og
greitt með dollurum, sem voru i raun minna virði
en skrásetning þeirra sagði til um.
Þess vegna voru Bandaríkin andvíg því að lækka
gengi dollarans.
Vestur-Þýzkaland og Japan vildu þar á móti ekki
hækka gengi sinna gjaldmiðla vegna þess að sam-
keppnisaðstaða þeirra á heimsmarkaðnum myndi
versna, útflutningsvörur þeirra yrðu dýrari.
Af þessum ástæðum var margvislegum ráðum
beitt til að halda við gjaldeyriskerfinu, styrkja doll-
arann.
M.a. mynduðu 8 iðnaðarríki árið 1961 sérstakan
gullsjóð, „gullpúlliu". Gullinu úr þessari „púlliu"
var varið til að innleysa dollara utan Bandaríkjanna.
En allan timann hafði verið að ganga á gullbirgðir
Bandaríkjanna sjálfra, þar sem eigendur dollara i
öðrum löndum notfærðu sér innlausnarskylduna.
Á árinu 1962 mynduðu 10 auðugustu iðnaðarriki
heims með sér samfylkingu (Group of Ten) til
stuðnings dollaranum.
Þá var ákveðið að Aþjóðagjaldeyrissjóðurinn
skyldi veita meðlima-rikjum sérstök yfirdráttarrétt-
indi, s.k. pappírsgull.
Til margra annarra ráða var gripið með það fyrir
augum að styrkja stöðu dollarans þannig að ekki
þyrfti að umbreyta sjálfu gjaldeyriskerfinu.
En allt kom fyrir ekki. Bandaríkin héldu uppi upp-
teknum hætti, gáfu út dollara og fluttu þá út.
Minnir þetta einna helzt á þegar gefnir eru út inn-
stæðulausir tékkar.
Vestur-þýzka rikisstjórnin tók þá ákvörðun aÖ
leysa gjaldmiðil sinn úr tengslum frá dollaranum,
láta markið fljóta, eins og það er kallað, en það
þýðir að verð marksins fer eftir framboði og eftir-
spurn. Þetta gerðist i ársbyrjun 1971.
Nokkru siðar, í ágúst tilkynnti Nixon forseti að
Bandarikin myndu endanlega hætta við að skipta
dollurum í gull, gullbirgðir þeirra höfðu minnkað úr
u.þ.b. 30 miljörðum í 10 miljarða dollara
Jafnframt var tilkynnt, að sérstakur tollur yrði
lagður á því sem næst allan innflutning.
I desemþer komu fulltrúar frá Group of Ten
saman til fundar i Washington. Þar var gert hið s.k.
Smithsonian-samkomulag. Bandaríkin féllust á að
lækka gengi dollarans með því að hækka hið
oplnbera gullverð úr 35 dollarar á únsu í 38 doll-
ara. Jafnframt voru ýmsir aðrir gjaldmiðlar hækk-
aðir í gengi, sérstaklega yenið og vestur-þýzka
markið.
Bandarikin féllu frá þeim innflutningstolli, sem
þau höfðu sett á um sumarið, en aðalkeppinautar
þeirra hétu að draga úr hömlum sem verið höfðu
á innflutningi til þeirra.
Þegar gengið hafði verið frá Smithsonian-sam-
komulaginu sagði Nixon í ræðu á fundinum, að
með því hefði gerzt einn merkasti atburðurinn í
allri sögu peningamálanna.
Það urðu ekki orð að sönnu. Áhrifin af geng-
islækkun dollarans urðu litil sem engin. Dollara-
innstreymið til hinna ýmsu landa hélt sleitulaust
áfram, einkum til Vestur-Þýzkalands og Japan.
Þannig urðu seðlabankar þesara rikja og nokkurra
annarra að kaupa upp 9 miljarða dollara á skömm-
um tíma.
Enn varð uppi fótur og fit hjá þeim, sem réðu
gjaldmiðilsmálum þjóðanna. Málalyktir urðu þær,
að gengi dollarans var lækkað í febrúar s.l., hið
opinbera gullverð var hækkað í 42 dollara á hverja
únsu, en fjöldi þjóða tók þá ákvörðun að láta
gengi sinna gjaldmiðla fljóta gagnvart dollarnum,
ýmist sameiginlega (Vestur-Þýzkaland, Frakkland,
Belgía, Holland, Luxemburg, Danmörk, Sviþjóð og
Noregur) eða hvert fyrir sig (Bretland, Irland, Italia,
Sviss og Japan).
Af þessari þróun mála sést að þegar sagt var
í upphafi, að kerfið frá Bretton Woods standi nú
höllum fæti, þá er ekki tekið nógu djúpt í árinnl.
Hið rétta myndi heldur vera að segja, að gjaldeyr-
iskerfið sé með öllu gengið sér til húðar.
•
125