Réttur - 01.04.1985, Side 40

greiðslum til barna og illa staddra mæðra.
Þessi sjóður átti einnig að tryggja rekstr-
argrundvöll dagvista, ráðgjafar- og heilsu-
verndarstöðva, mæðraheimila o.fl. Síðar,
er efnahagur landsins styrktist, átti þessi
tryggingasjóður í enn víðtækari mæli að
ná til barna og foreldra og án tillits til
hjúskaparstöðu.
Það er hægur vandi nú á dögum að sjá,
að tillögur Kollontay fólu í sér meiri hátt-
ar ávinninga, hefðu þær náð fram að
ganga.
Áætlaðar skattgreiðslur í þessu skyni
voru bærilegar, en tryggðu nokkurt fé til
að standa undir kostnaði við framfærslu
barna, lífeyri til einstæðra mæðra, dag-
vistir, stöðvar fyrir ráðgjöf og heilsu-
vernd, mæðraheimili o.fl.
Röksemdir Kollontay áttu litlu fylgi að
fagna. Flokksforystan og fulltrúar ýmissa
hópa lýstu því yfir, að þær væru einkum
til þess fallnar að ýta undir lausung og
ábyrgðarleysi, að fólk myndi (og þá eink-
um karlmenn) sleppa fram af sér beislinu
og ekki neita sér um neitt, sem tilheyrði
léttúð og gjálífi. Það er fróðlegt, en þó
öllu fremur átakanlegt, að sjá tilvitnanir
í ummæli frá þessari tíð. Hér skulu nokkur
tilfærð: „Á einstæð móðir að vera byrði
fyrir samfélagið í heild?“, „Þegar stofnað
er til barns, er faðirinn þó ekki nema einn,
af hverju eiga þá aðrir að bera ábyrgð?“,
„Móðirin verður að fá sína lexíu, hún
hefur bara gott af því.“
Þeir, sem þannig gagnrýndu tillögur
Kollontay, voru í raun að halda því fram,
að réttarstöðu kvenna og öryggi barna
væri einungis unnt að bæta með því að
knýja karla sem einstaklinga til fjárhags-
legra skuldbindinga. Kollontay var hins
vegar þeirrar skoðunar, að hert ákvæði
um framfærsluskyldu maka myndu ekki
breyta neinu um viðhorf og siðferðismat
karla. Henni var í mun, að konur og börn
nytu verndar gegn karlmannlegu ofríki og
ábyrgðarleysi, og hún vildi losa konur
undan þeirri þvingun að vera fjárhagslega
háðar karlmanni.
Stéttabarátta — kvennabarátta
Á dögum Alexöndru Kollontay lá ekki
fyrir nein fastmótuð hugmyndafræði á
vettvangi kvennabaráttunnar, þar sem
frelsun kvenna og sósíalismi, sem gaf
fyrirheit um nýja veröld, mættu tengjast
með sannferðugum hætti. Því er að finna
í lífsverki þessarar merku konu nokkurt
ósamræmi og mótsagnir, sem henni tókst
raunar aldrei að fá til að ganga upp.
Annars vegar var marxísk greining á
eðli stéttaþjóðfélagsins og aðaláherslan
lögð á skipulögð samtök verkakvenna
með skýrri stéttarlegri afmörkun gagn-
vart kvennahreyfingum, sem konur úr
öðrum stéttum stóðu að. Þar er ekki höfð
uppi gagnrýni á fjölskylduskipan, fyrir-
bærið hjónaband né heldur á áþján kon-
unnar vegna forræðis og yfirráða karl-
mannsins, og ekki tekið tillit til þeirrar
sameiginlegu reynslu kvenna, að þær sæta
kúgun sem kyn þvert á allar stéttaand-
stæður. Með það viðhorf að leiðarljósi,
að kvennabarátta er stéttabarátta, leggur
Kollontay af stað, en hún átti eftir að
þróa hugmyndir sínar lengra og eftir fleiri
leiðum.
Hins vegar voru svo borgaralegar hreyf-
ingar femínista, sem einkum höfðu á
stefnuskrá efnahagslegt jafnrétti kvenna
á við karla, en höfðu einnig uppi andóf
gegn kúgun kvenna innan allra stétta.
Leitast var við að setja fram nýja kven-
ímynd, sjálfsímynd óháðrar konu, efna-
hagslega og í einkalífi.
Þótt Kollontay hafnaði fyrst í stað hug-
104