Morgunblaðið - 12.02.2006, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Við erum friðsöm þjóð.Við viljum fá landiðokkar til baka til aðgeta skapað framtíðfyrir börnin okkar,“
sagði ræðumaður á fundi um Vest-
ur-Sahara sem haldinn var á
heimssamkomu félagshreyfinga,
World Social Forum, í Bamako í
Malí 22. janúar sl. V-Sahara er
réttnefnt síðasta nýlendan í Afríku
en þegar Spánverjar yfirgáfu land-
ið um miðjan áttunda áratuginn
tóku Marokkóbúar við stjórnar-
taumunum að íbúum landsins for-
spurðum. Framsögumenn á fund-
inum komu allir úr
flóttamannabúðum í Alsír en þar
hefur hluti Saharawi-þjóðarinnar,
sem áður bjó í V-Sahara, haldið til
í þrjátíu ár.
Fundurinn var haldinn í lítilli
skólastofu og fór mestmegnis fram
á frönsku og spænsku. Ég sat á
gömlum skólabekk fyrir miðri stofu
og reyndi eftir fremsta megni að
hlýða á enska þýðingu en til þess
hafði ég lítil heyrnartól sem voru
tengd í hljóðnema túlksins.
Marokkó var áður frönsk ný-
lenda en losnaði undan yfirráðum
Frakka um miðjan sjötta áratug-
inn. Yfirvöld Marokkó sátu ekki
aðgerðalaus og gerðu tilkall til V-
Sahara strax árið 1957 á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna. Nágranna-
landið Máritanía ásældist einnig
eyðimerkurlandsvæðið en því til-
heyra auðug fiskimið og miklar fos-
fatnámur auk þess sem olía hefur
fundist við strendurnar.
Það var hins vegar ekki fyrr en
árið 1975 að Spánverjar sýndu á
sér fararsnið en þá höfðu liðsmenn
Polisario, frelsishreyfingar V-Sa-
hara, þegar hafið baráttu fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar. Þrátt fyrir
fögur fyrirheit um þjóðaratkvæða-
greiðslu um framtíð landsins stóðu
Spánverjar aðgerðarlausir þegar
350 þúsund Marokkóbúar fóru fót-
gangandi til V-Sahara og tóku sér
fasta búsetu. Aðgerðin var nefnd
Græna gangan og var liður í viða-
mikilli áætlun Hassans, þáverandi
konungs Marokkó, um að leggja
landið undir sig. Svo fór að Mar-
okkó og Máritanía gerðu sam-
komulag sín í milli sem fól í sér að
Marokkó fengi tvo þriðju hluta
landsins en Máritanía þriðjung. Ár-
ið 1976 lýstu Saharawi-hirðingjarn-
ir yfir sjálfstæði hins Arabíska al-
þýðulýðveldis í Sahara og við tóku
mikil átök.
2.500 km aðskilnaðarmúr
Eftir fjögurra ára stríð við Pol-
isario létu stjórnvöld Máritaníu
undan og sömdu um frið við Saha-
rawi-fólkið. Marokkómenn voru þó
hvergi nærri á förum og í upphafi
níunda áratugarins hófu marokk-
ósk yfirvöld byggingu múrs til að
afmarka landsvæði sitt. Aðskilnað-
armúrinn var byggður í sex áföng-
um, sá síðasti árið 1987, og er alls
um 2.500 kílómetra langur. Til
samanburðar má geta þess að
hringvegurinn um Ísland er um
1.400 km. Múrinn er byggður úr
sandi og grjóti og er um þriggja
metra hár, skreyttur með gaddavír.
Fjöldi hermanna gætir hans en auk
þess er búið að planta jarðsprengj-
um meðfram öllum veggnum. Pol-
isario ræður yfir litlum hluta lands-
ins í austri en á því svæði eru
lífsbjargir mjög takmarkaðar og
aðeins hægt að búa þar nokkra
mánuði á ári.
Ekki er vitað með vissu hversu
fjölmenn Saharawi-þjóðin er en tal-
ið er að talan liggi einhvers staðar
á milli fimm og sjö hundruð þús-
und. 165 þúsund manns dvelja í
flóttamannabúðunum í Tindouf í
suðvesturhluta Alsírs þar sem al-
þjóðastofnanir sjá þeim fyrir mat
og öðrum nauðsynjavörum.
Fólkið hefur raunar byggt upp
sitt eigið samfélag í flóttamanna-
búðunum síðastliðin þrjátíu ár og
gat lengst af engin samskipti haft
við ættingja sína í V-Sahara. Lítill
hluti þess dvelur nokkra mánuði á
ári með hjarðir sínar á því land-
svæði V-Sahara sem Polisario ræð-
ur yfir. Þá dvelur hluti Saharawi-
fólksins í Marokkó og Máritaníu.
Stríðið milli Marokkó og Polisar-
io stóð í tæp þrettán ár og var oft
kallað „stríðið sem gleymdist“ sök-
um áhugaleysis fjölmiðla á átök-
unum. Stríðsreksturinn kostaði
Marokkó gríðarlegar fjárhæðir og
talið er að um tíma hafi allt að 40%
af fjárlögum runnið til hans. Líbýa
og Alsír veittu V-Sahara fjárhags-
legan stuðning sem meðal annars
fór til vopnakaupa en þegar Líb-
ýumenn náðu sáttum við Marokkó
hættu þeir stuðningi sínum. Alsír
dró einnig verulega úr sínum
stuðningi en Marokkómenn gátu
aftur á móti alltaf reitt sig á
Frakka auk þess sem Bandaríkja-
menn studdu þá endrum og sinn-
um.
Árið 1991 var samið um vopnahlé
fyrir tilstilli Sameinuðu þjóðanna
og gert var ráð fyrir því að íbúar
V-Sahara gengju til atkvæða um
hver skyldi stjórna landinu. Íbú-
arnir bíða hins vegar enn eftir at-
kvæðagreiðslunni en einkum er
deilt um hverjir eigi að hafa rétt til
að kjósa. Stjórnvöld í Marokkó
vilja að allir marokkóskir landnem-
ar í V-Sahara greiði atkvæði. Þetta
geta liðsmenn Polisario engan veg-
inn fellt sig við enda þýðir það að
Marokkóbúar hafi miklu meiri
áhrif á úrslit kosninganna en
Saharawi-fólkið. Polisario keppist
við að vekja athygli heimsins á
stöðu sinni og fundurinn á World
Social Forum var liður í því.
Átakamikill fundur
Ég reyndi eftir fremsta megni að
fylgjast með erindunum en heyrði
illa í þýðingunni. Ung kona sagði
frá stöðu kvenna í flóttamannabúð-
unum sem er ólíkt betri en í mörg-
um nágrannaríkjum. Raunar hafa
konurnar að miklu leyti byggt upp
samfélagið í flóttamannabúðunum
enda eru 80% íbúanna konur og
börn. Stúlkur ganga í skóla til
jafns við drengi og konur taka
virkan þátt í stjórnmálum. Eitt
helsta baráttumál kvennahreyfing-
arinnar er að réttindi kvenna verði
tryggð eftir að þjóðin öðlast sjálf-
stæði.
Þegar konan lauk máli sínu reis
karlmaður úr sæti sínu fyrir aftan
mig og fór fram á að síðasta er-
indinu yrði sleppt þar sem annars
gæfist ekki nægur tími til um-
ræðna. Fundarstýran, frönsk kona,
bað manninn að bíða rólegan og
minnti um leið síðasta framsögu-
mann á að hafa erindi sitt í styttra
lagi. Þá fyrst horfði ég í kringum
mig og tók eftir spennunni sem
ríkti á fundinum. Flestir fundar-
gestir voru með merkispjöld World
Social Forum um hálsinn þar sem
á var ritað nafn viðkomandi og
þjóðerni. Ég rýndi í stafina á
spjöldunum og gerði mér grein fyr-
ir að aftan við mig sátu nánast ein-
vörðungu Marokkóbúar og ungir
piltar frá Malí. Í fremri helmingi
stofunnar sátu hins vegar nokkrir
Evrópubúar umkringdir Saharawi-
fólki.
Síðasta erindinu lauk með vit-
undarvakningu um jarðsprengjur.
Klappað var fyrir formanni Sam-
taka fórnarlamba jarðsprengna í V-
Sahara en hann missti sjálfur báða
fæturna og aðra höndina þegar
hann hugaði að einum úlfaldanna
sinna sem lá á jörðinni. „Ég get
lofað ykkur því að jarðsprengjur
spyrja ekki hvaðan þú kemur áður
en þær springa,“ benti hann á og
ítrekaði að baráttan gegn jarð-
sprengjum þyrfti að vera alþjóðleg.
Fyrsti maður á mælendaskrá tal-
aði svo hátt í hljóðnemann að ég
heyrði ekkert í þýðingunni. Þegar
hann lauk máli sínu klöppuðu allir
sem sátu fyrir aftan mig. Eftir
þetta heyrði ég ekkert í þýðingunni
þar sem mönnum lá mjög hátt
rómur. Fundarstýran þurfti reglu-
lega að slökkva á hljóðnemanum til
að menn lykju máli sínu þar sem
þeim bar að takmarka sig við fimm
mínútur. Hver Marokkóbúinn á
fætur öðrum steig í pontu og jós úr
skálum reiði sinnar. Eitt skipti
fauk í konuna sem áður hélt fram-
sögu og hún rauk á fætur en félagi
hennar greip í hana svo hún settist
aftur niður.
Þegar talsmenn Polisario gerðu
sig líklega til að svara stóð einn
Marokkóbúanna sem hæst höfðu
upp og stormaði út með alla mal-
ísku drengina í eftirdragi. Polisar-
io-fólkið bað hann að bíða svo það
gæti útskýrt sitt mál en hann glotti
bara og lét sig hverfa. Aðrir Mar-
okkóbúar yfirgáfu einnig skólastof-
una en Saharawi-fólkið lauk fund-
inum.
Með hár eins og bómull
Með þessa upplifun í farteskinu
ákvað ég að taka þátt í auglýstri
Saharawi-menningarveislu. Þar tók
á móti mér nýr félagi minn, Moha-
med, sem lagði sig allan fram um
að láta veisluna ganga upp. Hann
dró fólk út á dansgólfið en þvertók
fyrir að dansa sjálfur enda þætti
sér, líkt og íslenska blaðamann-
inum, miklu skemmtilegra að tala
en dansa. Tónlistin var taktföst og
rapp á arabísku lætur hreint ekk-
ert svo illa í eyrum.
Inn á milli spurði ég Mohamed
út í allt sem ég ekki skildi á fundi
dagsins. Þegar ég talaði um raf-
magnaðan fund sagðist hann vera
ánægður á meðan átökin væru ekki
vopnuð. „En þetta er erfitt. Yf-
irvöld í Marokkó senda oft fólk á
svona fundi til að valda sem mestri
truflun. Í dag kom líka marokk-
óskur trúarleiðtogi sem býr hér í
Bamako með alla nemendurna
sína,“ útskýrði Mohamed og ég
gerði mér grein fyrir að allir ungu
malísku drengirnir vissu litlu meira
en ég hvað var um að vera á fund-
inum. Þeir fylgdu bara leiðtoganum
sínum.
Að hátíðinni lokinni bauð Mo-
hammed mér að borða kvöldmat
með Saharawi-fólkinu. Þótt ég sé
ekki vön að borða kvöldmat undir
miðnætti sló ég til en matarboðið
var í nærliggjandi húsi.
Réttur dagsins var lambakjöt og
hrísgrjón og að sjálfsögðu snætt
með guðsgöfflunum. Hörundsdökk-
ur karlmaður með fíngerðar krull-
ur rétti mér reglulega kjötbita á
meðan hann sagði sögur af heim-
sókn sinni til Íslands á níunda ára-
tugnum. Mikið þótti honum koma
til Kvennalistans og mér þótti leitt
að tilkynna að sá merkilegi stjórn-
málaflokkur væri ekki starfandi
lengur. Sögurnar endurtók hann í
hvert sinn sem einhver nýr kom að
matargólfinu. „Ég man svo vel eftir
því þegar ég heimsótti vinkonu
mína sem bjó úti á landi. Ég átti
erfitt með að festa svefn en vakn-
aði við að stúlka stóð við rúmið
mitt og snerti á mér hárið. Ég
spurði hvað hún væri að gera og
hún sagði: „Þetta er eins og bóm-
ull.“ Hún hafði víst aldrei áður séð
svartan mann!“ sagði hann og tók
andköf. Hann hitti bæði Her-
mannsson og Hannibalsson og bar
þeim báðum vel söguna. Fallegust
orð féllu þó um forseta landsins,
Vigdísi Finnbogadóttur. „Ég var
búinn að óska eftir viðtali við hana
en fékk það ekki af einhverjum
ástæðum. Svo dag einn sá ég hana
ganga út af hóteli og vatt mér að
henni. Hún talaði reiprennandi
frönsku,“ sagði hann dreyminn á
svip og bætti við að Finnbogadóttir
hefði hlustað á mál sitt með at-
hygli.
Eitt mesta stolt Saharawi-fólks-
ins er hversu vel hefur tekist til við
að mennta þjóðina þrátt fyrir að
hún búi í flóttamannabúðum.
Ólæsi, sem var 90% fyrir nokkrum
áratugum, er nú innan við 10% og
fjöldi fólks sækir nám til annarra
landa, t.d. Spánar og Kúbu. Fólkið
sem talar fyrir hönd Polisario er
ákveðið en lágróma og gerir sitt
allra besta til að vekja athygli
heimsins á aðstæðum sínum.
Hreyfingin hefu lýst því yfir að vel
sé hægt að ganga til samninga-
viðræðna við bæði Máritaníu og
Marokkó um þær náttúruauðlindir
sem V-Sahara búi yfir enda sé
Saharawi-þjóðin ekki sérlega fjöl-
menn. Frelsi undan yfirráðum
Marokkós er þeim mikilvægast og
vonin um að þurfa ekki að ala
börnin sín upp við stríðsástand.
Helstu heimildir:
http://www.arso.org
http://www.mbl.is
http://www.wikipedia.org
Þrjátíu ár í flóttamannabúðum
Í suðvesturhluta Alsír eru
flóttamannabúðir Sahar-
awi-fólksins frá Vestur-
Sahara. Halla Gunnarsdóttir
hitti nokkra liðsmenn
Polisario-hreyfingarinnar
þegar þeir sóttu World
Social Forum í Malí og
fræddist um þessa síðustu
nýlendu Afríku.
halla@mbl.is
AP
Um 165 þúsund manns hafast við í flóttamannabúðum Saharawi-fólksins í Alsír.
Hér koma tveir flóttamenn af fundi þar sem rætt var hverjir fengju kosningarétt í
þjóðaratkvæðagreiðslu um framtíð V-Sahara. Í baksýn blaktir fáni landsins.
„Ég get lofað ykkur
því að jarðsprengjur
spyrja ekki hvaðan
þú kemur áður en
þær springa.“
Aðskilnaðarmúr Marokkómanna í Vestur-Sahara er 2.500 km langur og var
byggður í sex áföngum.




  



 

 


     





 ! "
 
 
#


 

 $

 % 

    
&' (') *



+
   ! ! "
 #  $   %  












 & '()*
&
 '()+

'()
+
& '(
),
-./
'(),
-0'()1








3.
4 #50 2
000
3.
4 !),'

*