Morgunblaðið - 12.02.2006, Page 43

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 2006 43
Þetta getur maður á borð við Guðjón Braga
Benediktsson, sem titlar sig heimavinnandi
þriggja barna föður, kallað félagslega tilrauna-
starfsemi. Hann ætti kannski að hugsa út í að það
er ákaflega stutt síðan margir töldu það hættulega
félagslega tilraunastarfsemi að feður ungra barna
væru heimavinnandi og hugsuðu um börnin sín.
Það þykir sjálfsagt í dag.
Ónýtt
hjónaband?
Þá að þeim rökum að
frumvarpið eins og það
liggur fyrir grafi und-
an hjónabandinu.
Fremst í flokki þeirra, sem þessu halda fram, eru
hjónin Steinunn Jóhannesdóttir rithöfundur og
Einar Karl Haraldsson, varaþingmaður Samfylk-
ingarinnar. Eins og aðrir, sem hér er vitnað til,
telja hjónin sig ákaflega hlynnt réttindum sam-
kynhneigðra. Þau finna hins vegar að því að í
frumvarpinu er gert ráð fyrir að í ýmsum lögum sé
orðið einstaklingur sett í stað orðanna karl og
kona og orðið foreldri í stað föður og móður. Þess-
ar orðalagsbreytingar eru ósköp einfaldlega nauð-
synlegar, vilji menn á annað borð að samkyn-
hneigðir í staðfestri samvist eða óvígðri sambúð
njóti sömu réttinda og gagnkynhneigð hjón eða
sambúðarfólk. En út úr þessum orðalagsbreyting-
um lesa hjónin mikið menningarslys.
Í grein sinni hér í blaðinu 5. febrúar síðastliðinn
skrifa Steinunn og Einar Karl: „Við undirrituð
höfum vakið athygli á því á að hin nýja skilgreining
á hjónabandinu sem birt er í athugasemdum með
frumvarpinu hefur ekki verið rædd af hálfu al-
þingis við meirihluta þeirra sem málið varðar,
þ.e.a.s. hjónin í landinu. Hjónabandið er ekki bara
málefni vígslumanna, það snertir ekki síður þá
sem vígsluna þiggja og hafa þegið, hvort sem hún
var framkvæmd á sýsluskrifstofu eða í kirkju. Við
teljum að alþingi hafi ekki umboð til þess að
breyta innihaldi svo mikilvægra sáttmála án víð-
tækrar umræðu og lýðræðislega fengins sam-
þykkis. Ný skilgreining á hjónabandinu hefur
áhrif á merkingu þess fyrir alla sem þegar eru í
hjónabandi. Hjónabandið snertir kviku mannlífs-
ins. Hlutur karls og konu í hjónabandi er stór þátt-
ur í sjálfsmynd hvors um sig, kynferðið hefur oft-
ast mikla þýðingu, orðin móðir og faðir sömuleiðis
og það sem þau standa fyrir. Sú tilraun sem gerð
er í frumvarpinu til þess að afhlaða þessi orð í þeim
tilgangi að rétta hlut minnihlutahóps verður um
leið tilraun til þess að tæma þau að merkingu.
Móðir er ekkert sérstakt, faðir ekki heldur og
hjónaband aðeins samkomulag einstaklinga sem
rugla saman reytunum óháð kyni.“
Það er vandséð hvernig Steinunn og Einar Karl
komast að þeirri niðurstöðu að þeirra eigið hjóna-
band verði einskis virði, þótt samkynhneigðir
eignist hlutdeild í þeirri merku stofnun, sem
hjónabandið er. Mikið má óöryggi gifts, gagnkyn-
hneigðs fólks vera, ef giftingar samkynhneigðra
svipta það sjálfsmyndinni og þýðingu móður- og
föðurhlutverksins, hvorki meira né minna. Gift-
ingar samkynhneigðra breyta að sjálfsögðu ná-
kvæmlega engu fyrir gagnkynhneigt fólk. Eða
riða einhver hjónabönd til falls vegna þess að stað-
fest samvist, sem hefur flest sömu réttaráhrif og
hjónaband gagnkynhneigðra, var í lög leidd fyrir
rúmum áratug? Þetta eru ekki heldur haldbær
rök.
Steinunni og Einar Karli verður sömuleiðis tíð-
rætt um orðin hjón og hjónaband – að þau verði
svipt merkingu sinni, nái frumvarpið fram að
ganga. Það verði „skemmdarverk á tungunni því
þá eiga Íslendingar ekki lengur neitt orð sem lýsir
sérstaklega þessum forna sáttmála karls og
konu.“ En hefur ekki merking og inntak margra
orða breytzt samfara breytingum á samfélaginu
án þess að nokkur skaði hafi verið unninn? Í bar-
áttunni fyrir jafnrétti kvenna og karla hafa mörg
orð orðið umdeild og öðlazt útvíkkaða merkingu.
Fyrst þegar til greina kom að konur vígðust til
prests, áttu margir t.d. í mestu erfiðleikum með að
kalla þær bara presta. Til að byrja með hétu kon-
ur, sem tekið höfðu prestvígslu, kvenprestar – svo
að það færi ekki á milli mála að þær væru öðruvísi
en karlarnir, sem öldum saman höfðu gegnt
prestsembættum. Í dag heita þær bara prestar og
skaðinn virðist ekki tilfinnanlegur. Ekki er langt
síðan sumir sögðust samþykkja að karlar fengju
fæðingarorlof, þegar þeir færu að fæða börn, en
ekki fyrr. Nú fara 85% feðra í fæðingarorlof og
kemur flestum saman um að það sé jákvæð breyt-
ing. Merking orðsins fæðingaorlof víkkaði út,
vandræðalaust. Þegar Vigdís Finnbogadóttir var
kjörin forseti Íslands, veltu sumir því fyrir sér
hvort það væri hægt að kalla konu forseta. Það
gekk engu að síður alveg ágætlega.
Af hverju ætti að reyna að finna eitthvert nýtt
og torskilið orð yfir hjónaband samkynhneigðra,
sé fólk á annað borð á þeirri skoðun að jafna beri
rétt þeirra og gagnkynhneigðra? Sigurbjörg
Daðadóttir og Hanna María Karlsdóttir segja í
viðtali við Tímarit Morgunblaðsins 29. janúar síð-
astliðinn: „Það þýðir ekkert að segja að við séum í
staðfestri samvist því fólk skilur það ekki. Við
segjum einfaldlega að við séum hjónur eða hjón.
Þetta orð er m.a.s. hvorugkynsorð þannig að það
er ekkert því til fyrirstöðu að það gangi fyrir alla.“
Hjónabandið verður hreint ekki bara „sam-
komulag einstaklinga sem rugla saman reytun-
um“ þótt samkynhneigðir öðlist hlutdeild í því.
Morgunblaðið sagði sama dag og áðurnefnd tíma-
ritsgrein birtist, frétt af könnun á ástæðum þess
að samkynhneigð pör sóttust eftir að vera gefin
saman í staðfesta samvist. Yfir 80% nefndu ástæð-
una „ást“. Það þarf ekki að koma á óvart. Ástin er
meginástæða þess að flestir ganga í hjónaband,
ekki þau réttindi, sem því fylgja. Kynhneigð snýst
auðvitað um ást; hvort fólk fellir ástarhug til per-
sónu af hinu kyninu eða sínu eigin. Og rétt eins og
hinir gagnkynhneigðu vilja samkynhneigðir stað-
festa ást sína og trúfesti við aðra manneskju í
hjónabandi. Það er skuldbinding, eins og Margrét
Guðjónsdóttir og Íris Dögg Jónsdóttir segja í við-
tali í áðurnefndu tölublaði Tímarits Morgunblaðs-
ins. „Maður er tilbúinn til að bindast, deila lífi og
sálum og fléttast saman þannig að allir þræðir
beggja sameinist í sambandinu,“ segir Íris þar.
Kirkjan og
hjónabandið
Þá er komið að þriðja
flokki athugasemd-
anna, sem raunar
snýr ekki að stjórnar-
frumvarpinu sjálfu, heldur boðuðum breytingar-
tillögum Guðrúnar Ögmundsdóttur og fleiri þing-
manna við það, um að trúfélög fái heimild til að
gefa samkynhneigða saman í hjónaband. Hér hef-
ur biskup Íslands farið fremstur í flokki í and-
mælunum og ýmsir greinarhöfundar hér í blaðinu
tekið undir með honum.
Morgunblaðið hefur í öðrum ritstjórnargrein-
um fjallað um þau rök biskups að með þessu væri
verið að eyðileggja hjónabandið. Önnur rök and-
stæðinga boðaðrar breytingartillögu eru þau, að
með slíkri heimild væri þjóðkirkjunni stillt upp
við vegg; hún þvinguð til að breyta sínum eigin
skilningi á hjónabandinu.
Þetta er auðvitað rangt. Þegar málið er skoðað,
er miklu meiri þvingun fólgin í núverandi löggjöf,
sem bannar í raun trúfélögum að gefa saman
samkynhneigða einstaklinga. Þjóðkirkjan nýtur
sjálfstæðis og ríkisvaldið á ekki að segja henni
fyrir verkum, sízt af öllu í kenningarlegum efn-
um. Það liggur hins vegar fyrir að ýmis önnur
trúfélög, þar á meðal evangelískar, lúterskar
kirkjur, eru reiðubúin að vígja samkynhneigð
hjón og færa fyrir því guðfræðileg rök, eins og
grein Hjartar Magna Jóhannssonar fríkirkju-
prests í Reykjavík hér í blaðinu í gær, föstudag,
er til dæmis um. Af hverju ætti afstaða þjóðkirkj-
unnar að hindra að þessi trúfélög gifti samkyn-
hneigða, ef löggjafinn er á annað borð þeirrar
skoðunar að leyfa eigi þeim að ganga í hjóna-
band?
Kristján Valur Ingólfsson, formaður helgisiða-
nefndar þjóðkirkjunnar, skrifar grein í Morgun-
blaðið í dag, laugardag, og segir þar m.a.: „Sem
fyrr segir hafa þjóðkirkjan og löggjafinn verið
samstiga í skilningi sínum á því hvað hjónaband
er. Slíkur sameiginlegur skilningur er forsenda
þess að ríkið geti falið þjóðkirkjunni (og öðrum
trúfélögum) heimild til að annast hinn lögform-
lega gerning sem hjúskaparstofnun er.
Fari nú svo að fyrrnefndum greinum hjúskap-
arlaganna verði breytt og þar með ákveðið að
hjón séu tveir einstaklingar óháð kyni skilur á
milli viðtekins skilnings þjóðkirkjunnar og skiln-
ings laganna á því hvað hjónaband er.
Þetta er meginástæða þess að þjóðkirkjan hef-
ur óskað eftir að löggjafinn virði þann frest sem
hún hefur talið sig þurfa til að ræða þessi mál í
sínum hópi.“
Kristján Valur lítur í grein sinni framhjá því, að
í meira en áratug hafa lögin um staðfesta samvist
verið í gildi. Allan tímann hefur verið uppi sú
krafa innan þjóðkirkjunnar að hún samþykki op-
inbert ritúal til að blessa slíkan gjörning. Í áratug
hefur kirkjunni ekki tekizt að koma sér saman um
slíkt og sér raunar enn ekki fyrir endann á þeim
umræðum. Þannig hefur kirkjan ekki verið
reiðubúin að stíga skrefið með löggjafanum og
talsvert skort á hinn sameiginlega skilning. Krist-
ján nefnir form fyrir blessun staðfestrar samvist-
ar, en það er ekki opinbert ritúal og hefur á engan
hátt sömu stöðu og hjónavígsluritúalið. Það felur
ekki í sér sömu viðurkenningu á skuldbindingu
tveggja einstaklinga. Svo enn sé vitnað til viðtala
við samkynhneigð pör í Tímariti Morgunblaðsins,
sagði Grétar Einarsson, unnusti Óskars Ástþórs-
sonar, þar: „Hjónabandið er ákveðið innsigli. Með
því er maður að festa allt sitt líf við ákveðna
manneskju. Ef maður er trúaður skiptir öllu, öllu
máli að játa það fyrir guði.“
Þetta er auðvitað kjarni málsins hvað kirkju-
lega hjónavígslu samkynhneigðra varðar. Trúað
fólk, samkynhneigðir sem aðrir, vill innsigla
skuldbindingu sína við ástvin sinn frammi fyrir
Guði, ekki aðeins mönnum. Krafa samkyn-
hneigðra – og raunar stórs meirihluta þjóðarinn-
ar – um að þeir fái að gifta sig í kirkju, ætti að
vera þjóðkirkjunni fagnaðarefni. Hún sýnir, að
trúin skiptir fólk máli, að kirkjan skiptir fólk máli,
að hjónabandið skiptir fólk máli, að kærleikurinn,
sem er kjarninn í boðskap Krists, skiptir fólk
máli. Stuðningur Morgunblaðsins við þessa kröfu
byggist á fastheldni blaðsins við kristileg lífsgildi,
stuðningi þess við kirkjuna og varðstöðu þess um
hjónabandið og fjölskylduna sem grundvallar-
stofnanir í samfélagi okkar.
Það er sjálfsagt að kirkjan taki þann tíma, sem
hún þarf, til að afgreiða spurninguna um hjóna-
band samkynhneigðra. En hún getur ekki gert
kröfu til þess að aðrir bíði á meðan. Þá niður-
stöðu, sem kirkjan kemst að, mun fólk að sjálf-
sögðu virða. En það væri samt skaði, ef þjóð-
kirkjan ýtti samkynhneigðum frá sér. Það myndi
stuðla að því að enn fleiri úr þeirra hópi, vina
þeirra og ættingja, yfirgæfu hana og sæktu til ört
stækkandi fríkirkjusafnaða. Og það myndi veikja
tilkall hennar til heitisins þjóðkirkja.
Morgunblaðið/Kristinn
Grétar Einarsson, unnusti Óskars Ástþórssonar, sagði í samtali við Tímarit Morgunblaðsins:
„Hjónabandið er ákveðið innsigli. Með því er maður að festa allt sitt líf við ákveðna manneskju. Ef
maður er trúaður skiptir öllu, öllu máli að játa það fyrir guði.“
Krafa samkyn-
hneigðra – og raun-
ar stórs meirihluta
þjóðarinnar – um að
þeir fái að gifta sig í
kirkju, ætti að vera
þjóðkirkjunni fagn-
aðarefni. Hún sýnir,
að trúin skiptir fólk
máli, að kirkjan
skiptir fólk máli, að
hjónabandið skiptir
fólk máli, að kær-
leikurinn, sem er
kjarninn í boðskap
Krists, skiptir fólk
máli. Stuðningur
Morgunblaðsins við
þessa kröfu byggist
á fastheldni blaðsins
við kristileg lífsgildi,
stuðningi þess við
kirkjuna og varð-
stöðu þess um
hjónabandið og fjöl-
skylduna sem
grundvallarstofn-
anir í samfélagi
okkar.
Laugardagur 11. febrúar