Morgunblaðið - 12.02.2006, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ar brestur á með blíðviðri um miðjan
vetur, þiðnar efsti hluti vegarins og
vatn kemst inn í burðarlögin. Veg-
urinn verður nánast eins og svampur
og mikið álag getur stórskemmt
hann. Best væri ef vegirnir væru
hvíldir meðan svona stendur á og
þeim hreinlega lokað. Það er hins
vegar ekki hægt. Vitanlega ekki.
Vegagerðin bregst við með því að
setja á þungatakmarkanir.
Jafnvel þótt það sé gert áætlar
þjónustudeild Vegagerðarinnar að
40% þess viðhalds sem þarf að fram-
kvæma á burðarlögum og slitlagi á
ári hverju, sé vegna skemmda sem
verða við þessar aðstæður. Kostnað-
urinn er að mati þjónustudeilarinnar
rúmar 700 milljónir króna.
„Þetta er út af álaginu sem þunga-
umferðin veldur og lélegu burðar-
ástandi á vegakerfinu. Fólksbílaum-
ferðin hefur nánast ekkert að segja
varðandi niðurbrotið á vegunum, það
eru þungabílarnir sem eyðileggja,“
segir Björn Ólafsson, forstöðumaður
deildarinnar. „Þungatakmarkanirn-
ar koma auðvitað illa við flutninga-
fyrirtækin en við verðum að gera
þetta. Við höfum átt samstarfsfundi
með stærstu fyrirtækjunum, Eim-
skip og Samskipum, og rætt þann
möguleika að þau aki með sama
heildarþunga og áður en fjölgi öxlum
undir þyngstu vagnlestunum. Þá
dreifist þunginn, enda verður minna
álag á hverjum öxli. Þetta er alveg
raunhæf lausn. Við eigum gott sam-
starf við flutningafyrirtækin og lít-
um á það sem sameiginlegt mál að
vernda vegakerfið. Þetta er ekki
neitt stríð á milli okkar. Auðvitað
skiljum við að það verður að flytja
vörur um landið og halda hlutunum
gangandi – vegakerfið er náttúrlega
eins og æðakerfi þjóðarinnar. Ef
menn böðlast hins vegar mikið á því
verður á endanum lítið eftir af því.“
Frostið í vegunum mælt
Því fyrr sem þungatakmarkanir
eru settar á, því betra fyrir vega-
kerfið. Reynslan sýnir að fyrstu dag-
ar þiðnunar í vegum eru verstir.
Vegagerðin hefur nú þróað nýjan
mælabúnað til að meta raka- og
frostástand í vegum. Frostdýptar-
mælar, sem settir hafa verið upp
víða um land, munu geta veitt betri
upplýsingar um ástand veganna og
hvaða þyngdir þeir þola.
„Þungatakmarkanir snúast um að
reyna að verja vegakerfið, sem kost-
ar gríðarlega mikið að reka. Ef það
væru engir þungaflutningar væri
satt besta að segja mjög létt að við-
halda þessu kerfi. Menn hafa ákveð-
ið að hafa vöruflutningana á landi og
auðvitað kostar það eitthvað, en það
er ákvörðun sem tekin er annars
staðar en hér. Hlutverk Vegagerð-
arinnar er ekki að segja hvort það sé
skynsamlegt að flytja frystan fisk á
milli með landflutningum, svo dæmi
sé tekið. Við eigum bara að reyna að
standa okkur í að halda vegakerfinu
góðu fyrir það fjármagn sem við höf-
um,“ segir Björn.
Hver borgar brúsann?
Áður var fullyrt að þungaumferð
slíti þjóðvegunum margfalt meira en
umferð fólksbíla. Það liggur einnig
fyrir að kostnaður við viðhald vega-
kerfisins er hár. Það er því fróðlegt
að vita hvort Vegagerðin telji sig fá
beinan kostnað sem verður vegna
þungaumferðarinnar, til baka með
gjaldtöku af stóru bílunum. Þeir
borga í fyrsta lagi þungaskatt miðað
við ekna kílómetra og í öðru lagi olíu-
gjald. Hver greiðir hins vegar fyrir
hið gríðarlega vegslit sem verður á
vegakerfinu okkar?
Vegamálastjóri, Jón Rögnvalds-
son, verður fyrir svörum. Hann seg-
ist ætla að gjöldin sem Vegagerðin
hafi af þungabílunum standi þrátt
fyrir allt undir kostnaði á því við-
haldi sem þarf vegna þessarar um-
ferðar. Það er sama og vörubílstjór-
ar fullyrtu við blaðamann.
„Vegakerfið snýst hins vegar ekki
bara um viðhald. Það má ekki
gleyma því að margir veganna okkar
eru mjóir, sérstaklega þeir fáfarnari.
Það er orðið heilmikið mál þegar
breiðustu bílarnir, rúmlega 2,5 metr-
ar á breidd, aka eftir þeim. Þegar
rætt er um landflutninga hef ég
raunar meiri áhyggjur af vegbreidd-
inni en vegslitinu. Það þarf að
breikka mjóstu vegina,“ segir Jón og
bætir við að það verði að segjast eins
og er að vegakerfið úti á landi sé enn
að þónokkuð stórum hluta neðan við
það sem hægt sé að sætta sig við.
Að sögn Jóns hafði Vegagerðin í
áætlanagerð sinni reiknað með
aukningu í þungaflutningum. „Við
vorum því undirbúin hvað það snert-
ir. Það sem hins vegar kom illa við
okkur var að fyrir tíu árum var leyfi-
legur öxulþungi hækkaður úr 10
tonnum í 11,5 tonn, til samræmis við
tilskipun frá Evrópusambandinu.
Það hafði í raun meiri áhrif á okkur
og vegakerfið en sjálf fjölgunin í
þungaumferðinni. Þetta hefur leitt
til þess að vegir sem hannaðir voru
fyrir þessa breytingu þarfnast styrk-
ingar fyrr en áætlað var. Þeir voru
einfaldlega ekki byggðir fyrir 11,5
tonna öxulþunga.“
Jón bendir á að ekki gegni sama
máli um viðhald á vegakerfinu og
endurbyggingar eða nýbyggingar
vega. Það síðarnefnda séu pólitískar
ákvarðanir, teknar á Alþingi, þótt
Vegagerðin leggi vitanlega fram sín-
ar tillögur.
Hagfræðistofnun Háskóla Íslands
hefur bent á að þungaumferðin sé
skattlögð út frá heildarþyngd en
ekki öxulþunga, þannig að réttir
hvatar séu í raun ekki til staðar.
Gjaldtaka hækkar með auknum
heildarþyngdum þannig að fyrir
þyngsta farminn þarf að greiða fleiri
krónur fyrir hvern ekinn kílómetra
en ef farið er um með léttari farm.
Vegslit er hins vegar ólínulegt og vex
hlutfallslega mjög mikið með aukn-
um öxulþunga. Örlítil aukning á öx-
ulþunga hefur þannig í för með sér
margfalt meira vegslit.
Öryggi á þjóðvegunum
Nýverið var hafist handa við að
taka út íslenska vegi með tilliti til ör-
yggismála. Verkefnið er unnið undir
merkjum EuroRAP (European
Road Assessment Programme).
Vegum verða gefnar stjörnur út frá
öryggisþáttum í hönnun og um-
hverfi. Það er Félag íslenskra bif-
reiðaeigenda, FÍB, sem er aðili að
verkefninu hér á landi en úttektin er
unnin í samvinnu við samgönguráðu-
neytið og Umferðarstofu. Ráðgert er
að niðurstöður liggi fyrir í byrjun
næsta árs.
Framkvæmdastjóri Landssam-
bands vörubifreiðastjóra, Knútur
Halldórsson, segir bílstjóra binda
miklar vonir við verkefnið. „Það sést
þá svart á hvítu hvernig vegakerfið
er og verður hægt að forgangsraða
framkvæmdum með tilliti til þess,“
segir hann. Hann bætir við að hon-
um þyki eðlilegt að ríkið leggi beint
fram fé til verkefna sem flokkist
frekar sem byggðamál en vegafram-
kvæmdir, til dæmis Héðinsfjarðar-
göng – en láti ekki umferðina sjálfa
með innheimtum gjöldum um að
greiða slíkt.
„Atvinnubílstjórar eru óhressir
með að greiða bæði þungaskatt og
olíugjald. Í öðrum Evrópulöndum er
þetta ekki gert svona og við teljum
okkur vera farna að borga of mikið.
Menn verða líka að átta sig á að
flutningsaðilarnir eru einungis milli-
innheimtumenn fyrir ríkissjóð. Öll
gjöld sem leggjast á stóru bílana, af
því að þetta eru atvinnutæki, borgar
almenningur,“ segir Knútur.
Ekki fer skipið upp Ölfusána!
Í fyrri grein um landflutninga,
sem birt var í Morgunblaðinu síðasta
sunnudag, var rætt um umferðarör-
yggi og vörubíla. Meðal annars var
tíundað hvernig mörgum ökumönn-
um fólksbíla þykir óþægilegt að vera
innan um stóra vörubíla með tengi-
vagna og hvernig þeir eiga í erfið-
leikum með að taka fram úr jafn-
löngum farartækjum. Fólksbíla-
eigendur höfðu samband við
Morgunblaðið eftir birtingu greinar-
innar og endurtóku áhyggjur sínar.
Vörubílstjórar höfðu aftur á móti
einnig samband og bentu á að oft
skorti á tillit ökumanna fólksbíla
gagnvart stóru bílunum. Halldór
Jónsson sagði blaðamanni til dæmis
að fólksbílar færu gjarnan snöggt
fyrir vörubílana, svo stórhætta skap-
aðist. Hann bætti við að vörubílstjór-
um þætti umræðan um landflutninga
stundum hafa verið skrýtin. „Mál-
flutningurinn hefur oft verið ein-
hliða, eins og allt sé bókstaflega okk-
ur vörubílstjórum að kenna. Ég er í
flutningum frá Reykjavík til Selfoss.
Hvernig á ég að koma vörunum aust-
ur á Selfoss öðruvísi en að aka
þeim?“ spurði Halldór og bætti við:
„Ja, ekki fer skipið upp Ölfusána!“
Jafnvel þótt allir séu tillitssamir er
ekki ýkja erfitt að efast um hversu
vel smábíla- og þungaumferð eiga
saman. Hún er hins vegar staðreynd
á vegum landsins í dag. Það liggur
einnig fyrir að hlutfall slysa sem
vörubílar eiga aðild að, er hærra en
hlutfall þeirra í umferðinni. Það er
sömuleiðis ljóst að vegslit á hverju
ári er gríðarlegt vegna þungaum-
ferðarinnar, þótt gjöld af þeirri sömu
umferð geti greitt nauðsynlegt við-
hald. Alvarlegasta málið er ef til vill
hve íslenskir vegir eru víða mjóir.
Sums staðar hafa breiðustu vörubíl-
arnir einungis 40 cm til að mætast.
Vegakerfið var áður sagt vera
æðakerfi þjóðarinnar. Þungaumferð
á Íslandi er mikil og hún þrýstir í
margvíslegum skilningi á þetta æða-
kerfi. Einhverjir gætu viljað spyrja
hvort blóðþrýstingurinn sé ef til vill
orðinn eilítið hár.
’Auðvitað skiljum við að það verður aðflytja vörur um landið og halda hlutunum
gangandi – vegakerfið er náttúrlega eins og
æðakerfi þjóðarinnar. Ef menn böðlast hins
vegar mikið á því verður á endanum lítið
eftir af því.‘
sigridurv@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Vörubílsöxull vigtaður með sérstakri vog. Umferðareftirlit Vegagerðarinnar les
af voginni og fylgist með því að öxulþungi vörubifreiða sé ekki of mikill.
„ÉG Á ekki von á öðru en að auknir flutn-
ingar á landi verði í brennidepli þegar sam-
gönguáætlunin verður endurskoðuð í
haust,“ segir Guðmundur Hallvarðsson, for-
maður samgöngunefndar Alþingis. Ákvæði
eru um að áætlunin skuli endurskoðuð í ár.
„Í ljósi þeirrar þróunar, sem orðið hefur í
landflutningum, er ekki annað hægt en taka
málið til alvarlegrar athugunar. Það þarf
auðvitað að gera eitthvað í þessu og
breikka þá vegi sem eru of mjóir til að
breiðir bílar geti mæst með góðu móti. Við
munum skoða þetta mál ofan í kjölinn,“
segir Guðmundur.
Ákvörðun um skattlagningu þungaum-
ferðar er tekin af fjármálaráðherra og sam-
gönguráðherra og kemur síðan, að sögn
Guðmundar, inn á borð samgöngunefndar.
„Ég tel persónulega að hægt væri að
stýra þungaflutningum að einhverju leyti með því að
flutningsgjald á öllu öðru en nauðsynjavörum, væri til
dæmis hækkað. Með því að skattleggja meira landflutn-
inga á vöru sem ekki telst sem dagleg neysluvara væri
kominn hvati til að menn að minnsta kosti íhuguðu að
flytja vörur, sem ekki liggur nauðsynlega á, á nýjan leik á
sjó en ekki landi. Það þarf hins vegar að huga vel að því
hvernig farið er með skattlagningu á þungaumferðinni,
svo matarverð verði ekki hærra úti á landi
en á höfuðborgarsvæðinu. Ég bendi á að
stóru verslunarkeðjurnar eru sjálfar með
bíla í flutningum út á land og bjóða mat-
vöruna á sama verði í verslunum sínum úti
á landi og í Reykjavík. Ef bætt yrði ofan á
þessa flutninga sérstökum þungaskatti
þýddi það auðvitað hækkun vöruverðs á
landsbyggðinni. Það viljum við ekki.“
Þungaumferðin er of mikil
Aðspurður segist Guðmundur í fljótu
bragði ekki sjá hvaða leið væri skyn-
samlegast að fara varðandi útfærslu á
þessu, en þetta væri eina úrræðið sem
hann sæi til að létta á þungaflutningunum
á þjóðvegunum. „Þungaumferðin er of
mikil. Eitthvað verður að gera,“ segir hann.
Sturla Böðvarsson samgönguráðherra,
sagði á málþingi um landflutninga og umferðaröryggi,
sem haldið var á fimmtudag, að vöruflutningar væru
komnir upp á vegina og færu ekki þaðan. Bregðast yrði
við aukinni þungaumferð með meiri áherslu á uppbygg-
ingu vegakerfisins. Hann benti hins vegar einnig á að
hafnir hefðu svigrúm í gjaldskrá sinni til að lækka hafn-
argjöld og þannig væri hugsanlegt að þær gætu laðað til
sín sjóflutninga.
Málið verður skoðað ofan í kjölinn
Guðmundur
Hallvarðsson