Morgunblaðið - 17.10.2006, Blaðsíða 22

menntun
22 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Íslenskukunnátta og lesskiln-ingur 15 ára unglinga á Ís-landi virðist standa í beinusambandi við fjölda bóka á
heimilum þeirra. Fleiri þættir hafa
þar áhrif eins og ánægja nemandans
af lestri, sjálfsmynd hans í námi og
menningarleg virkni hans utan
skóla. Íslenskir unglingar lesa minna
en gengur og gerist meðal jafnaldra
þeirra annars staðar.
Almar Halldórsson, verkefn-
isstjóri Pisa hjá Námsmatsstofnun,
hefur rannsakað læsi íslenskra ung-
linga og er ofangreindar niðurstöður
að finna í skýrslu hans sem ber heitið
„Lesskilningur og íslenskukunnátta
15 ára nemenda, sérstaða Íslands og
forspárþættir.“ Skýrslan byggist á
niðurstöðum samræmdra 10. bekkj-
arprófa í íslensku árið 2000 og svo-
kallaðri Pisa-rannsókn sama ár sem
náði til yfir 30 landa. Að auki var litið
til gagna úr samræmdum prófum 4.
og 7. bekkjar.
Meðal annars virðist tíður kvöld-
lestur með börnum á fyrsta ári
skólagöngunnar hafa jákvæð áhrif á
íslenskukunnáttu þeirra síðar á
skólagöngunni. Þegar komið er á
þriðja ár tengist tíður kvöldlestur
hins vegar slakari árangri í íslensku.
„Einföld túlkun á því væri að oftar sé
lesið fyrir þau börn sem eiga í erf-
iðleikum með lestur af einhverjum
sökum,“ segir Almar. „Hins vegar
geta þetta verið mikilvægar vísbend-
ingar fyrir foreldra um að óþarfi sé
að halda í gömlu lestrarrútínuna á
kvöldin eftir að börnin eru orðin sjö,
átta ára – að þá sé lesturinn hafður
meira í formi hvatningar og að börn-
in lesi svolítið sjálf á móti foreldrum
sínum. Niðurstöður sýna þó klárlega
að það er miklu betra að lesa sjaldan
fyrir börnin en aldrei.“
Yfirburðir stúlkna
Rannsóknin leiddi einnig í ljós
mikinn kynjamun í lesskilningi á Ís-
landi. „Alls staðar í heiminum eru
stúlkur betri í lestri en drengir en
þessi munur er hvað mestur á Ís-
landi. Reyndar sést líka að Ísland er
eina landið í heiminum þar sem
stúlkur í 10. bekk eru áberandi betri
í stærðfræði en strákar. Yfirburðir
þeirra virðast vera „alltumfaðm-
andi“.“ Almar segir erfitt að skýra
þennan mun. „Við höfum nið-
urstöður unnar úr spurningalistum
sem fylgdu með samræmdum próf-
um í 10. bekk árið 2005. Þar tóku
nemendur afstöðu til 26 staðhæfinga
sem vörðuðu m.a. líðan eða kvíða,
sjálfstraust, menntunaráform og
samband við foreldra. Þegar við
skoðuðum hvernig þessir þættir
tengdust árangri kom í ljós að sam-
band stúlkna við foreldra sína er
ekkert ólíkt sambandi stráka við for-
eldra sína, þannig að það hefur ekki
mikil áhrif á hversu vel stúlkum
gengur í skóla. Það er reyndar í sam-
ræmi við niðurstöður Pisa-
könnunarinnar sem sýndu að fjöl-
skyldan og aðstæðurnar heima fyrir
virðast ekki vera ríkur þáttur í ár-
angri íslenskra nemenda.“
Almar bendir á að menntunará-
form hafi mikil áhrif, bæði á pilta og
stúlkur en skýri ekki kynjamuninn.
„Okkur fannst spurningar er vörð-
uðu líðan og sjálfstraust vera mest
afgerandi því þeir þættir virðast
hafa mikil áhrif á gengi stúlkna en
minni áhrif á stráka. Strákum sem
líður illa gengur ekkert mikið verr
en strákum sem líður vel og hafa
mikið sjálfstraust.“
Einn metri 40 bækur
Í rannsókn sinni skoðaði Almar
einnig svokallaða forspárþætti, þ.e.
hvort eitthvað í lífi unglingsins geti
sagt til um lesskilning og íslensku-
færni hans. Hann segir helst mega
líta til þátta í fari nemandans sjálfs í
þessu sambandi, s.s. sjálfsmyndar
hans í námi, ánægju af lestri og
fleira í þeim dúr. „Ef þetta er allt
sett í pottinn skýrir fjöldi bóka á
heimili nemandans einna mest.
Nemendurnir voru spurðir í Pisa-
rannsókninni að því hversu margar
bækur væru á heimili þeirra og var
gefið upp að einn metri af bókahillu
væri u.þ.b. 40 bækur.“ Niðurstöð-
urnar sýndu að lesskilningurinn
jókst eftir því sem bækurnar voru
fleiri. „Sennilega má túlka þetta
þannig að mikið sé lesið á heimilum
þar sem mikið er til af bókum sem
aftur er líklegt að skili sér til
barnanna. Sömuleiðis er menning-
arleg virkni nemandans utan skóla,
þ.e. hvort hann fari á ballett, söfn,
óperur og annað slíkt með foreldrum
sínum, sterkur þáttur.“ Allra sterk-
ustu þættirnir eru hins vegar sjálfs-
mynd nemandans í námi og ánægja
hans af lestri að Almars sögn. „Þeir
skýra um 30% árangursins og eru
miklu sterkari hér en í þeim löndum
sem við berum okkur saman við.“
Þá virðast íslenskir unglingar
vera litlir lestrarhestar í samanburði
við jafnaldra sína í öðrum löndum.
„Það er klárt að íslenskir 15 ára ung-
lingar lesa mjög lítið miðað við þau
lönd sem við skoðum í rannsókninni.
Hlutfall nemenda sem verja einni
klukkustund eða lengur í lestur á
dag sér til gamans er 10% á Íslandi á
meðan það er 22% í Finnlandi. Þetta
hlutfall er hærra í öllum löndunum
sem státa af betri meðallesskilningi
en hjá okkur og þegar við skoðum
lönd sem eru með sama lesskilning
og við erum við líka fyrir neðan.
Þannig að lestur íslenskra unglinga
er tvímælalaust lítill miðað við aðra.“
Skýrsla Almars verður kynnt á
opinni ráðstefnu um lestur og lestr-
armenningu á Hótel Sögu í dag og
hefst hún klukkan 17.
ben@mbl.is
Aðstæður heima hafa lítil áhrif
Morgunblaðið/Eyþór
Bókametrar Almar Halldórsson bendir á að lesskilningur íslenskra ung-
linga sé því meiri þeim mun fleiri bækur sem eru á heimili þeirra.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Samband íslenskra ung-
linga við foreldra sína
virðist ekki skipta miklu
þegar kemur að árangri
þeirra fyrrnefndu í skóla.
Almar Halldórsson sagði
Bergþóru Njálu Guð-
mundsdóttur frá rann-
sókn sinni á lesskilningi
og íslenskukunnáttu 15
ára nemenda.
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
FRÆG er sagan af því þegar Egill Skalla-
Grímsson, tólf ára, og vinur hans, Þórður
Granason, tvítugur, öttu kappi við Skalla-
Grím, föður Egils, í knattleik á Borg suður í
Sandvík. Framan af gekk ungu mönnunum
léttara en er leið á leikinn gerðist gamli mað-
urinn svo sterkur, að hann greip Þórð upp og
keyrði niður svo hart, að hann lamdist allur,
og fékk hann þegar bana. Síðan greip Grímur
til sonar síns.
Fóstra Egils, Þorgerður brák, stóð þar
álengdar og mælti þessi fleygu orð: „Hamast
þú nú, Skalla-Grímur, að syni þínum.“
Skalla-Grímur sleppti þá Agli og þreif til
Brákar sem forðaði sér á hlaupum. Rann
hann þá eftir henni niður í utanvert Digra-
nes. Hljóp Brák þá út af bjarginu á sund.
Skalla-Grímur kastaði eftir henni steini mikl-
um og setti milli herða henni, og kom hvorugt
upp síðan. Þar er nú kallað Brákarsund.
Hugmynd gamla skátans
Þetta blóðuga atvik í Egils sögu hefur nú
orðið húsbændum á Landnámssetrinu í Borg-
arnesi hvati að ratleik sem gestum og gang-
andi stendur til boða að reyna á komandi
misserum. Andstætt fyrirmyndinni verða
engir limir í hættu.
„Kjartan er gamall skáti og honum datt
þessi ratleikur í hug,“ segir Sigríður Margrét
Guðmundsdóttir og á þar við bónda sinn,
Kjartan Ragnarsson, en saman reka þau
Landnámssetrið í Borgarnesi. „Við finnum að
það er mikil spurn eftir uppákomum af þessu
tagi og það verður upplagt fyrir hópa, hvort
sem er vinnustaðahópar eða ættarmót, að
spreyta sig á þessum leik.“
Leikurinn gengur þannig fyrir sig að skipt
verður í tvö lið á staðnum þar sem Skalla-
Grímur veittist að Agli, Brákarlið og Skalla-
Grímslið. Á leiðinni niður að Brákarsundi
geta liðin safnað stigum og þegar upp er
staðið fer liðið sem hlotið hefur fleiri stig með
sigur af hólmi. Ekki er sjálfgefið að liðið sem
fyrr kemur í mark sigri.
„Við erum búin að prufukeyra leikinn og
það tók um fimmtíu mínútur,“ segir Sigríður
Margrét. „Ætli hann komi ekki til með að
taka að jafnaði klukkutíma til einn og hálfan.
Þetta er ofboðslega falleg gönguleið og fólk
getur um leið og það spreytir sig á rat-
leiknum skoðað Borgarnes frá óvenjulegu
sjónarhorni. Við erum sannfærð um að þessi
leikur á eftir að slá í gegn.“
Ratleikur á Brákarslóð
Ratleikur Brákarleikurinn var prufukeyrður
á dögunum og hafði lið Brákar betur gegn liði
Skalla-Gríms og bjargaði því lífi fóstrunnar.