Morgunblaðið - 17.10.2006, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
menning
KLASSÍSK barnaleikrit eru með-
höndluð á nokkuð annan hátt en sí-
gild verk ætluð fullorðnum. Að ein-
hverju leyti er það vegna hraðari
endurnýjunar í markhópnum sem
það þykir næsta sjálfsagt að fara
hefðbundnar leiðir í uppfærslu
þeirra, nánast skylda. Þegar kemur
að verkum fyrir eldri kynslóðina er
hins vegar nánast litið á það sem
vörusvik að bjóða ekki upp á nýja
sýn í hvert sinn sem slíkt er fært á
svið. Og virðist á stundum jafnvel
talið mikilvægara en að leita að og
miðla kjarna verksins til áhorfenda.
En blessuð börnin þurfa sem
sagt ekki að óttast þetta. Til dæmis
ekki í uppfærslu Leikfélags Ak-
ureyrar á Karíusi og Baktusi, sem
er eftir því sem best verður séð í
öllum aðalatriðum nema einu trú
sýningarhefð verksins, á sviði og
hinni víðfrægu sjónvarpsmynd – út-
lit aðalpersónanna og framganga
þeirra öll, leikmynd, rödd sögu-
manns og útfærsla sögulokanna.
Allt eins og það á að vera enda
virkar sýningin greinilega ágæt-
lega.
Stærsta og mikilvægasta frávikið
er tónlistin. Leikfélagið hefur feng-
ið þá ágætu hugmynd að fá ein-
hverja merkustu rokkhljómsveit
sem Akureyri hefur alið til að út-
setja tónlistina upp á nýtt eftir sínu
höfði og í sínum stíl. 200.000 nagl-
bítum hefur gengið vel að finna
rokkið í lögunum og leysa úr læð-
ingi. Útkoman er seigfljótandi
hljóðheimur þar sem bassi og
trommur eru í algjörum forgrunni,
sem er ágætt frá tónlistarlegum
sjónarhóli, en þjónar andrúmslofti
verksins og umfjöllunarefni síður.
Heimur tannanna, tannpínunnar og
tólanna hér er hátíðniheimur. Hann
er skerandi, ágengur. Vælandi gít-
arar og óhljóð úr svuntuþeysum
hefðu mátt leika meira hlutverk að
mínu mati. Sérstaklega í áhrifs-
hljóðum, en tónlistin undir atrið-
unum með tannburstanum var til
að mynda aldeilis áhrifalaus.
Það er heldur ekki eins og það
hafi verið vandað nægilega til hug-
myndavinnunnar í umgjörð sýning-
arinnar, en aðstæður í Rýminu
krefjast einmitt mikillar hug-
kvæmni. Tvö atriði kalla sér-
staklega á snjalla lausn. Tannburst-
inn og tannlæknaborinn voru báðir
útfærðir með ljósabúnaði, sem er
ágætis leið og virkaði prýðilega fyr-
ir borinn. En tannburstinn var hins
vegar eins og hann væri ekki enn
þá útfærður, heldur væri ljós-
aróbótunum einfaldlega gefinn laus
taumurinn. Útkoman í samspili við
fyrrnefnd áhrifshljóð var ein-
kennilega ófullnægjandi og skapaði
enga ógn.
Samleikur þeirra Guðjóns Davíðs
Karlssonar og Ólafs Steins Ingunn-
arsonar er lipur, fumlaus og oft
fyndinn. Sérstaklega er syk-
urofvirkni Guðjóns í hlutverki Bak-
tusar afar hlægileg. En hefði hún
ekki átt að hverfa þegar sulturinn
sverfur að? Eins og við mátti búast
eru sviðshreyfingar flottar og
skemmtilegar en kannski hefði Ást-
rós Gunnarsdóttir leikstjóri átt að
laða aðeins ólíkari persónur út úr
leikurunum sínum – gera varkárni
og vit Karíusar skýrara á móti lífs-
glöðu áhyggjuleysi Baktusar.
Og þrátt fyrir að það sé sögulega
sniðugt að fá Skúla Helgason til að
lesa texta sögumannsins, þá hefði
að mínu mati átt að hjálpa honum
við að losna við útvarpsfréttalestón-
inn og verða þannig meiri karakter,
verða félagi barnanna og lifandi
leiðsögumaður inn í furðuheim sög-
unnar. Ester Talía og Teitur Helgi
Skúlason fara prýðilega með sínar
fáu setningar.
Leikmyndin er þénug fyrir lík-
amlegan leikmáta drengjanna, en
óttalega voru tannfyllingarnar lít-
ilfjörlegar einhvern veginn.
Kannski ekki hugmyndin, en út-
færslan.
Auðvitað standa Karíus og Bak-
tus fyrir sínu og sýningin er
skemmtileg og nær vafalaust tilætl-
uðum áhrifum. En ég saknaði þess
að fá á tilfinninguna að sköp-
unarkraftur allra aðstandenda hefði
verið virkjaður til fullnustu, innan
þeirra ströngu takmarkana sem
hefðbundin sýning verksins setur.
Einmitt við þær aðstæður er
þess mest þörf.
Svangir bræður
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar
Höfundur: Thorbjørn Egner. Þýðandi:
Hulda Valtýsdóttir. Leikstjórn:
Ástrós Gunnarsdóttir. Leikmynd og bún-
ingar: Íris Eggertsdóttir.
Tónlistarútsetningar og flutningur:
200.000 naglbítar. Leikendur:
Guðjón Davíð Karlsson og Ólafur Steinn
Ingunnarson. Raddir: Esther
Thalía Casey, Skúli Helgason og Teitur
Helgi Skúlason.
Rýmið 14. október 2006.
KARÍUS OG BAKTUS
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Karíus og Baktus Samleikur þeirra Guðjóns Davíðs Karlssonar og Ólafs
Steins Ingunnarsonar er lipur, fumlaus og oft fyndinn, segir m.a. í dómi.
Hvar sjónlistir eru á annaðborð iðkaðar er mótað ogvirkt bakland helsturgrunnur að döngun
þeirra, hvorttveggja inn sem út á við.
Birtingarmyndin margvísleg en borð-
leggjandi að hlutlæg miðlun sjón-
mennta út í þjóðfélagið sé drýgsta
eldsneytið til langs tíma litið, ásamt
uppörvun og stuðningi við gerendur.
Ekki fara miklar sögur af hvetj-
andi liðveislu hins opinbera við mynd-
list né sjónlistir hér á landi, og lítið
liðkar það fyrir miðlun lista með skat-
taívilnunum eins og víða tíðkast. Ís-
lensk sjónmenntasaga svo til engin í
menntakerfinu og ókunnir eiga afar
erfitt með að gera sér grein fyrir
samhenginu á síðustu öld, sagan lögð
í hendur óprúttinna sem sjá sér leik á
borði. Hvergi hægt að nálgast skil-
virkt yfirlit íslenskrar myndlistar á
einum stað, almenningi þar með
meinað að nálgast gagnsæjar upplýs-
ingar hér um. Myndlist virðist vera
eitthvað til hliðar sem ekki ber að
taka alvarlega sem er háskalegur
misskilningur, einkum litið til þess
hve stór þáttur mannlífsins hún er
hvarvetna og hefur verið um aldir
alda.
Brestir eru í kjölfestunni og sam-
felld iðkun hennar hófst ekki fyrr en í
upphafi síðustu aldar. Þá hefur rík-
issjónvarpið vanrækt þennan list-
geira meira en flesta aðra í allri 40
ára sögu þessa sjónmiðils, í þeim
húsakynnum hafa helst ráðið ferðinni
tilviljanir, kunningsskapur og vina-
væðing. Stigmagnandi áhersla lögð á
hvers konar fyrirbæri neðan höfuðs,
dokað við í klofhæð en hámarkast á
tánum, dægurgamanið mál málanna.
Þá er frá að segja að okkar fyrri yf-
irvöld hafa mikla yfirburði um mann-
rækt á þessu sviði, má allt eins segja
að um sé að ræða nokkurs konar 14-2
í andlegum skilningi, þeir kunna
margfalt betur að rækta sína sjónlist-
armenn og njóta Færeyingar þess
einnig í ríkum mæli. Og varðandi nýj-
an borgarkjarna í útjaðri Kaupmann-
hafnar, Örestaden, gleyma þeir ekki
mjúku gildunum eins og fyrr hefur
verið tæpt á. Á sama tíma einblína
menn öðru fremur á þéttingu byggð-
ar, íbúðasíló og verslanakjarna hér í
borg, erum hér fremstir meðal jafn-
ingja við að rækta skynlaust neyslu-
samfélag í anda heimsþorpsins svo-
nefnda.
Skeði á dögunum þá sjónvarps-
dagskráin var svo þunn að ég var svo
gott sem í andarslitrum, að ég skipti
yfir á erlendar stöðvar og kom
skyndilega inn í upphaf þáttar um
rússneska skáldið og myndlist-
armanninn Majakowskí í sænska
sjónvarpinu. Í stuttu máli reis ég upp
frá dauðum, þátturinn í einu orði sagt
magnaður og vísað skal til þess að á
meðan þetta skrif er í burðarliðnum
er hópur frá danska sjónvarpinu uppi
á hálendi Íslands að fylgjast með
Ólafi Elíassyni og mun hafa lista-
manninn í sigti í heilt ár. Fylgjast
með, skjalfesta og bóka athafnasemi
hans á sjónræna vísu …
– Milli handanna hef ég glóðvolga
bók um danska samtímalist „Manual
til dansk samtidskunst“ í útgáfu
Gyldendals, höfundar eru þær Mette
Sandbye og Lisebeth Bonde, sem
báðar hafa skrifað listrýni í Week-
endavisen síðastliðin 15 ár. Mette
Sandbye er, ph.d. og lektor við stofn-
un lista og menningarvísinda við
Kaupmannahafnarháskóla, höfundur
bóka eins og Hin sviðsetta ljósmynd
(1992) og Minnismerki. Tími og minn-
ingar í ljósmyndinni (2001). Ritstjóri
ljósmyndasögu Danmerkur (2004).
Lisabeth Bonde, er cand. mag. og
listrýnir, höfundur bókanna Á tali við
listamenn (2002), Vinnustofur, verk-
stæði listamanna (2003) og SOLO –
ritgerð um málarann Peter Marten-
sen (2006) og hefur til viðbótar skrif-
að fjölda ritgerða í sýningarskrár.
Þetta er fyrsta bókin um danska sam-
tímalistamenn á yngri kantinum,
nokkurs konar þverskurður og á að
varpa ljósi á meinta frjósemi og
breidd síðastliðin 15 ár. Bókin er 392
blaðsíður, heftuð, ríkulega mynd-
skreytt og fer vel í hendi eins og upp-
lýsandi handbækur eiga að vera. Hún
hefur strax fengið góðar viðtökur og
prýðilegar umsagnir í pressunni, hér
um skilvirkt yfirlit að ræða, allt frá
hefðbundnu málverki yfir til sósíal-
ískrar og pólitískrar listar á hug-
myndafræðilegum grunni. Kafla-
skiptin bæði upplýsandi og
lærdómsrík: Málverk, Teikning,
Grafík, Klippimyndir, Ljósmyndir,
Myndbandalist, Fjöltækni í list,
Skúlptúr, List í opinberu rými. Þetta
er miklu meira en þurr upptalning
staðreynda enda róðurnar með
drjúga yfirsýn og vel skrifandi, leitast
báðar við að brjóta til mergjar verk
hvers og eins sem fjallað er um …
Ígagnsærri umræðu þarf auðvit-að einnig að líta til landslagsinshinum megin á teningnum, ber
þá vel í veiði að herma af nýútkominni
bók eftir Robert Hughes. Fræðimað-
urinn hefur verið listrýnir Time síð-
astliðinn þrjátíu ár og heimskunnur
fyrir bækur sínar og sjónvarpsþætti,
sem meðal annars hafa ratað hingað á
útskerið. Bækurnar orðnar sextán,
og hafa margar trónað efst á met-
sölulistum, og á sjónvarpsþættina
hafa tugmilljónir horft, maðurinn
margverðlaunaður fyrir hvort-
tveggja. Hughes sem hefur verið yf-
irmáta upplýsandi í athöfnum sínum
og ómyrkur í máli í listrýni sinni og
bókum mun þar vera að líta yfir far-
inn veg og nefnir afkvæmið: „Things
I Didn’t Know“. Fjallar um aðdáun
sína á menningarverðmætum fortíðar
en hefur illan bifur á framúrstefnu
nútímans. Segir meðal annars frá
hörmungunum í kjölfar flóðanna í
Flórens 1966, hvernig þau herjuðu á
listaverk og eyðilögðu ómetanleg
verðmæti. Hef ekki bókina á milli
handanna og illu heilli ei heldur lesið
neina bóka hans, hins vegar sendi
einn spakur mér grein sem hann
hafði rifið úr Weekly Times. Fyr-
irsögnin: „How this made me hate
the avant-garde“ (Hvernig þetta fékk
mig til að hata framúrstefnu). Í fyrra
fallinu um að ræða frásagnir af flóð-
unum hremmilegu í Arno-fljótinu,
sem Dante Alighieri (1265–1321) lýsti
á sínum tíma sem „the accurset and
unluchi dich“ (bölvað og ógæfulegt
foræði). Þegar verst lét í morguns-
árið fjórða nóvember 1966 var vatnið
í Santa Croce-hverfinu sem liggur
lægst, meira en sex metra ofar jörð.
Vatnsyfirborðið steig rúma fjóra
metra í Santa Croce, Fransiskus-
arkirkjunni frægu, sem grunnsteinn
var lagður að 1291. Hughes segir
hana eins konar hliðstæðu Pálskirkj-
unnar í London, geymir meðal annars
margar dýrlegar freskur eftir Giotto
de Bondone (1267–1337), og þar eru
Michaelangelo, Machiavelli og Galileo
grafnir. Hlífði ei heldur Pazzi-
kapellunni í austurkrossgöngum
kirkjunnar, viðbót sem sjálfur Filippo
Brunelleschi (1377–1446) hannaði og
reis upp 1429. Leðjuflaumurinn lask-
aði og felldi niður myndastyttur um
víðan völl, ruddi sér braut inn í hina
einstæðu Dómkirkju í miðborginni,
hvar hann eyðilagði og skaðaði yfir
hundrað höggmyndir, þar á meðal
„Dyr paradísar“ eftir Lorenzo Ghi-
berti (1378–1455) og Andrea Pisano
(1290/95, látinn eftir 1349).
Robert Hughes getur hvorki névill gleyma þessum hamför-um og eyðileggingu ómet-
anlegra listaverka og einmitt þá gerði
hann sér ljósari grein en nokkru sinni
fyrir umfangi þeirra andlegu auðæfa
sem síðmiðaldir og endurfæðingin
skilaði mannkyninu. Þetta varð spír-
an að andúð hans á allri þeirri fram-
úrstefnu sem mikið til byggir fram-
gang sinn á niðurrifi
menningarverðmæta gærdagsins og
fortíðar. Og þótt víða megi greina
drjúg umskipti hefur þessi meinlega
grunnfærni samtímis stigmagnast á
síðustu áratugum. Þurfa þá engar
flóðbylgjur né annars konar nátt-
úruhamfarir að koma til, einungis
grimm miskunnarlaus og ógeðfelld
íhlutun kreddufastra á gang sög-
unnar …
Af listmiðlun og listrýni
Rithöfundar Þessar hressu og fallegu dömur Mette Sandbye og Lisabeth
Bonde hafa skrifað upplýsandi bók um samtímalist og afrakstur ungu kyn-
slóðarinnar á vettvanginum síðastliðin 15 ár.
Listrýnir Hinn nafnkenndi Robert
Hughes, einlægur aðdáandi for-
tíðar, gerir auk annars upp við
framúrstefnu nútímans í glóðvolgri
bók sem vafalaust fer á metsölulista
eins og margar fyrri bækur hans.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson