Morgunblaðið - 17.10.2006, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Undanfarið hefur nokkuðborið á því í fjölmiðla-umræðu um orkumál aðmenn setji sig upp á móti
rannsóknaborunum á
háhitasvæðum. Í því
sambandi nefna menn
gjarnan Kerlingafjöll og
Brennisteinsfjöll. Mér
virðist nokkurs misskiln-
ings gæta í umræðunni
og sé því ástæðu til að
skýra nokkuð hvernig
háhitarannsóknir fara
fram. Þeim má í aðal-
atriðum skipta í þrjú
stig, forrannsóknir,
rannsóknaboranir og
vinnsluboranir.
Forrannsóknir
Forrannsóknir fela í
sér mælingar og athug-
anir sem gerðar eru á
yfirborði án þess að
landslagi sé á nokkurn
hátt raskað. Þær sam-
anstanda aðallega af
þremur meginþáttum:
jarðfræðikortlagningu,
jarðefnafræðirann-
sóknum og viðnáms-
mælingum (rafleiðni-
mælingum).
Jarðfræðikortlagningin
kemur fyrst. Þá kort-
leggja jarðfræðingar öll
sýnileg jarðlög á yf-
irborði, sprungur, misgegni, gos-
myndanir, hraun, gossögu auk
jarðhitaummerkja. Ef hverir eða
gufuaugu eru á rannsóknasvæðinu
eru tekin sýni til jarðefnafræðilegra
athugana, en út frá þeim má fá
nokkuð áreiðanlegt mat á líklegum
hita djúpt í undirliggjandi jarð-
hitakerfi. Að þessu loknu er hafist
handa við viðnámsmælingar. Þær eru
gerðar með mælitækjum á yfirborði
sem skynja rafviðnám jarðlaga um 1
km niður í jörðina. Viðnám jarðlaga
er m.a. háð hita og ummyndun
steinda í berginu. Þannig lækkar það
hratt með hita og afar lágt viðnám
mælist þegar hitinn fer að nálgast
200°C. Þegar bergið nær 230°C hita
verða afgerandi breytingar á steind-
um sem fela í sér snögga hækkun
viðnáms sem er auðmælanleg frá yf-
irborði. Því miður er þessi breyting á
steindum í berginu varanleg, þannig
að þótt hiti lækki aftur niður fyrir
230°C þá helst háa viðnámið. Því má
með viðnámsmælingum kortleggja
dýpið niður á þann flöt þar sem hiti
hefur einhvern tíma náð 230°C. Þetta
hefur mikið gildi þar sem hiti þarf
helst að vera yfir
230°C til að raf-
orkuframleiðsla úr
jarðhita sé hagkvæm.
Mynd 1 sýnir hvern-
ig dæmigert háhita-
kerfi kemur fram í við-
námsmælingum sem
kjarni af háu viðnámi
þar sem hiti hefur náð
230°C umlukinn lágu
viðnámi þar sem hitinn
er 100-200°C. Hins
vegar getum við ekki
séð úr viðnámsmæl-
ingum hvort þessi hiti er
enn til staðar, til þess
verður að bora rann-
sóknarholu.
Rannsóknaborun
Að forrannsóknum
loknum verður til kort
sem sýnir það svæði
þar sem vænta má að
hiti hafi náð 230°C á til-
teknu dýpi. Þetta er
það svæði þar sem
hugsanlega má vinna
háhita með hefð-
bundum hætti til raf-
orkuvinnslu, þ.e. án
þess að bora dýpra en
niður á um 2,5 km.
Dæmi um slíkt er kortið af viðnámi á
Trölladyngjusvæðinu á mynd 2. Þar
má sjá að svæðið sem til greina kem-
ur að vinna jarðhita á er býsna stórt.
Til að finna heppilegasta blettinn til
gufuvinnslu þarf að bora rann-
sóknaholur á nokkrum stöðum til að
mæla hitann og kanna lekt jarðlaga.
Til jarðhitavinnslu þarf hvort tveggja
að koma til, nógu hár hiti og lek
jarðlög djúpt niðri. Rannsóknabor-
anir geta annað hvort leitt í ljós að
undirliggjandi jarðhitakerfi sé gott til
jarðgufuvinnslu eða ónothæft. Áður
en unnt er að taka ákvörðun á vit-
rænan hátt um hvar á að setja niður
virkjanir þarf því að bora rann-
sóknaholur. Þá fyrst vita menn hvar
kemur til greina að virkja. Út frá
þeim upplýsingum og ýmsum öðrum
þarf síðan að meta hvort það sé
ásættanlegt af umhverfisástæðum.
Um rannsóknaboranirnar sjálfar
gilda lög um mat á umh
um. Samkvæmt þeim b
til Skipulagsstofnunar u
aðar rannsóknaboranir
og stofnunin metur síða
un verður heimiluð án f
hverfismats eða ekki. Þ
þannig að víða er þegar
raska umhverfi svo mik
hitasvæðunum að unnt
rannsóknaholu án þess
teljandi skaði sé af. Þan
menn borholu gjarnan
og slóða sem fyrir eru o
sem hefur áður verið ra
námavinnslu eða mannv
öðrum tilvikum getur þ
nýja vegspotta og gera
hafa nokkurt rask í för
þá er gjarnan farið fram
ismat. Niðurstöður þess
Háhitarann-
sóknir og rann-
sóknaboranir
Eftir Ólaf G. Flóvenz
»Rannsókna-leyfi felur
ekki í sér heim-
ild til rann-
sóknaborana,
um þær gilda
lög um um-
hverfismat. Því
er fráleitt að
leggjast gegn
veitingu rann-
sóknaleyfa.
Ólafur G. Flóvenz
Mynd 1: Þversnið gegn
námsmælingum sem yf
námi þar sem hitinn er
Mynd 2. Einfaldað kort
Trölladyngjusvæðinu á
sýnir hvar vænta má að
kaldara nú. Utan þessa
með hefðbundinni tæk
sóknaholur hér og þar
er enn til staðar og hvo
loknum er fyrst ljóst hv
FRUMFLUTNINGUR á Eddu I
eftir Jón Leifs var einstakur við-
burður. Flutningur allur
var ágætur, einsöngv-
arar, kór og hljómsveit
fluttu verkið af mikilli
snilld undir styrkri
stjórn Hermanns Bäu-
mers.
Við upplifðum mik-
ilfenglegt tónverk,
hrikalegt á köflum og
ægifagurt á milli. Eitt
mesta afreksverk í
menningarsögu okkar,
sem á erindi til heimsins
utan eyjarinnar okkar.
Á tónleikunum minnti
séra Kolbeinn Þorleifs-
son mig á þau orð Jóns Leifs, að tón-
list sín væri blanda af rímum og
Beethoven!
Þegar tónskáld ætlar sér að semja
músík við hin ævafornu Edduljóð, og
miðla okkur andblæ forneskjunnar,
þá dugir ekkert þekkt tónmál til
þess. Ekki gengur að stæla Grieg,
Brahms eða Hindemith, né aðra
snillinga.
Tónskáldið verður
að finna upp nýtt og
áður óþekkt tónmál,
nýjan stíl. Enda er
verið fjalla um undrið
mikla: sköpun heims-
ins. Og Jón skapar
nýtt mál, persónulegt
og einstakt.
Hann hlýðir lítt við-
teknum lögmálum um
fegurð og formun.
Hann býr til ný lög-
mál.
Og þetta leiðir til
þess að hlutverk flytj-
enda er um margt
óvenjuerfitt. Það var, og er, alltaf
erfitt að frumflytja mikil tónverk. Og
ég dáðist að innsæi og djúpum skiln-
ingi allra sem tóku þátt í flutn-
ingnum.
Áferð tónlistar Jóns er stundum
hrjúf, líkt og hjá Kjarva
málverkum. Það er ekki
sú fíngerða og voðfellda
hæfir sumri rómantískr
Jóni. Og Jón er mikill m
hljómsveitarbeitingu.
Og tíminn líður ekki,
er ekki flæði í þessari tó
varð til um leið og heimu
Steinarr segir að tíminn
smámynt sem reist er u
Þetta skildi hljómsvei
Hermann Bämer.
Verkið er bæði torme
gengilegt. Það er gegns
og oft eru það fáein hljó
leika. Þetta er ekki hinn
Frumflutningur á Eddu Jóns L
– einstakur menningarviðburðu
Eftir Atla Heimi Sveinsson » Og Jón skapamál, persónu
einstakt. Hann h
lítt viðteknum lö
um fegurð og fo
Hann býr til ný
Atli Heimir
Sveinsson
NÝ SAMGÖNGUPÓLITÍK
Á20. öldinni voru unnin mikil af-rek í samgöngubótum á Ís-landi. Hafnir voru byggðar allt
í kringum landið. Vegir voru lagðir
allt í kringum landið og flugvellir
byggðir á lykilstöðum. Lengst af 20.
öldinni var íslenzka þjóðin fátæk. Á
síðustu 30 árum síðustu aldar var
þjóðin komin í nokkur efni og þá var
hringveginum lokið.
Nú er kominn tími til nýrra átaka í
samgöngumálum og tilefnin eru önn-
ur en áður var, þegar hvorki var að
finna vegi eða hafnir.
Nú hafa flutningar innanlands
þróazt á þann veg, að þeir hafa að
verulegu leyti flutzt yfir á vegina. Sjó-
flutningar milli hafna eru mjög tak-
markaðir. Þessum breytingum fylgja
ný vandamál. Það er orðið allt að því
lífshættulegt að aka um fjölförnustu
þjóðvegi vegna umferðar flutninga-
bíla, sem í fæstum tilvikum hægja á
sér þegar þeir mæta öðrum bílum og
eru í mörgum tilvikum með tengi-
vagna aftan í sér sem auka enn á hætt-
una.
Við það bætist að oft eru undir-
byggingar undir þjóðvegina ekki eins
traustar og þær ættu að vera. Það
veldur því, að þungir flutningabílar
hreyfast meira til og frá á vegunum en
ella og slysahætta eykst af þeim sök-
um. Þetta ástand blasir við öllum, sem
aka um þjóðvegi landsins og þó sér-
staklega þá fjölförnustu.
Við svo búið má ekki standa.
Líkurnar á því, að flutningar flytjist
að einhverju marki aftur út á sjó eru
litlar, þótt einhverjir tilflutningar geti
orðið.
Af þeim sökum er ekki um annað að
ræða en tvöfalda þjóðvegina, þar sem
þeir eru fjölfarnastir. Þessar fram-
kvæmdir eru þegar hafnar á Reykja-
nesbraut og öllum ljóst, að öryggi í
umferð á þeirri leið hefur stórbatnað.
Þar sem umferðarþunginn réttlætir
ekki tvöföldun hringvegarins er nauð-
synlegt að breikka vegina umtalsvert
og á sumum stöðum er nauðsynlegt að
treysta undirbyggingu þeirra.
Framkvæmdir sem þessar kosta
auðvitað mikið fé og ekki ólíklegt að
þær geti kostað 100 milljarða eða
meir.
Undan þeim verður hins vegar ekki
vikizt. Þess vegna er tímabært að rík-
isstjórn og Alþingi hefji umræður um
undirbúning slíkra stórframkvæmda í
vegamálum og á hve löngum tíma
raunsætt er að framkvæma verkið.
Aðstæður okkar til slíkra stórfram-
kvæmda í vegamálum eru allt aðrar
en áður. Við erum rík þjóð. Verklegri
þekkingu hefur fleygt fram og slíkt
stórvirki á allan hátt mun auðveldara
en það, sem fátæk þjóð tókst á við á
síðustu öld.
Sturla Böðvarsson samgönguráð-
herra á að hefjast handa um slíka
stefnumörkun í samgöngumálum, ef
hún hefur þá ekki hafizt nú þegar í
ráðuneyti hans. Þetta verkefni er svo
stórt að það er verðugt umræðuefni í
kosningabaráttunni í vetur og vor.
OFVERNDAÐUR MJÓLKURIÐNAÐUR
Það er ögn kaldhæðnislegt að fáein-um dögum eftir að Samkeppnis-
eftirlitið beinir þeim tilmælum til
landbúnaðarráðherra að hann afnemi
samkeppnishömlur í mjólkuriðnaðin-
um, t.d. heimild mjólkurstöðva til að
sameinast án afskipta samkeppnisyf-
irvalda, skuli þrjú mjólkurfyrirtæki
tilkynna sameiningaráform. Ráð-
herrann vill engu breyta og úr skjóli
hans gefur mjólkuriðnaðurinn sam-
keppnisyfirvöldum langt nef.
Í hvaða atvinnugrein annarri við-
gengist það að félög, sem saman ráða
þorra markaðarins, fengju að samein-
ast án þess að það svo mikið sem kæmi
til skoðunar hjá samkeppnisyfirvöld-
um?
Forsvarsmenn Mjólkursamsölunn-
ar, Osta- og smjörsölunnar og Norð-
urmjólkur hafa falleg orð um að ein-
földun í starfseminni og sparnaður í
rekstri, sem næst fram með samein-
ingunni, eigi að koma bæði bændum
og neytendum til góða. Þeir geta
vissulega sýnt fram á að undanfarin ár
hefur framleiðslu- og dreifingarkostn-
aður mjólkur hækkað minna en sem
nemur almennri hækkun neyzluverðs.
Sá árangur er þó frekar til marks um
það óhagræði og sóun, sem verið hefur
í hinu ríkisstyrkta einokunarkerfi í
mjólkurframleiðslu, en að einokun sé
betur til þess fallin en samkeppni að
draga úr kostnaði og tryggja hag bæði
bænda og neytenda. Áfram eru mjólk-
urvörur dýrari á Íslandi en í flestum
öðrum löndum.
Eða hvað segja þær staðreyndir,
sem Samkeppniseftirlitið dregur fram
í áliti sínu til ráðherra um mjólkur-
markaðinn? Hefur ekki tilkoma keppi-
nautsins Mjólku, sem stendur utan
einokunarkerfisins, bæði lækkað verð
til neytenda á þeim vörum, sem um
ræðir, og skilað hærra verði til bænda
vegna þess að samkeppni hefur skap-
azt um mjólkina?
En kannski verður það allt gleymt
fljótlega. Það þarf alveg sérstakt hug-
rekki og úthald til að keppa við báknið,
sem hefur verið búið til í mjólkuriðn-
aðinum. Það er ekki víst að samkeppn-
in frá Mjólku endist lengi, enda virðist
það ekki markmið stjórnvalda.
Mjólkuriðnaðurinn er líklega of-
verndaðasta atvinnugrein á Íslandi.
Erlend samkeppni er útilokuð með
gífurlegum tollum. Að kaupa t.d. út-
lenda osta er bara lúxus, sem hinir
tekjuháu leyfa sér. Í aðgerðum ríkis-
stjórnarinnar til að lækka matarverð
var mjólkuriðnaðinum hlíft við tolla-
lækkunum. Og grundvallaratriði sam-
keppnislaga um bann við samráði,
markaðsskiptingu og skaðlegum sam-
runa eiga ekki við um greinina.
Þegar talsmenn einokunar og
verndarstefnu í mjólkuriðnaði svara
gagnrýni benda þeir stundum á að
önnur ríki hagi sér alveg eins; veiti
undanþágur frá samkeppnislögum
þannig að auðveldara sé að drepa
keppinautana og haldi innflutningi úti
með ofurtollum. Þess vegna er skrítið
að Guðbrandur Sigurðsson, forstjóri
MS, skyldi í gær tala um að mjólkur-
iðnaðurinn ætlaði að fara að hasla sér
völl á erlendum markaði. Hann hlýtur
að vita að það er vonlaust ef stjórnvöld
í útlöndum láta sér jafnannt um eigin
mjólkuriðnað og hér gerist.