Morgunblaðið - 17.10.2006, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞJÓÐ sem ber virðingu fyrir
menningararfi sínum og verndar
hann telst vera menningarþjóð. Við
erum stolt af öndvegisverkum okkar
á sviði bókmennta og
lista. Til þess að
vernda þessi verk hafa
verið sett lög um höf-
undarétt og húsa-
friðun. Samkvæmt höf-
undalögum njóta
listaverk verndar, þó
er heimilt að breyta
mannvirki án sam-
þykkis höfundar, „að
því leyti sem það verð-
ur talið nauðsynlegt
vegna afnota þess eða
af tæknilegum ástæð-
um“ (13. gr. höf-
undalaga). Reynt hefur á þessa
grein í Hæstarétti, þannig var komið
í veg fyrir niðurrif hengilofta sýn-
ingarsala Kjarvalsstaða. Ákvæði 13.
gr. höfundalaga kalla á verndun
mannvirkja sem hafa menningar-
sögulegt eða listrænt gildi.
Ákvæði í húsafriðunarlögum eru
eindregin hvað varðar verndun
byggingararfs þjóðarinnar og teljist
mannvirki hafa menningarsögulegt
eða listrænt gildi má friða það, þar
með teljast nýbyggingar. Fulltrúar
húsafriðunarnefndar sitja í fíla-
beinsturni og horfa til fortíðar, en
nútíminn kallar á breytt viðhorf.
Þróun í þjóðlífinu er örari með
hverju árinu sem líður. Torfbærinn
okkar tók óverulegum breytingum í
aldaraðir, en í mannvirkjagerð í dag
er öllu umbylt á fárra ára fresti.
Ljóst er að lögum um húsafriðun
verður að beita á menningarsöguleg
og listræn mannvirki nútímans svo
að byggingararfur okkar verði ekki
rústaður, eða það sem verra er,
breytt í hrófatildur sjálfumglaðra
niðurrifsmanna. Þessa dagana
stendur til að rífa Alliance í Ána-
naustum, byggingu sem tengist sögu
togaraútgerðar og fiskvinnslu, þrátt
fyrir ómetanlegt sögulegt gildi
hennar og aldur er hún ekki friðuð.
Á undanförnum árum hafa margar
menningarsögulegar byggingar ver-
ið rifnar, nefna má Fjalaköttinn við
Aðalstræti, þar var elsti varðveitti
kvikmyndasalur Evrópu, mannvirki
á Völundarreitnum tengd iðnsögu
Reykjavíkur, Kveldúlfsbygging-
arnar tengdar sögu útgerðar og fisk-
vinnslu, ómetanlegar skemmdir
voru unnar á sal Þjóðleikhússins,
þrátt fyrir hörð mót-
mæli, og Þjóðminja-
safnið hefur mátt þola
torræðar breytingar.
Í sumar hófust fram-
kvæmdir við loka-
áfanga Kópavogs-
laugar. Byggingin á sér
langa sögu, en höf-
undur verksins, Högna
Sigurðardóttir arki-
tekt, lauk við aðalteikn-
ingar heildarverksins
1984. Ákveðið var að
byggingin skyldi reist í
tveimur áföngum og
var lokið við fyrri áfangann 1991.
Fyrirhugað var að ráðast fljótlega í
síðari áfangann, en árin liðu. Líkan
ásamt heildaruppdrætti verksins
var til sýnis í skála laugarinnar í ára-
tug. Ljóst var að gera þyrfti nokkrar
breytingar á verkinu í lokaáfang-
anum, en ekki stórvægilegar, svo að
halda mætti óbreyttri heildarmynd-
inni. Högna gerði fulltrúum bæj-
arins grein fyrir því hvernig hún
hygðist vinna að breytingum og út-
boðsgögnum lokaáfangans, hún
lagði einnig áherslu á að eðlilegt
svigrúm fengist til að vinna verkið
og var samkomulag um þessi atriði.
Fyrir rúmu ári var ráðist í hönn-
unarvinnu lokaáfangans án vitundar
eða samráðs við Högnu, höfðu for-
ráðamenn bæjarins falið Ask-
arkitektum verkið sem hófust handa
án þess að tilkynna yfirtökuna.
Högna mótmælti þessum gjörningi
kröftuglega við bæjaryfirvöld en án
árangurs. Högna kærði atferli Ask-
arkitekta til stjórnar Arkitekta-
félags Íslands og að lokinni ýtarlegri
málsmeðferð var sjö stjórn-
armönnum Ask-arkitekta, sem eru
félagar AÍ, veitt alvarleg áminning
fyrir alvarlegt brot á siðareglum AÍ,
einnig skrifaði stjórn AÍ bæjarráði
Kópavogs harðort bréf. Lögum um
höfundarétt hefði mátt beita til mál-
svarnar og bauð Ragnar Að-
alsteinsson hæstaréttarlögmaður
fram aðstoð sína, en Högna vildi
ekki leita til dómstóla.
Fréttamiðlar sýndu málinu nokk-
urn áhuga. DV fjallaði um málið í
upphafi en eftir að Högna sendi
greinargerð um málið til Morg-
unblaðsins hefur ríkt þögn þar til að
grein birtist 10.9. sl. í Fasteignablaði
Mbl. um Kópavogslaug eftir Kristin
Benediktsson, sem ber titilinn
„Sundlaug Kópavogs verður glæsi-
legt mannvirki“, en þar segir: „Ask
arkitektar hafa unnið teikningar að
nýbyggingunni upp úr hugmyndum
Högnu Sigurðardóttur, arkitekts,
sem teiknaði sundmiðstöðina upp-
haflega.“ Eflaust þykir það góð lat-
ína í Kópavogi að tilkynna stuld hug-
verka með þessum hætti.
Í aðdraganda bæjarstjórnarkosn-
inga í vor fjölluðu tveir bæj-
arfulltrúar um laugina og deildu á
meðferð bæjaryfirvalda á málinu.
Húsafriðunarnefnd lét málið ekki
til sín taka, heldur ekki Bandalag ís-
lenskra listamanna, sem á þó að
gæta hagsmuna íslenskra lista-
manna.
Kópavogslaug er eina stórbygg-
ing sem Högna hefur mótað hér-
lendis og er það miður að hún fær
ekki að sjá hana rísa sem heilsteypt
hugverk. Kópavogsbær hefur stutt
við bakið á mörgum listamönnum
sínum og er það til fyrirmyndar.
Bæjarstjóri Kópavogs, Gunnar
Birgisson, sem er mikill tónlistar-
unnandi, léti aldrei breyta eða af-
baka tónverk sem flytja ætti í tón-
leikasölum bæjarins, en hugverki
Högnu mátti tortíma og einum mik-
ilhæfasta arkitekti okkar með þessu
sýnd gróf lítilsvirðing.
Kópavogslaug og
varðveisla byggingararfs
Jes Einar Þorsteinsson fjallar
um arkitektúr og Kópavogs-
laug
»Kópavogslaug ereina stórbygging
sem Högna hefur mótað
hérlendis og er það mið-
ur að hún fær ekki að
sjá hana rísa sem heil-
steypt hugverk.
Jes Einar Þorsteinsson
Höfundur er arkitekt FAÍ.
Í AÐDRAGANDA prófkjörs
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík held ég sex
funda röð í Háskóla
Íslands. Á dagskrá
eru mál sem hafa ver-
ið efst á baugi und-
anfarin misseri. Sem
fundarstjóri hef ég
fengið þekkta fulltrúa
hagsmunaaðila, sem
hafa jafnframt það
hlutverk sem andmæl-
endur að taka afstöðu
til hugmynda minna á
fyrirlestrunum áður
en opnað er fyrir al-
mennar fyrirspurnir. Hér er um
nýmæli að ræða, sem vonandi
verður til þess að örva málefnalega
stjórnmálaumræðu.
Aðkallandi vandi
Á fyrsta fundinum, sem fór fram
sl. laugardag, fjallaði ég um aldr-
aða og velferðarkerfið, en fund-
arstjóri og andmælandi var Guð-
rún Helgadóttir, fyrrverandi
alþingismaður. Er skemmst frá því
að segja að líflegar umræður
spunnust um þann aðkallandi
vanda sem aldraðir standa frammi
fyrir og lýsir sér fyrst og fremst í
flóknu og mótsagnakenndu bóta-
kerfi. Þá er samspil lífeyrissjóða
og Tryggingastofn-
unar órökrétt og
tekjuhugtakið, þ.e.
hvað talið er ellilífeyr-
isþegum til tekna og
hvað ekki, er afar illa
skilgreint. Sem dæmi
um það má nefna fjár-
magnstekjur, t.d.
vegna sölu fasteignar
þegar fólk minnkar
við sig og sér-
eignasparnað, en
hvort tveggja reiknast
sem tekjur og skerðir
því tekjutryggingu frá
TR. Á fundinum var einnig rætt
um heilbrigðismál aldraðra og var
samdóma álit að ekki væri síður
ástæða til að taka þar til hendinni
og samræma vinnubrögð félags-
málastofnana sveitarfélaga og heil-
brigðisþjónustu ríkisins. Þessi um-
ræða hefði reyndar nægt ein og
sér í heilan fund.
Niðurstaða fundarins var að
mikil þörf er á allsherjar upp-
skurði á kerfinu. Við þá endur-
skoðun er mikilvægt að allar
breytingar séu gerðar í sátt við
samtök aldraðra. Á hinn bóginn er
ekki síður mikilvægt að aldraðir
átti sig á hagsmunum annarra, sér-
staklega skattgreiðenda, sem
standa undir bótagreiðslum Trygg-
ingastofnunar. Það sem gerir
þessa umræðu erfiða viðfangs er
það óréttlæti sem margir aldraðir
upplifa, óháð efnum og aðstæðum.
Ástæðan fyrir þessari útbreiddu
óánægju er aðallega sú, að þann
dag sem þú gerist ellilífseyrisþegi,
verður þú hluti af einhverju „kerfi“
sem refsar fólki fyrir ráðdeild og
fyrirhyggju. Það bætir síðan gráu
ofan á svart, að kerfið er bæði
ógagnsætt og illskiljanlegt. Það
getur því reynst erfitt að koma
auga á réttlæti eða sanngirni kerf-
isins, sér í lagi þegar fólki berst
óvænt inn um lúguna „glaðningur“
í formi skerðinga og skattheimtu.
Við nauðsynlega endurskoðun
bótakerfis Tryggingastofnunar tel
ég mikilvægt að einfalda allt kerfið
þannig að Tryggingastofnun greiði
aðeins tvenns konar lífeyri. Annars
vegar tekjutryggingu sem yrði háð
öllum tekjum og hins vegar grunn-
lífeyri sem yrði óháður lífeyr-
isgreiðslum frá lífeyrissjóði en háð-
ur öðrum tekjum. Þá er að mínu
mati ekki síður mikilvægt að
skerðingar verði minnkaðar og frí-
tekjumörk hækkuð, auk þess sem
allar tekjur yrðu metnar eða skil-
greindar á sama grunni. Til að
koma í veg fyrir „bakreikninga“
verður jafnframt að taka upp sam-
tímamælingu tekna og bætur
þannig skertar um leið og tekjur
koma inn. Síðast en ekki síst verð-
ur að tryggja að séreignasparn-
aður og annar frjáls sparnaður
teljist ekki til tekna og skerði því
ekki bætur frá TR. Ég tel brýnt að
góð og málefnaleg umræða verði
um slíkar lausnir og að breytingin
nái yfir einhvern tíma þannig að
fólk geti lagað sig að henni.
Undirstaða allrar velferðar er
öflugt atvinnulíf. Á næsta fundi,
sem ég held í Öskju, Háskóla Ís-
lands í kvöld kl. 20, mun ég ræða
samkeppnisstöðu Íslands og fjár-
málamarkaðinn og hvers vegna
hvoru tveggja skiptir máli fyrir
velferð okkar allra.
Vandi aldraðra gagnvart
velferðarkerfinu
Pétur H. Blöndal vekur athygli
á fundaherferð sinni í aðdrag-
anda prófkjörs
»Undirstaða allrarvelferðar er öflugt
atvinnulíf.
Pétur Blöndal
Höfundur er alþingismaður.
ÍSLENSK stjórnvöld hafa þá
stefnu að hefja beri hvalveiðar í at-
vinnuskyni við Ísland sem fyrst.
Liður í þeirri stefnu
var að Íslendingar
gengu að nýju í Al-
þjóðahvalveiðiráðið ár-
ið 2002 og gerðu fyr-
irvara við
hvalveiðibann þess. Ís-
lensk stjórnvöld
skuldbundu sig jafn-
framt við inngönguna,
til að hefja ekki hval-
veiðar í atvinnuskyni
fyrr en árið 2006 og
ekki meðan fram-
gangur væri í við-
ræðum um nýtt
stjórnkerfi hvalveiða.
Viðræðum um nýtt
stjórnkerfi hvalveiða
hefur verið hætt og
langt er nú liðið á árið
2006. Íslensk stjórn-
völd eru því laus und-
an þeim skuldbind-
ingum er þau gengust
undir við inngöngu
sína í Alþjóðahval-
veiðiráðið árið 2002.
Ástand stofna og
afrán hvala
Samkvæmt rannsóknum Haf-
rannsóknastofnunar er ástand
hvalastofna hér við land gott og
margir stofnar þola vel skyn-
samlega sjálfbæra nýtingu. Talið er
að stofnar hrefnu og langreyðar
séu nærri sögulegu hámarki. Haf-
rannsóknastofnun hefur mörg und-
anfarin ár gefið út tillögur að veiði-
kvóta á hrefnu og langreyð.
Vísindamenn Hafrannsóknastofn-
unar hafa áætlað að hvalir hér við
land éti um 6 milljónir tonna af
fæðu á ári, þ.e. um 3 milljónir
tonna krabbadýra, 2 milljónir tonna
af fiski og 1 milljón tonna af
smokkfiski. Hrefnan lætur einna
mest að sér kveða í fiskáti og étur
um milljón tonn af fiski. Til sam-
anburðar má geta þess að heildar-
afli á Íslandsmiðum fiskveiðiárið
2005/2006 var 1,3 milljónir tonna
samkvæmt bráðabirgðatölum Fiski-
stofu.
Mikil verðmæti í húfi
Vísindamenn Hafrannsóknastofn-
unar hafa leitt að því líkum að ef
hvalastofnum verði haldið við 70%
af sögulegu hámarki geti það aukið
afrakstur þorskstofnsins um 20%
eða allt að 60 þúsund tonn. Verð-
mæti 60 þúsund tonna af þorski
eru mikil fyrir íslenskt þjóðfélag og
e.t.v sér í lagi byggðarlög, sem
byggja sitt á einni af undirstöðu at-
vinnugreinum þjóðarinnar, þ.e.
sjávarútvegi. Við þessi verðmæti
bætast svo aukin verðmæti annarra
tegunda og tekjur af sölu hvala-
afurða. Hér er því um mikið hags-
munamál fyrir íslenskan sjávar-
útveg og íslenskt þjóðfélag að
ræða.
Nýting auðlinda og
uppbygging stofna
Íslendingar hafa haft það að leið-
arljósi að nýta auðlindir sjávar með
sjálfbærum og skynsamlegum
hætti og með það að markmiði að
byggja upp sterka stofna nytja-
fiska. Það gengur hins vegar ekki
upp til lengdar ef hvalir eru ekki
teknir með í reikninginn og látnir
fjölga sér óáreittir. Við þurfum að
nýta allar auðlindir sjávar með
skynsamlegum og
sjálfbærum hætti og
það á einnig við um
hvalina. Miðað við til-
lögur Hafrann-
sóknastofnunar um
veiðikvóta á t.d.
hrefnu og langreyð, er
ljóst að áhrif hvalveiða
á hvalastofna og við-
gang annarra nytja-
stofna verða ekki ljós
á einni nóttu. Þetta er
langtímaverkefni, sem
við verðum að hefjast
handa við hið fyrsta.
Viðhorf
almennings
Í september síðast-
liðnum var kynnt
könnun er unnin var
af Capacent Gallup
um viðhorf Íslsend-
inga til hvalveiða í at-
vinnuskyni. Þar kom
fram að 73,1% þeirra
er svöruðu voru fylgj-
andi hvalveiðum,
15,4% voru hvorki
fylgjandi né andvígir og 11,5% voru
andvígir hvalveiðum í atvinnuskyni.
Árið 1997 gerði IMG Gallup, for-
veri Capacent Gallup, samskonar
könnun. Niðurstöður þeirrar könn-
unar voru á þá leið að fylgjandi
hvalveiðum í atvinnuskyni voru
72%, hvorki fylgjandi né andvíg
voru 7,2% og andvíg voru 20,8%.
Viðhorf almennings til hvalveiða í
atvinnuskyni eru ljós. Mikill meiri-
hluti þjóðarinnar er þeim fylgjandi
og það er verkefni íslenskra stjórn-
valda að framfylgja vilja þjóð-
arinnar.
Ég segi því leysum festar, skerp-
um skutla og hefjum hvalveiðar í
atvinnuskyni strax .
Skerpum skutla
og hefjum veiðar
Guðjón Hjörleifsson fjallar
um hvalveiðar
»Mikill meiri-hluti þjóð-
arinnar er þeim
fylgjandi og það
er verkefni ís-
lenskra stjórn-
valda að fram-
fylgja vilja
þjóðarinnar.
Guðjón Hjörleifsson
Höfundur er alþingsimaður og for-
maður sjávarútvegsnefndar Alþingis.
Dóra Hjálmarsdóttir: Áhættu-
mati fyrir Kárahnjúkavirkjun er
ekki ábótavant.
Oddur Benediktsson: Áhættu-
mati fyrir Kárahnjúkavirkjun er
ábótavant
Páll Jóhann Einarsson skrifar
um trú og vísindi.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar