Morgunblaðið - 08.12.2006, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
„BRAGÐ er að þá barnið finnur“,
hljóta margir að hugsa þegar Jón
Sigurðsson, formaður Framsókn-
arflokksins, viðurkennir að Íraks-
stríðið hafi verið röng ákvörðun. Í
sjálfu sér felur játning formannsins
ekki í sér mikil tíðindi. Meira að
segja Björn Bjarnason viðurkennir
nú að margt í utanríkisstefnu
Bandaríkjanna und-
anfarna áratugi sé
varasamt. Hér er um
að ræða sannindi sem
hljóta að teljast al-
menn.
Það sem vantar upp
á hjá formanni Fram-
sóknarflokksins er
samhengið. Það er
ekki nóg að horfast
loksins í augu við að
stuðningur Íslands við
innrásina hafi verið
mistök. Það þarf að
taka þau viðhorf sem
leiddu til innrásarinnar til endur-
skoðunar í grundvallaratriðum.
Auðvitað vilja ekki allir að litið sé
á stuðning Íslands við Íraksstríðið í
víðara samhengi. Össur Skarphéð-
insson talar nógu digurbarkalega
þegar hann fordæmir þessa ákvörð-
un, en hann og Samfylkingin fylgdu
stjórnarflokkunum til Júgóslavíu og
til Afganistan líka. Morð á saklausu
fólki þar og þátttaka Íslands í þeirri
vitleysu sem það stríð er orðið, og
var allan tímann, áttu ekki æstari
stuðningsmann á Íslandi en Össur
Skarphéðinsson, sem gumaði sér-
staklega af þeirri „erfiðu ákvörðun“
sem stuðningur við stríðið hefði ver-
ið. Þurfa þá ekki fleiri en Jón Sig-
urðsson að taka upp gamlar, rangar
ákvarðanir?
Sú stríðsstefna sem ríkisstjórn Ís-
lands hefur rekið undanfarinn ára-
tug er byggð á grundvallarafstöðu.
Hluti af henni er skilyrðislaus
stuðningur við það sem ýmist er
kallað „Vesturlönd“ eða „alþjóða-
samfélagið“ en er ekki annað en
Bandaríkin og leppríki
þess innan NATO. Í
þessum stuðningi hef-
ur falist aðild að ýmsu
misjöfnu.
Og nú standa yfir
enn einar varn-
arviðræðurnar þó að
umboð ráðamanna til
að hefja slíkar við-
ræður sé í meira lagi
óljóst. Auðvitað á að
spyrja þjóðina álits á
því hvort hér þurfi að
vera nýr her og það er
hreinlega óþolandi
þegar talað er eins og það sé sjálf-
sagt mál. Meint „tómarúm“ í örygg-
ismálum hér á landi er aðallega í
huga ráðamanna, að minnsta kosti
þarf að rökstyðja og skilgreina
þetta tómarúm áður en ætt er af
stað í aðgerðir. Við í Vinstrihreyf-
ingunni – grænu framboði höfum
skýra stefnu í friðarmálum, þ.e. að
öryggi þjóðarinnar sé best tryggt án
þess að hér sé her og raunar með
því. Núverandi hugmyndir um að
borga öðrum þjóðum fyrir „hervarn-
ir“ er mesta bruðl og óráðsía sem
um getur í opinberum rekstri á Ís-
landi fyrir utan það að sögulega séð
er reynsla af málaliðum í hernaði
hreint ekki glæsileg.
Íraksstríðið var vissulega röng
ákvörðun. Það vissi þorri þjóð-
arinnar fyrir þremur árum og það
er meira að segja runnið upp fyrir
framsóknarmönnum. En í þeirri við-
urkenningu felst enginn skilningur,
engin trygging fyrir því að mistökin
verði ekki endurtekin. Hún mun
ekki fást fyrr en utanríkisstefna Ís-
lands verður endurskoðuð í grund-
vallaratriðum.
Á þessari stundu er aðeins einn
flokkur tilbúinn til slíkrar endur-
skoðunar. Það er Vinstrihreyfingin
– grænt framboð. En við vitum að
hlutirnir geta breyst hratt og hing-
að til hefur það gerst ótrúlega oft að
aðrir flokkar hafa viðurkennt rétt-
mæti þess sem Vinstri-græn hafa
sagt um utanríkismál. Eftir á. Núna
hafa þeir tækifæri til að hafa rétt
fyrir sér frá upphafi. Við erum til í
samstarf við alla flokka um endur-
skoðun á utanríkisstefnu Íslend-
inga. Ef önnur stjórnmálaöfl hafa
kjark til þess þá gæti niðurstaðan
orðið stefna sem ekki leiðir okkur í
ógöngur. Stefna sem ekki þarf
reglulega að biðja afsökunar á.
Endurskoðum utanríkisstefnuna
Katrín Jakobsdóttir skrifar um
utanríkisstefnu Íslendinga » Íraksstríðið varvissulega röng
ákvörðun. Það vissi
þorri þjóðarinnar fyrir
þremur árum...
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er varaformaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
NÝLEGA lauk ráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna um varnir gegn
mengun sjávar frá landi sem haldin
var í Peking. Ráð-
stefnan byggist á sam-
starfi ríkja heims sem
hófst í Washington í
Bandaríkjunum árið
1995 þegar áætlun um
varnir gegn mengun
hafsins frá landi, Glo-
bal Programme of Ac-
tion (GPA), var sam-
þykkt. Íslendingar
hafa lagt mikla áherslu
á þetta samstarf og
áttu stóran þátt í
stofnun þess, m.a. með
því að bjóða til síðasta
undirbúningsfundar áætlunarinnar
fyrir stofnun hennar í mars 1995.
Árangur Íslendinga
til fyrirmyndar
Um áttatíu prósent þeirrar
mengunar sem finnst í hafinu má
rekja til starfsemi sem fram fer á
landi, svo sem til landbúnaðar, iðn-
aðar og íbúabyggðar.
Á Íslandi erum við laus við mörg
þeirra mengunarvandamála sem
aðrar þjóðir glíma við. Þannig er
næringarefnamengun frá landbún-
aði ekki til staðar hér og við erum
að mestu laus við iðnaðarmengun.
Það er hins vegar ánægjulegt að
segja frá því að við höfum tekið
okkur á þar sem þess hefur reynst
þörf. Það kemur fram í skýrslu sem
tekin var saman fyrir ráðstefnuna í
Peking og fjallar um árangur Ís-
lendinga við að framfylgja al-
þjóðlegu áætluninni síðastliðin
fimm ár.
Þannig hefur hlutfall íbúa hér á
landi sem búa við skólphreinsun
hækkað úr 30% árið 2001 í 70% árið
2006. Endurnýting úrgangs hefur
einnig vaxið mikið hér á landi, m.a.
með tilkomu Úrvinnslusjóðs.
Hvað varðar ástand mengunar á
hafsvæðinu við Ísland, þá er meng-
un af völdum þrávirkra lífrænna
efna og þungmálma lítil en er hins
vegar verulegt vandamál víða um
heim. Geislavirkni mælist mjög lítil
á íslensku hafsvæði en
nauðsynlegt er að við
höldum vel vöku okkar
gagnvart allri losun frá
Sellafield-kjarnorku-
endurvinnslustöðinni.
Röskun búsvæða á
hafsbotni er lítið þekkt
hér við land þar sem
hafsvæðið umhverfis
landið er afar stórt og
lítt rannsakað. Það
stendur hins vegar til
bóta og Hafrann-
sóknastofnunin vinnur
nú að fjölgeislamæl-
ingum á hafsbotni. Rannsókn-
arverkefnið BIOICE, sem er sam-
eiginlegt verkefni nokkurra
innlendra rannsóknastofnana og há-
skóla með þátttöku erlendra vís-
indamanna, er á lokastigi. Ég hef
óskað eftir auknum fjárveitingum
til að ljúka verkefninu, styrkja
áframhaldandi rekstur rannsókn-
arstöðvar BIOICE í Sandgerði og
til að byggja upp góðan gagnagrunn
sem má t.d. nýta til verkefna sem
tengjast verndun og skynsamlegri
nýtingu lífríkisins í hafinu og vökt-
un þess.
Þess má einnig geta að fyrir
skömmu úrskurðaði umhverfisráðu-
neytið að umfangsmikil efnistaka af
hafsbotni í Kollafirði skuli sæta
mati á umhverfisáhrifum. Sú nið-
urstaða er mjög í anda markmiða
áætlunarinnar þar sem efnistaka af
hafsbotni getur haft veruleg áhrif á
lífríki á og umhverfis námasvæðin.
Áhersla lögð á aðstoð
við þróunarríki
Á ráðstefnunni í Peking var sam-
staða um að leggja aukna áherslu á
að draga úr mengun hafsvæða sem
liggja að þróunarríkjum, sér í lagi
smáum eyríkjum. Vegna bágs efna-
hags eiga mörg slík ríki erfitt með
að bregðast við þeim umhverf-
isógnum sem að þeim steðja. Sum
þeirra hafa sett fram metn-
aðarfullar áætlanir og gert grein
fyrir stöðu mála en skortir fé til
framkvæmda. Til að aðstoða þau við
að ná tökum á mengunarvandamál-
unum er starfandi sjóður á vegum
Sameinuðu þjóðanna, Hnattræni
umhverfisbótasjóðurinn (Global
Environment Facility), sem styrkir
verkefni á þessu sviði. Alþjóðabank-
inn hefur einnig lánað mikið fé til
verkefna sem miða að því að koma í
veg fyrir mengun hafs og stranda
og hafa t.d. Kínverjar fengið háar
upphæðir að láni frá bankanum til
að koma fráveitumálum sínum í lag.
Þátttaka Íslands og forysta í gerð
og framkvæmd alþjóðlegu áætl-
unarinnar um varnir gegn mengun
sjávar frá landi hefur sýnt að Ísland
getur haft mikil áhrif í alþjóðlegu
starfi að málefnum hafsins. Það hef-
ur tvenns konar tilgang, annars
vegar að beina sjónum frekar að al-
varlegri hnignun vistkerfa hafsins
vegna mengunar og hins vegar að
tryggja vernd íslenska hafsvæðisins
gegn mengun frá öðrum ríkjum sem
hingað kann að berast langa leið
með vindum og hafstraumum.
Íslendingar leiðandi í baráttu
gegn mengun sjávar
Jónína Bjartmarz fjallar um
varnir gegn mengun sjávar í
ilefni af ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna
» Þátttaka Íslands ogforysta í gerð og
framkvæmd alþjóðlegu
áætlunarinnar um varn-
ir gegn mengun sjávar
frá landi hefur sýnt að
Ísland getur haft mikil
áhrif í alþjóðlegu starfi
að málefnum hafsins.
Jónína Bjartmarz
Höfundur er umhverfisráðherra.
NÝJAR tölur sýna
fram á mjög aukinn
ójöfnuð á Íslandi
miðað við það sem
áður var. Þessir út-
reikningar hafa ekki
verið sýndir í mörg
ár en ítrekaðar óskir
frá fræðimönnum og
þingi virðist þó hafa
orðið til þess að þær eru nú loks
opinberar. Þetta má sjá í töflu
sem hér fylgir. En hvers vegna
gerist þetta?
Aukin skattbyrði
á lægri tekjur
Eins og fram hefur komið hefur
skattbyrði á tekjur þeirra sem
lægstar hafa tekjurnar aukist
mjög mikið á síðustu árum. Sam-
kvæmt tölum frá Stefáni Ólafssyni
prófessor greiða sambýlisfólk og
hjón sem eru í neðstu tveimur tí-
undu hlutum miðað við tekjur
þeirra árið 2004 tekjuskatt, en
greiddu enga tekjuskatta árið
1994, heldur fengu þá greitt meira
frá hinu opinbera en þau greiddu í
skatta. Aukning skattbyrði hjá
þeim nam 14% af eigin tekjum
fyrir lægsta 10% hópinn og 15,3%
aukning fyrir næstlægsta hópinn.
Í þessum tveimur hópum er ein-
mitt meginþorri ellilífeyrisþega. Á
sama tíma minnkaði skattbyrði
hinna tekjuhæstu 10% um 3,3% af
eigin tekjum. Þannig hefur skatt-
byrðin þyngst verulega hjá þeim
sem verst standa á meðan hún
léttist hjá þeim sem hafa hæstu
tekjurnar.
Skattar á lægri tekjur allt frá
árinu 1988 hafa einnig hækkað
mikið vegna þess að skattleys-
ismörkin hafa setið eftir að raun-
gildi jafnvel í þeim tilfellum sem
tekjur hækka ekkert að raungildi.
Þannig greiðir sá sem nú hefur
110 þús. kr. í tekjur á mánuði
10,3% af þeim í tekjuskatta en
hann greiddi ekki eina krónu í
skatta af sambærilegum raun-
tekjum við upptöku staðgreiðsl-
unnar. Hann greiðir því nú rúm-
lega 11.300 kr. á mánuði í skatta
en hann greiddi ekkert áður.
Þetta er meira en heil mán-
aðarlaun á ári sem skattbyrði
þyngist.
Skattleysismörkin eru nú aðeins
79.055 kr. á mánuði og verða
90.000 kr. á mánuði eftir áramót.
Þau ættu hinsvegar að vera tæpar
111.000 kr. á mánuði nú þegar ef
þau hefðu fylgt verðlagi frá upp-
töku staðgreiðslukerfisins og tæp-
lega 137.000 kr. á mánuði ef þau
hefðu fylgt launaþróun sem væri
mjög eðlileg viðmiðun.
Greiðslur almannatrygginga
hafa dregist aftur úr
Haustið 1995 var lögum breytt
um greiðslur almannatrygginga
þannig að ekki var lengur miðað
við breytingu lágmarkslauna held-
ur skuli taka mið af launaþróun
eða verðlagi. Niðurstaðan á túlkun
stjórnvalda á þessu hefur valdið
því að bótaþegar hafa dregist
verulega aftur úr í tekjum sínum
miðað við aðra hópa í þjóðfélaginu.
Þetta tvennt sem nefnt er hér
að ofan hefur valdið því að tekju-
ójöfnuður hefur aukist.
Miklu meiri ójöfnuður
Gini-stuðullinn er mælikvarði á
hversu jafnt tekjur skiptast í þjóð-
félögum á ólíkum tíma, eða milli
ólíkra þjóða. Ef stuðullinn mælist
upp á tölugildið einn þýðir það að
tekjuójöfnuðurinn er eins mikill og
mögulegt er, þá hefur einn aðili
allar tekjurnar. Ef hann hefur
tölugildið núll eru allir með sömu
tekjurnar það er algjör tekjujöfn-
uður ríkir. Samkvæmt nýjum
gögnum frá Hagstofu Íslands, sem
meðal annars má finna á heima-
síðu Stefáns Ólafssonar prófessors
um ráðstöfunartekjur fjölskyldna
á hvern fjölskyldumeðlim, hefur
Gini-stuðullinn fyrir Ísland hækk-
að úr um 0,25 fyrir árið 1995 í 0,35
árið 2004 (Sjá töflu). Á mynd sem
hér fylgir eru sýndar nýjustu töl-
ur Evrópusambandsins um tekju-
ójöfnuð á árunum 2003 og 2004, en
að auki er áætluð tala fyrir Ísland
árið 1995 til að gefa vísbendingu
um breytingarnar á Íslandi.
Þarna kemur fram fáheyrð
aukning ójafnaðar. Þannig fer Ís-
land úr flokki hinna norrænu
þjóða þar sem jöfnuðurinn er
einna mestur – í hóp þeirra Evr-
ópuþjóða þar sem ójöfnuðurinn er
einna mestur á einungis níu árum.
Sumir hafa reynt að verja þessa
þróun með því að segja að fáir ný-
ríkir hafi svo mikil áhrif á þessa
niðurstöðu. Það er fjarri lagi enda
aukning ójafnaðarins það mikil að
fáheyrt er hjá öðrum þjóðum.
Margt fleira þarf að gerast eins og
m.a. er bent á hér í greininni.
Þessu þarf að breyta og það er
vel hægt ef vilji er fyrir því. Þetta
er ekki sú þróun sem hægt er að
sætta sig við.
Aukinn
ójöfnuður –
hvers vegna?
Ólafur Ólafsson og
Einar Árnason
skrifa um ójöfnuð á
Íslandi
Ólafur Ólafsson
» Þessu þarf að breytaog það er vel hægt ef
vilji er fyrir því.
Ólafur er formaður Landssambands
eldri borgara (LEB). Einar er hag-
fræðingur LEB.
Einar Árnason