Morgunblaðið - 07.01.2007, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Útfararsiðir á Íslandi
jafnt og þétt síðustu misseri. Bál-
stofan var tekin í notkun árið 1948 og
fyrstu árin var hlutfall bálfara af öll-
um útförum 3,85% en sú tala var
komin upp í 8,89% árið 1995. Árið
2005 var líkbrennsla sem hlutfall af
heildartölu látinna komin upp í
19,1% og 25% ef aðeins er horft til
höfuðborgarsvæðisins.
Hjá Kirkjugörðum Reykjavík-
urprófastsdæma spá menn því að
þetta hlutfall verði komið upp í 70–
80% eftir fimmtíu ár og verði þá svip-
að og það er nú þegar í Danmörku.
Sú þróun þykir æskileg, ekki síst af
landfræðilegum ástæðum. Líkkistur
eru fyrirferðarmeiri en duftker.
Tveir líkbrennsluofnar eru í land-
inu, báðir í Fossvogi, og fer brennsl-
an að jafnaði fram einu sinni í viku, á
þriðjudögum. Stundum er brennt á
miðvikudögum líka gerist þess þörf.
Sérstakur grafreitur fyrir duftker
er í Fossvogskirkjugarði og Gufu-
neskirkjugarði en einnig er hægt að
jarða þau í hvaða grafreit sem er
með samþykki umsjónarmanns leið-
is. Sækja má um leyfi til dreifingar á
ösku látinna einstaklinga til dóms-
og kirkjumálaráðuneytisins en sjald-
gæft er að það sé gert. Þó er vitað
um a.m.k. átján tilfelli. Kristján Val-
ur spáir því að þeim muni fjölga á
komandi árum. „En Íslendingar eru
nýjungagjarnir, líka þegar þeir eru
látnir, og þetta mun örugglega fær-
ast í vöxt á næstu árum.“
Kristján Valur segir að í Pass-
íusálmunum sé vers sem sé ákaflega
viðeigandi að lesa þegar dufti er
dreift. „Ég er ekki að segja að Hall-
grímur Pétursson hafi séð þetta fyrir
en þetta er eigi að síður merkilegt.“
Hin hógværa kveðja
Alltaf er eitthvað um að útfarir
fari fram í kyrrþey og hefur það hlut-
fall verið stöðugt á umliðnum árum,
að sögn Pálma. Tilgreinir hann þrjár
ástæður fyrir athöfnum af því tagi.
Í fyrsta lagi ósk hins látna. „Sé sú
ósk kunn um langan eða skemmri
tíma ber að sjálfsögðu að virða hana.
Þetta er yfirleitt hógvært fólk sem
ekki vill láta hafa fyrir sér. Það hefur
farið með hægð í gegnum lífið og vill
kveðja með þeim hætti líka.“
Í öðru lagi bágur fjárhagur.
„Margir halda að það sé helsta skýr-
ingin á útför í kyrrþey. Svo er ekki.
En auðvitað geta fjárhagslegar að-
stæður legið að baki slíkri ákvörð-
un.“
Í þriðja lagi sérstakar fjöl-
skylduaðstæður. „Þær geta verið af
ýmsum toga og oft er þá besti kost-
urinn að útför fari fram í kyrrþey.“
Færst hefur í vöxt að andvana
fædd börn eða þau sem deyja mjög
ung séu greftruð í lítilli kistu og þurfi
því ekki gröf af venjulegri stærð.
Gengur þessi litla kista undir nafn-
inu stokkur. Í frumvarpi til laga um
breytingu á lögum um kirkjugarða,
greftrun og líkbrennslu, sem vænt-
anlega verður lagt fyrir á vorþingi,
er ákvæði sem gengur út á það að hið
sama gildi um þessa litlu kistu og
duftker en heimilt er að grafa duft-
ker ofan í gröf enda þarf það ekki
meira dýpi en það sem er niður undir
kistulok í venjulegum garði.
Í gildandi lögum er óheimilt að
setja lík andvana fædds barns eða
látins ungbarns í kistu með öðru líki
nema hlutaðeigandi presti eða safn-
aðarstjóra hafi áður verið tilkynnt
það. Útfararstjóri ber ábyrgð á því
að þessu ákvæði sé fylgt.
Kristján Valur átti sæti í nefndinni
sem leggur til breytingarnar og seg-
ir hann nefndarmenn hafa verið sam-
mála um að það væri ekki neikvætt í
sjálfu sér að leggja lík látins barns í
kistu fullorðins, heldur væri það
heimilt og jákvætt, enda rætt við að-
standendur beggja. „Í gamla daga
var það ekki gert og oft vissu for-
eldrar fyrirbura alls ekki í hvaða
kistu barn þeirra hafði verið lagt.
Það er aðal vandamálið, sem ekki er
lengur fyrir hendi og aldrei gert
lengur. Þess vegna viljum við frek-
ar hvetja til þess að gera þetta en
draga úr því með því að setja það
fram með neikvæðum hætti.“
Nánar er fjallað um téð frumvarp
á bls. 13.
Í fornöld fengu karlar oftar en
ekki vopn með sér í gröfina og konur
skartgripi. Einnig komu fyrir munir
til daglegs brúks, hnífar, brýni og
fleira, jafnvel matur. Nokkuð al-
gengt var að hestar og hundar væru
heygðir með bæði konum og körlum.
Kristján Valur segir að enn eimi af
þessum siðum. Í dag sé þó blátt bann
við því að gæludýr fylgi eigendum
sínum í gröfina. „Um langt skeið
tíðkaðist að leggja Passíusálmana á
brjóst hins látna en í dag eru þetta
Líkhúsið Meðan útfarar er beðið er kista hins látna geymd í líkhúsi.
»Hlutverk útfarar erað vinna með hugg-
unina en ekki auka sorg-
ina. Þess vegna tel ég
óæskilegt að leiknar séu
mynd- eða hljóðupp-
tökur með hinum látna.
Það þarf a.m.k. að fara
að gát með slíka hluti og
hugsa fyrst og fremst
um þá sem eru við-
staddir. Það er örugg-
lega ekki í anda hins
látna að hrella þá meira
en þörf krefur.
K irkjugarðar Reykjavík-urprófastsdæma og Kirkju-garðasamband Íslands buðu
nýverið prestum, djáknum, útfar-
arstjórum og starfsmönnum kirkju-
garða í Reykjavíkurprófastsdæmum
og Kjalarnesprófastsdæmi á mál-
þing um samstarf um útfararþjón-
ustu. Málþingið var haldið í Viðey
og voru þar m.a. fjörugar umræður
um útfararsiði.
Brögð hafa verið að því upp á síð-
kastið að hinni hefðbundu röð við-
burða á útfarardegi, athöfn í kirkju,
jarðsetningu í garði og erfidrykkju,
hafi verið breytt á þann veg að erfi
hefur verið drukkið áður en syrgj-
endur hafa lagt leið sína í garðinn. Á
þinginu kom fram að ekki eru allir á
eitt sáttir um þetta.
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir
lýsti sig fylgjandi þessari breytingu
enda hefði hin röðin oftar en ekki þá
afleiðingu að margir væru farnir úr
erfidrykkjunni þegar nánustu að-
standendur kæmu úr garði. Hún
gerði athugasemd við það að útfar-
arstjórar væru að snúa fólki í þessu
máli enda væri það ekki í þeirra
verkahring.
Vilja ekki breyta röðinni
Séra Jón Dalbú Hróbjartsson pró-
fastur var á öndverðum meiði við
Auði Eiri. Hann hefur þá skoðun að
útförin í kirkju og jarðsetningin sé
ein athöfn og því sé ekki við hæfi að
drekka erfi inn á milli. Jón minnti á
að prestafundur í Reykjavík fyrir
tveimur eða þremur árum hefði
samþykkt að gera þetta ekki. Taldi
hann að útfararstofur hefðu haft
spurn af þeirri umræðu og þess
vegna lagst gegn þessu.
Páll S. Elíasson, stjórnarmaður
kirkjugarðanna, sagði að erfi-
drykkjan ætti skilyrðislaust að
koma á eftir jarðsetningunni enda
væri hún tæki til að gefa aðstand-
endum kost á að jafna sig eftir at-
höfnina. Páll áleit það mun erfiðara
fyrir þá að fara beint úr athöfn í
kirkju í erfidrykkjuna og eiga þá
eftir að fara í garðinn.
Heimir Björn Janusarson, for-
stöðumaður Gufuneskirkjugarðs,
sagði að hafa þyrfti samráð við
starfsfólk garðanna um mál af þessu
tagi. Nefndi hann sem dæmi að lík-
fylgd hefði ekki komið fyrr en kl.
rúmlega 18 í garðinn eftir útför sem
fram fór kl. 15. „Það er ekki hægt að
bjóða starfsmönnum kirkjugarð-
anna upp á það að þeir sitji og bíði
og bíði þangað til líkfylgd kemur í
fyllingu tímans. Einnig snýst þetta
um aðstandendur. Er hægt að bjóða
þeim upp á að koma upp í kirkju-
garð í svarta myrkri og kannski
slæmri færð og klöngrast með
kistuna við illan leik?“ spurði Heim-
ir.
Hann upplýsti jafnframt að búið
væri að takmarka fjölda líkfylgda í
garði á sama tíma við þrjár. Sagði
hann þetta fyrst og fremst gert fyrir
aðstandendur svo þeir fyndu örugg-
lega réttu líkfylgdina og til að koma
í veg fyrir öngþveiti.
Hangikjöt og uppstúfur
María Jóna Einarsdóttir, starfs-
maður útfararstofu í Borgarnesi,
fjallaði um hvernig þessum málum
er háttað úti á landi og sagði al-
gengt þegar útför fer fram í Borg-
arnesi og jarðsett er t.d. í Reykholti
að drukkið sé erfi áður en farið er
upp í Borgarfjörð.
María Jóna sagði ennfremur al-
gengt í Borgarfirði núorðið að kista
væri borin út á hlað eftir athöfn og
þar signt yfir hana. Síðan væri hún
borin í garðinn og þangað færu að-
eins þeir nánustu.
María Jóna upplýsti einnig að út-
farir kl. 11 nytu vaxandi vinsælda
og á eftir væri boðið í hefðbundinn
íslenskan málsverð, hangikjöt, upp-
stúf og grænar baunir.
Bílar troða sér inn í líkfylgd
Umferð ökutækja hefur aukist
verulega á höfuðborgarsvæðinu hin
síðari misseri og fyrir vikið er erf-
iðara að tryggja líkfylgd frá kirkju í
kirkjugarð þann forgang sem hún
hafði áður. Dæmi eru um að bílar af
öllum stærðum og gerðum troði sér
inn í líkfylgdir og þeyti jafnvel geð-
vonskulega horn. Málþingsmenn
voru sammála um að enginn geri
þetta af ráðnum hug og oftar en
ekki blygðist menn sín þegar þeir
átta sig á því hvar þeir eru staddir.
Illa getur þó farið við þessar að-
stæður og séra Gísli Jónasson pró-
fastur upplýsti að nýlega hefði orðið
árekstur milli bifreiðar í líkfylgd og
bifreiðar utan líkfylgdar sem tróð
sér inn í röðina.
Geir Jón Þórisson yfirlög-
regluþjónn upplýsti að lögreglan
væri sér meðvitandi um þetta vax-
andi vandamál en töluvert væri leit-
að til hennar um að hún liðkaði fyrir
líkfylgdum. Varpaði Geir Jón fram
tillögum til úrbóta, það er að bílar í
líkfylgdum yrðu merktir, en það
myndi auðvelda lögreglunni um-
ferðarstjórn og annarri umferð að
sýna tillitssemi. Sagði Geir Jón að
Norðmenn hefðu þann háttinn á að
setja kross með segulstáli á topp
þeirra bifreiða sem fylgja líkbílnum.
Rúnar Geirmundsson útfar-
arstjóri taldi óheppilegt að taka upp
merki með segulstáli enda gæti það
skapað útfararstofum bótaskyldu.
Hann taldi aftur á móti koma til
greina að setja plastflögg í glugga
bílanna.
Halldór S. Magnússon, starfs-
maður kirkjunnar í Garðabæ, stakk
upp á því að rútur yrðu teknar á
leigu og þeir sem færu frá kirkju í
garð þannig keyrðir í einni ferð.
„Látum oss slökkva
á farsímum vorum“
Útfarartímar í Reykjavík eru
þrír, kl. 11, 13 og 15, mánudaga til
föstudaga. Það heyrir til und-
antekninga ef jarðsett er á laug-
ardegi í höfuðborginni sem aftur er
algengt úti á landi.
Séra Jón Helgi Þórarinsson
komst ekki á málþingið en minnti
bréfleiðis á það að prestar hefðu
fyrir nokkrum árum verið sammála
um að vera ekki með útfarir á laug-
ardögum á höfuðborgarsvæðinu.
Það myndi kalla á mikinn vanda og
engin leið væri að annast fjölda út-
fara á laugardögum vegna þess að
sóknarkirkjurnar væru flestar mik-
ið bókaðar á þeim dögum.
Séra Pálmi Matthíasson sagði ein-
kennilegt að setja reglu um að jarð-
setja ekki á laugardögum en vera
síðan tilbúin að veita undanþágu í
sérstökum aðstæðum ef greitt er
aukalega fyrir þann kostnað sem af
því hlýst. Svo spurði hann: „En hvað
með þá sem minni efni hafa?“
Farsímavæðingin hefur teygt
anga sína víða á umliðnum árum,
m.a. inn í kirkjurnar. Séra Lena Rós
Matthíasdóttir fullyrti að ekkert
væri jafn truflandi og þegar farsími
hringdi í útför. Til væru áminnandi
skilti um að slökkva á símum en best
væri að útfararstjórinn gengi fram í
upphafi athafnar og minnti fólk á
þetta.
Séra Óskar Óskarsson tók undir
athugasemdina og greindi frá til-
lögu séra Hjalta Guðmundssonar á
vígsludegi séra Óskars en þá lagði
hann til að bætt yrði inn í ritúalið í
upphafi messu: „Látum oss slökkva
á farsímum vorum.“
HVENÆR SKAL DREKKA ERFI?
Kistulagning Kistulagning er snar þáttur í útfararferlinu.