Morgunblaðið - 07.01.2007, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
9. janúar 1977: „Að öllu at-
huguðu hlýtur það að vera
ljóst, að hlutur iðnaðar og
iðju í framtíðar verðmæta-
sköpun íslenzks þjóðfélags
hlýtur að verða mjög vax-
andi, ef hér á að halda uppi
atvinnuöryggi og sambæri-
legum lífskjörum og í ná-
grannalöndunum. Það leiðir
aftur af sér að skapa verður
iðnaðinum jafnkeppn-
isaðstöðu við erlendan iðnað,
bæði að því er varðar inn-
lendan og erlendan markað.
Á þetta hefur verulega skort.
Í lána-, toll- og skattamálum,
þó í rétta átt hafi miðað m.a.
með tolllagabreytingum und-
anfarið. Sá vaxtarbroddur,
sem í íslenzkum iðnaði felst,
sést m.a. af því, að þrátt fyrir
marga þröskulda í vegi hans,
hefur vöruframleiðsla út-
flutningsgreina iðnaðarins
vaxið að jafnaði um 15% á ári
á tímabilinu frá 1969–1975.“
. . . . . . . . . .
4. janúar 1987: „Í áramóta-
grein sinni segir Þorsteinn
Pálsson: „Um það hversu
mikil skattheimtan á að vera
verður hins vegar lengi deilt.
Sjálfstæðismenn vilja stilla
henni í hóf. Núverandi rík-
isstjórn hefur með margs
konar breytingum á skatta-
lögum afsalað sér rúmlega
2700 milljónum króna tekna
miðað við þau skattalög, sem
í gildi voru þegar fyrrverandi
ríkisstjórn hvarf frá. Þar af
nemur lækkun tekjuskatts
1100 milljónum króna. Bæði
Alþýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið eru með tillögur
um að snúa þessu aftur til
hins fyrra horfs.““
. . . . . . . . . .
5. janúar 1997: „Atlantshafs-
bandalagið hefur breytzt
mjög á undanförnum árum.
Meginhlutverk þess er ekki
lengur að vera viðbúið árás
úr austri, heldur að tryggja
frið og stöðugleika í Evrópu
gegn margvíslegum nýjum
hættum. Þar á meðal eru
þjóðernisdeilur, hryðjuverk,
misnotkun kjarnorku og póli-
tískar og trúarlegar öfga-
hreyfingar. Ein af hættunum,
sem NATO þarf að vera
viðbúið – en aðeins ein af
mörgum – er að öfgamenn
nái völdum í Rússlandi á ný,
en það er möguleiki, sem
flestir viðurkenna að ekki sé
hægt að útiloka. Það er því
ekki að furða að ríkin í Mið-
og Austur-Evrópu, ekki sízt
Eystrasaltsríkin, sækist eftir
þeirri öryggistryggingu, sem
aðild að NATO felur í sér.
Bandalagið hefur tekið að sér
ný verkefni í friðargæzlu,
neyðaraðstoð og björg-
unarstörfum, auk þess sem
það hefur stuðlað að eflingu
lýðræðis, virðingu fyrir
mannréttindum og frið-
samlegri samskiptum milli
ríkja Evrópu, ekki sízt
þeirra, sem sækjast eftir að-
ild að bandalaginu.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAGA BANKA – SAGA ÞJÓÐAR
Landsbankinn minnist þess umþessar mundir að 120 ár eruliðin frá stofnun bankans. Af
því tilefni hefur bankinn sett upp
sérstaka sögusýningu sem tengir
saman sögu bankans og þjóðarsög-
una. Það er fullt tilefni til enda saga
bankans samtvinnuð sögu þjóðar-
innar á þessum tíma.
Nú er Landsbankinn í einkaeign
en ánægjulegt að eigendur hans
halda sögu hans í heiðri. Nú á tím-
um er of oft strikað yfir slíka sögu
fyrirtækja á þann veg að stjórnend-
ur þeirra í nútímanum vilji ekkert
af þeirri sögu vita.
Í því felst mikil þröngsýni og
skammsýni. Í sögu fyrirtækja er oft
mikill auður og ánægjulegt í þessu
samhengi að HF. Eimskipafélag Ís-
lands er aftur komið fram á sjón-
arsviðið sem eitt öflugasta fyrirtæki
landsins sem það var og er.
Landsbankinn hefur í 120 ár lifað
bæði góða tíma og erfiða. Og það
segir nokkra sögu um styrk bank-
ans að þegar horft er til síðustu
rúmlega þriggja áratuga hafa komið
þeir tímar í sögu bankans og þjóð-
arinnar að þegar tómarúm skapað-
ist á vettvangi stjórnmálanna kom
bankinn til sögunnar og hélt þjóð-
arbúinu gangandi í bókstaflegum
skilningi í nokkra mánuði.
Nú er þessi 120 ára gamli banki
að ganga í endurnýjun lífdaga, sæk-
ir fram úti í heimi, bæði austan hafs
og vestan. Framsókn bankans í
Kanada er kannski ein athyglis-
verðasta nýjungin á þessum tíma-
mótum. Þar má með nokkrum hætti
segja að fylgt sé í fótspor þeirra Ís-
lendinga sem fluttust til Kanada á
svipuðum tíma og Landsbankinn
varð til.
Það er ástæða til að óska Lands-
bankanum til hamingju á þessum
tímamótum og fagna því að bankinn
sýnir sögu sinni og þjóðarinnar þá
virðingu sem sjá má.
Þ
að er kominn tími á stefnubreytingu
í þjóðfélagsmálum. Alla 20. öldina
var lögð áherzla á framkvæmdir.
Að byggja hús, vegi, hafnir, flug-
velli. Að byggja upp atvinnustarf-
semi sem þjóðin gæti lifað af. Þetta
var þjóð sem var að rífa sig upp úr fátækt og tókst
það.
Á þessari vegferð gleymdist að hugsa um ann-
ars konar innviði samfélagsins og nú stöndum við
frammi fyrir afleiðingum þess.
Í Morgunblaðinu í dag, laugardag, er fjallað um
atburð í Garðastræti á nýársnótt þar sem ungling-
ar gengu í skrokk á öðrum unglingum með alvar-
legum afleiðingum.
Einn af viðmælendum Morgunblaðsins, ungur
maður að nafni Vilmundur Sveinsson, sem sæti á í
stjórn hagsmunaráðs framhaldsskólanna, segir í
samtali við blaðamann Morgunblaðsins:
„Það er alveg á hreinu að við erum jafnsjokker-
uð og aðrir yfir þessu. Það liggur eitthvað að baki
og öllum má ljóst vera að enginn heilbrigður ein-
staklingur gerir svona lagað. Ég held að svona
unglingar fái ekki þann stuðning sem þeir
þurfa … Ofbeldisvæðingin sem kemur í gegnum
Netið er orðin augljós og á sér svipaðar rætur og
klámvæðingin. Það má t.d. benda á að það er ekki í
sjónvarpi sem aftaka Saddams Husseins er sýnd
heldur á Netinu. Alls staðar á Netinu er vísað á
myndskeið með mjög grófu ofbeldi og ég held, að
þetta ýti undir ákveðið hömluleysi.“
Sveinn Allan Morthens, uppeldisfræðingur og
forstöðumaður Háholts í Skagafirði, segir að sí-
vaxandi firringar hafi gætt upp úr 1990. Fram að
þeim tíma hafi Íslendingar deilt sameiginlegum og
að mörgu leyti einfaldari heimi og segir síðan:
„Í dag er samfélagsgerðin öll breytt og sá hóp-
ur, sem lendir í því að beita ofbeldi, er alinn upp í
einhverri ótrúlegri firringu, þ.e. að það hafi jafnvel
enga merkingu að menn gangi í skrokk hver á öðr-
um. Við getum velt fyrir okkur hlutum á borð við
opinberar aftökur í sjónvarpi, sem náðu hámarki
síðasta ár.“
Sveinn Allan lýsir viðhorfi unglinga til ofbeldis
gagnvart öðrum á þann veg að stundum sé nóg að
einhver horfi á þá með ákveðnum hætti til þess að
sá hinn sami verðskuldi barsmíðar og bætir við:
„Þeim líkar ekki útlit viðkomandi eða augnaráð
og það sé næg ástæða til að berja hann. Ef við
bætum við neyzlu örvandi fíkniefna er hinn ótrú-
legasti tryllingur leystur úr læðingi, sem gerir það
að verkum að unglingarnir verða enn hömlulaus-
ari. Þeir virðast ekki skynja að þeir geti orðið
mannsbani og þeir ganga ofboðslega langt. Þegar
gengið er á krakkana með hegðun þeirra eiga þeir
afar erfitt með að skýra hana út. Svo virðist sem
ofbeldið sé utan við tilfinningaveröld þeirra. Hér
sé um að ræða atferli, sem þeim finnst allt í lagi.“
Dr. Páll Biering geðhjúkrunarfræðingur skrif-
aði doktorsritgerð um unglingaofbeldi og byggði
hana á rannsóknum á ellefu unglingum, sem á
þeim tíma voru á meðferðarheimilinu á Háholti í
Skagafirði. Páll segir í samtali við Morgunblaðið í
dag, laugardag:
„Strákarnir gera sér ekki grein fyrir varanleg-
um afleiðingum gerða sinna. Þeir læra þessar að-
ferðir sínar í kvikmyndum og tölvuleikjum og öðru
slíku. Þeir missa síðan stjórn á sér. Ég hef rætt við
unglinga sem hafa lent í vandræðum vegna ofbeld-
ishegðunar og þeir lýsa þessu sem fíkn, ákveðinni
spennu, sem þeir sækja í og fá síðan oft móral á
eftir.“
Páll lýsir samtölum við unglinga, þar sem marg-
ir höfðu ráðizt gegn einu fórnarlambi og segir:
„Þau sáu eftir þessu og þeim fannst svona aðfar-
ir ekkert til að státa sig af. En stundum fannst
þeim fórnarlambið verðskulda refsingu fyrir
móðganir eða eitthvað sem fórnarlambið hafði
gert á hlut vinar. Það þótti samt meira „töff“ að
slást maður á mann.“
Sjúkt þjóðfélag
Þ
etta er þjóðfélagið sem við búum í og
þetta er augljóslega sjúkt samfélag.
Það er líka umhugsunarvert fyrir
hina fullorðnu sem býsnast yfir
framferði unglinganna að það er
hægt að beita ofbeldi með ýmsum
hætti og það er hægt að stunda einelti með ýmsum
hætti. Það er hægt að berja fólk á annan veg en
með hnúum og hnefum og það er hægt að sparka í
liggjandi fólk á annan veg en almennt tíðkast.
Þjóðfélagsumræður á Íslandi nú til dags end-
urspegla veruleika götuslagsmálanna. Þær ein-
kennast af annars konar ofbeldi, andlegu ofbeldi,
þar sem veitzt er að fólki og einstaklingar lagðir í
einelti, bara með öðrum aðferðum en notaðar eru
á götunni. Þar eiga stjórnmálamenn hlut að máli
en ekki sízt fjölmiðlar. Það er kominn tími til að
starfsmenn fjölmiðla horfist í augu við sjálfa sig og
spyrji sig þeirrar spurningar hvort þeir vilji taka
þátt í gerðum sem endurspegla götuslagsmálin,
þótt öðrum aðferðum sé beitt.
Á sama tíma og æska Íslands á við þann andlega
og siðferðilega vanda að stríða sem hér hefur verið
lýst er illa búið að þeim sem hafa aflað sér sér-
þekkingar á að takast á við slíkan vanda. Það er
m.a. gert á barna- og unglingageðdeildinni við að-
stæður sem ekki eru boðlegar. Og stórundarlegt
að stjórnvöld skuli ekki fyrir löngu hafa tekið
frumkvæði í því að skapa starfsfólki þar viðunandi
aðstöðu til þess að fást við þau alvarlegu vandamál
sem unglingar nútímans eiga við að stríða og m.a.
mátti sjá afleiðingar af í Garðastræti á nýársnótt.
Hversu lengi ætla heilbrigðisráðherrar samtím-
ans að láta sem þessi vandamál komi þeim ekki
við?
Afskiptaleysið af málefnum unglinganna og
stofnana á borð við BUGL er hins vegar aðeins
hluti af miklu stærra máli. Og þá er komið að því
sjónarmiði, sem sett var fram í upphafi þessa
Reykjavíkurbréfs, að það sé kominn tími á stefnu-
breytingu í samfélagsmálum okkar Íslendinga.
Við verðum, og getum ekki komizt hjá því, að
beina athygli okkar og fjármunum að öðrum þátt-
um samfélagsins en verklegum framkvæmdum og
viðskiptum þótt hvort tveggja sé mikilvægt.
Sú var tíðin að margir lögðu leið sína á ritstjórn-
arskrifstofur Morgunblaðsins til þess að ræða
nauðsyn margvíslegra framkvæmda í tengslum
við sjávarútveg, orkuöflun eða annað slíkt.
Þeir sem nú eiga erindi á ritstjórnarskrifstofur
Morgunblaðsins eru að tala um allt önnur mál.
Sumir eru að tala um ástandið í heilbrigðiskerfinu,
aðrir um málefni aldraðra og enn aðrir um málefni
öryrkja. Á þessum sviðum er að finna vandamálin
sem brenna á fólki í dag. Þetta eru að verða stóru
málin í íslenzkri samfélagsumræðu og mikilvægt
að stjórnmálamennirnir, sem leita eftir umboði
kjósenda í vor, átti sig á því.
Ein af ástæðunum fyrir þessum breyttu áherzl-
um er auðvitað sú að okkur hefur tekizt svo vel að
byggja upp hinar efnahagslegu undirstöður þjóð-
félags okkar en kannski höfum við gleymt að líta í
kringum okkur í þeirri velgengni. Ríkidæmi okkar
skiptir hins vegar engu máli þegar horft er til
ástandsins á götum Reykjavíkur. Þegar horft er á
unglingana sem eiga í slíkum vandræðum með
sjálfa sig að það hlýtur að ganga nærri hverjum
einasta manni sem fylgist með því í návígi.
Heilbrigðiskerfið á Íslandi er í einhvers konar
sálarkreppu. Það ríkir óhamingja meðal starfs-
manna Landspítala – háskólasjúkrahúss. Það þýð-
ir ekkert fyrir stjórnendur spítalans eða yfirvöld
heilbrigðismála í landinu að loka augunum fyrir
þessum veruleika eða reyna að koma í veg fyrir
opnar umræður um þetta vandamál. Það hverfur
ekki þótt starfsfólk þori ekki að tala af ótta við
refsingu.
Heilbrigðiskerfið er líka á milli vita. Það er að
þróast og byggjast upp einkarekin heilbrigðis-
þjónusta við hlið hinnar opinberu en hún er heldur
ekki jafn fullkomin og læknarnir vilja vera láta.
Við eigum áreiðanlega mjög hæfa lækna, hjúkr-
unarfræðinga og annað starfsfólk í heilbrigðis-
stéttum en þetta fólk fær ekki að njóta sín vegna
þess að það hefur verið byggt upp kerfi sem liggur
eins og þungt farg á þessu sama fólki.
Það er eins og stjórnmálamennirnir hlusti ekki
eða heyri ekki þær raddir sem þeim berast eða
eiga að berast frá þessu fólki.
Það er orðin áleitin spurning, hvort ekki er
tímabært að brjóta Landspítala – háskólasjúkra-
hús að einhverju leyti upp og flytja einhverja
starfsþætti spítalans annað. Stofnunin er senni-
lega allt of stór.
Vandamál heilbrigðiskerfisins verður að ræða í
kosningabaráttunni í vetur og vor. Stefnumörkun
stjórnmálaflokkanna verður að vera skýr. Tals-
menn þeirra verða að vera tilbúnir að svara þeim
spurningum sem brenna á vörum bæði starfs-
manna þessa kerfis og notenda þess.
Það er rík ástæða til að uppbygging heilbrigð-
iskerfisins, fjármögnun þess og þjónusta verði eitt
af helztu umræðuefnum kosningabaráttunnar.
Umbúðir og innihald
V
ið höfum á undanförnum áratugum
byggt mikið til þess að auðvelda
eldri kynslóð Íslendinga lífið þegar
hún setzt í helgan stein. Það hafa
verið byggð glæsileg dvalarheimili
fyrir aldraða og þjónustuíbúðir
fyrir aldraða eru ákveðið tízkuorð þótt spyrja
megi hversu mikil þjónustan í raun og veru sé. Hið
sama á við um öryrkja (þótt notkun þess orðs sem
samheitis fyrir fatlað fólk geti orkað tvímælis). En
meiri spurning er hvort við höfum hugsað jafn
Laugardagur 6. janúar
Reykjavíkur
ÚTRÁS Í ORKU
Íslendingar búa yfir sérþekkingu ásviði orkunýtingar. Sú sérþekking
hefur nýtzt okkur með ýmsum hætti.
Íslenzkir sérfræðingar hafa aftur og
aftur verið kallaðir til á undanförnum
áratugum til þess að vera til ráðgjaf-
ar eða taka beinan þátt í framkvæmd-
um á sviði orkunýtingar.
Nú hafa þrjú fyrirtæki, FL Group,
Glitnir og verkfræðistofan VGK-
Hönnun stofnað fjárfestingarfélag,
sem nefnist Geysir Green Energy,
með 7 milljarða króna hlutafé og er
markmið félagsins að fjárfesta í sjálf-
bærum orkuframkvæmdum víða um
heim.
Með stofnun þessa félags er raun-
verulega verið að sameina í einn far-
veg þekkingu okkar í nýtingu orku-
auðlinda og nýfengna þekkingu
okkar á sviði alþjóðlegra fjármála-
umsvifa.
Ekki er ólíklegt að með þessu
framtaki verði miklir kraftar leystir
úr læðingi.
Fyrir allmörgum árum fóru íslenzk
sjávarútvegsfyrirtæki að beina kröft-
um sínum að rekstri sjávarútvegsfyr-
irtækja í öðrum löndum og hafa náð
góðum árangri á því sviði. Þar var og
er byggt á sérþekkingu okkar í sjáv-
arútvegi.
Nú er verið að gera hið sama í
orkugeiranum. Líklegt má telja, að
tækifærin á því sviði séu nánast óend-
anleg. Þess vegna má vel vera að með
stofnun Geysis Green Energy sé ver-
ið að stíga fyrsta skrefið í miklu æv-
intýri, sem fram undan getur verið á
21. öldinni í orkumálum.
Það er gaman að fylgjast með því,
þegar sérþekking svo fámennrar
þjóðar er virkjuð með svo skapandi
hætti.
Við lifum nú á sjávarútvegi, orku-
nýtingu og fjármálastarfsemi.