Morgunblaðið - 07.01.2007, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Útfararsiðir á Íslandi
Á 20. öldinni fluttist dauðinn fráheimilunum inn á tæknivædd-ar sjúkrastofnanir og elliheim-
ili. Læknar úrskurða nú fólk látið og
heilbrigðisstarfsmenn ganga frá hin-
um látnu í stað heimilisfólks áður.
Síðan tekur útfararþjónustan við og
annast svo til allan undirbúning jarð-
arfararinnar. Þannig eru útfarir í
dag hreinn atvinnuvegur með til-
heyrandi samkeppni.
Eyvindur Árnason mun fyrstur
hafa gerst útfararstjóri að atvinnu á
Íslandi og fór hann að nota bíla við
þjónustuna um 1930. Útfararþjón-
usta í Fossvogskirkjugarði á vegum
kirkjugarðsstjórnarinnar hófst árið
1948 en ástæðan mun hafa verið hátt
verðlag á útförum og mismunun
tengd því. Árið 1993 voru sett lög um
samkeppni í útfararþjónustu og í
fyrra var Félag íslenskra útfarar-
stjóra (FÍÚ) stofnað. Sjö útfarar-
stofur eru í dag starfandi á höfuð-
borgarsvæðinu.
Kvöldið þótti alls ekki gott
Ísleifur Jónsson, útfararstjóri hjá
Útfararstofu kirkjugarðanna, segir
að starf útfararstjórans sé í eðli sínu
mjög íhaldssamt og hafi tekið sára-
litlum breytingum gegnum tíðina.
„Þetta er þjónustustarf og lykil-
atriðið er að hlusta á fólkið. Fólk sem
misst hefur ástvin er að ganga í
gegnum sínar dýpstu tilfinningar,
þannig að nauðsynlegt er að hafa að-
gát og sýna fólki virðingu. Hver útför
er einstök.“
Ísleifur segir að mistök í þessu
starfi séu afar erfið. „Þú komst sjö
mínútum of seint til mín áðan. Það
get ég ekki leyft mér,“ segir hann
sposkur á svip við blaðamann sem
blygðast sín. „Einu sinni barst mér
líka kvörtun vegna þess að starfs-
maður stofunnar notaði kveðjuna
„gott kvöld“ þegar hann kom til að
sækja látinn einstakling. Í huga að-
standenda hins látna var þetta alls
ekki gott kvöld. Við fáum sjaldan at-
hugasemdir af þessu tagi en á þessu
sést að það má ekkert út af bera.“
Útfararstofa kirkjugarðanna ann-
aðist í fyrra um 700 útfarir en mark-
aðshlutdeild hennar er, að sögn Ís-
leifs, um 60%. Átta starfsmenn eru
hjá stofunni og bílarnir fjórir. Sjálfur
hefur Ísleifur séð um yfir 9.000 útfar-
ir á fjórtán árum.
Útför fer yfirleitt fram sex til tíu
dögum eftir andlát. Hafi hinn látni
haft sérstakar óskir um útförina ber
að virða þær sé það unnt.
Ísleifur segir sjaldgæft að fólk leiti
eftir tilboðum frá fleiri en einni útfar-
arstofu enda sé verð ákaflega svipað
hjá öllum stofunum. „Ég held að það
sé fyrst og fremst reynsla og viðmót
sem fólk sækist eftir.“
Útfararstofa kirkjugarðanna
styrkti þessa útsendingu
Ísleifur bendir líka á að markaðs-
setning sé erfið í þessu fagi – og eigi
að vera það. „Það væri varla við hæfi
að í kjölfar sýningar á kvikmyndinni
„Die Hard“ í sjónvarpinu yrði sagt:
„Útfararstofa kirkjugarðanna
styrkti þessa útsendingu.“ Hér á
þessari stofu lítum við heldur ekki á
þetta sem gróðastarfsemi. Stofan er
eign sóknanna í Reykjavík og dótt-
urfyrirtæki Kirkjugarða Reykjavík-
urprófastsdæma og hefur einungis
það markmið að vera réttum megin
við núllið.“
Ísleifur segir að grunnþjónusta við
útför kosti um 160 þúsund krónur.
Þá á hann við kistu, líkklæði, sæng
og kross á kistu, auk þjónustu. Sé
tónlistarflutningi haldið í lágmarki,
einungis organisti og söngvari feng-
inn til athafnarinnar, segir Ísleifur
að heildarkostnaður sé um 200 þús-
und krónur. Meðalkostnaður við út-
för mun vera um 350 þúsund krónur
en dæmi er um að kostnaður hafi far-
ið upp í allt að 500 þúsund krónur.
Nokkrar gerðir af kistum standa
til boða en Ísleifur segir að hvítmál-
aðar kistur séu algengastar.
Ísleifur nefnir líka dánartilkynn-
ingar í dagblöðum en um þær sjá að-
standendur sjálfir. Sé jarðsett í kyrr-
þey nægir að tilkynna einu sinni, þ.e.
bara andlátið. Venjan er hins vegar
að tilkynna í þrígang, andlátið og út-
förina og svo kemur þakkartilkynn-
ing í lokin.
Ísleifur kveðst aldrei hvetja fólk til
að halda erfidrykkju en spyrji það
um slíkt leiðbeinir hann því.
Fólk þarf að leita réttar síns
Sé fólk eignalaust greiðir Félags-
þjónustan 160 þúsund krónur í útför.
Flest stéttarfélög taka þátt í útfar-
arkostnaði og greiða á bilinu 60 til
350 þúsund krónur af kostnaði, að
sögn Ísleifs. Hann segir að VR sé öfl-
ugasta stéttarfélagið í þessu tilliti.
„Ég vek athygli á því að fólk þarf að
leita réttar síns í þessum efnum.
Stéttarfélögin hafa sjaldnast frum-
kvæði að þessu, það er helst Flug-
stjórafélagið og svo Guðmundur heit-
inn jaki meðan hann var hjá
Dagsbrún. Hann hringdi stundum og
sagði: „Þetta er skjólstæðingur
minn. Sendu mér reikninginn.““
Sálmaskrár hafa rutt sér til rúms
við útfarir á síðari misserum og segir
Ísleifur að þær séu nú prentaðar í
tæplega 80% tilvika. Algengt er að
mynd eða myndir af hinum látna
prýði skrána og er það, að sögn Ís-
leifs, sífellt algengara að fólk brjóti
upp formið, einkum þegar verið er að
jarðsyngja yngra fólk. „Sálma-
skrárnar hafa á síðustu árum orðið
persónulegri.“
Ísleifur segir blómaskreytingar
lítið hafa breyst í áranna rás og þær
hafi heldur ekki hækkað í verði í þrjú
til fjögur ár. Meðalskreyting á kistu
kostar um 20 þúsund krónur og
kransinn annað eins.
Fáni er notaður á kistu í um 15%
tilvika og kemur hann þá venjulega í
stað blómaskreytinga.
Tónlistarflutningur á undan at-
höfn hefur færst í vöxt á undan-
förnum árum. Annaðhvort koma tón-
listarmennirnir þá í fyrra fallinu til
að leika fyrir gesti meðan þeir
streyma að eða leikin er tónlist af
geislaplötum. „Persónulega er ég á
móti því að spilaðar séu geislaplötur í
athöfnum, það er einfaldlega stílbrot,
en það er allt í lagi á undan athöfn.
Yfirleitt er þetta léttari tónlist en
flutt er meðan á athöfninni stendur,“
segir Ísleifur.
HVER ÚTFÖR
ER EINSTÖK
Líkbrennsla Tveir líkbrennsluofnar hafa verið í landinu frá árinu 1948,
báðir í Fossvogi. Bálfarir eru um 19% allra útfara hér á landi.
Duftker Dufti látins einstaklings er
komið fyrir í þar til gerðu keri.
T ilgangur útfarar er öðrumþræði að hleypa svolitlu afsorginni út. Þar leikur tónlistin
stórt hlutverk. „Það er talið í lagi að
íslenskum karlmönnum vökni um
augu þegar þeir heyra fallega tónlist.
Útför er því oft og tíðum eini stað-
urinn þar sem járnkarlar hins dag-
lega lífs geta leyft sér að fella tár,“
segir séra Kristján Valur Ingólfsson.
Fáir Íslendingar hafa jafn mikla
reynslu af tónlistarflutningi við út-
farir og Jón Stefánsson, organisti og
kórstjóri í Langholtskirkju, en hann
hefur sinnt þessu vandasama hlut-
verki í meira en fjörutíu ár. Hann
segir tónlistarflutning í útförum hafa
tekið miklum framförum á þessum
tíma og sé nú nær undan-
tekningarlaust í mjög háum gæða-
flokki.
„Við hjá Kammerkór Langholts-
kirkju gefum okkur út fyrir að geta
flutt hvað sem er og höfum t.d. verið
beðin um að syngja meirihlutann af
Sálumessu Fauré við útför. Það seg-
ir sig sjálft að maður þarf að vera
með fagfólk til að geta leyst slík
verkefni,“ segir Jón en kórinn mætir
venjulega bara á eina æfingu,
klukkustund fyrir athöfnina. „Tón-
verkið þarf að vera afbrigðilega erf-
itt til að ég boði aukaæfingu.“
Fjölmargir kórar syngja reglulega
við útfarir hérlendis, þar af a.m.k.
tveir sem ekki tengjast kirkjunni, og
óteljandi einsöngvarar og hljóðfæra-
leikarar.
Fyrst og fremst sálmar
Jón hefur það fyrir reglu að hitta
aðstandendur fyrir athöfnina og fara
yfir óskir þeirra. „Sumir eru með
mjög ákveðnar hugmyndir um tón-
listina og jafnvel liggja fyrir skýrar
óskir frá hinum látna. Aðrir hafa
enga reynslu af þessu og þá reynir
maður að leiðbeina fólki eftir bestu
getu.“
Jón segir að tónlistarflutningur
við útfarir byggist fyrst og fremst á
sálmum, annars vegar sérstökum út-
fararsálmum og hins vegar öðrum
sálmum sem unnið hafi sér hefð við
þetta tilefni. „Það er mjög sjaldgæft
að fólk vilji ekki sálma, þannig spil-
aði ég t.d. „Allt eins og blómstrið
eina“ yfir trúlausum manni um árið.
Hefðin er mjög rík.“
Fólk hefur þó óskir um sitthvað
annað í bland við sálmana og Jón
segir að hann æfi eitthvað nýtt í svo
til hverri viku. Þá kemur nýstofn-
aður organistavefur í góðar þarfir en
þar geta menn nálgast nótur að
verkum sem þeir þekkja ekki. Jón
segir að menn leggi sig í líma við að
halda öllu til haga og aðstoða hver
annan.
Helst ekki geislaplötur
Sjálfur á Jón nótur að ófáum tón-
verkum og lögum. „Margt af þessu
geymi ég í töskunni minni þar sem
ég gríp reglulega til þess en þegar ég
tek til í henni á tveggja ára fresti –
þegar hún er orðin óbærileg – set ég
ýmislegt í geymslu. Margt af því hef
ég bara spilað einu sinni. Ætli skjala-
geymslan yfir einnota lög sé ekki
orðinn metri að lengd.“
Jón segir yfirleitt unnt að verða
við óskum fólks og það sé algjör und-
antekning að hafna þurfi beiðni.
„Það er þá annaðhvort ef textinn á
alls ekki við eða útilokað er að út-
setja lagið fyrir kór, einsöngvara eða
hljóðfæraleikara. Yfirleitt tekur fólk
því vel og finnur eitthvað annað.“
Liggi nótur tónverka ekki fyrir og
þau aðeins til á geislaplötu kemur
það ekki í veg fyrir lifandi flutning.
„Við þær aðstæður geri ég fólki
grein fyrir því að leggja þurfi meiri
vinnu í verkið og fyrir vikið verði
þjónustan dýrari. Fólk tekur því iðu-
lega vel.“
Í söngmálastefnu Þjóðkirkjunnar
er lögð áhersla á lifandi tónlist-
arflutning við kirkjulegar athafnir.
Jón segir það vissulega koma fyrir
að fólk óski eftir því að tónlist sé leik-
in af geislaplötu. „Samt finnst mér
eins og það sé að minnka aftur. Það
var meira um þetta fyrir nokkrum
árum. Mín afstaða er sú að hafa beri
tónlistarflutning lifandi sé þess
nokkur kostur. Komi af einhverjum
ástæðum ekki annað til greina en að
leika tónlist af geislaplötu verðum
við að sjálfsögðu við því.“
ÞAR SEM JÁRNKARLAR
HINS DAGLEGA LÍFS GRÁTA
Tónlist Tónlistarflutningur við útfarir byggir fyrst og fremst á sálmum.
Frumsýnum 2007 árgerðirnar
5.–10. janúar!
Komdu og sjáðu það allra nýjasta í hjólhýsum, fellihýsum og öðru tilheyrandi, að Fiskislóð 1.
Við minnum á að við tökum gamla vagninn upp í nýjan.
Fiskislóð 1 • Sími 580 8500