Morgunblaðið - 23.02.2007, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. FEBRÚAR 2007 35
IPCC, sem er samstarfsvett-
vangur 2.500 vísindamanna á vegum
Sameinuðu þjóðanna, birti uggvæn-
legar niðurstöður sínar í París 2.
febrúar sl. Þrátt fyrir Kyoto-
samkomulagið fyrir tæpum tveimur
áratugum eykst hitastigull lofthjúps
og úthafa. Árið 2001 var hann 0,6°C/
öld, en er nú 0,74°C/öld samkvæmt
IPCC. Meginástæðuna telur IPCC
vera mannlegar at-
hafnir, sem leiða til
losunar gróðurhúsa-
lofttegunda, einkum
koltvíildis, CO2, og
metans, CH4. Styrkur
gróðurhúsalofttegunda
í andrúmsloftinu hefur
aukizt um nærri 50%
frá upphafi iðnbylt-
ingar um 1750. Ekkert
lát er á þessum vexti,
og mun t.d. árleg losun
Kína árið 2025 nema
3,0 Gt (Gt=milljarður
tonna). Hún vex á
þessum fyrsta aldarfjórðungi um 1,6
Gt/ár eða 114% og mun í lok hans
nema um 10% af losun heimsins.
Losunaraukning mannkyns nemur
nú um 0,6%/ár, og með þessu áfram-
haldi verður styrkur gróðurhúsa-
lofttegunda kominn á hættulegt stig
(450 ppm) að hálfri öld liðinni. Þess
vegna leggur IPCC til niðurskurð
losunar um 490 Gt á þessari öld.
Úrræði
Mestu mengunarvaldarnir víðast
hvar eru raforkuver og farartæki.
Algengt er, að um 90% raforkunnar
sé unnin með jarðefnaeldsneyti,
mestmegnis kolum og gasi. Úrbæt-
ur munu beinast að því að hreinsa
kolefni úr reyknum og að auka hlut-
deild sjálfbærra orkulinda. Fram
hefur komið, að ESB ætlar að
minnka losun nýrra bíla niður í 130
g CO2/km árið 2012 eða um 6%/ár.
Við Íslendingar erum í yfirburða-
stöðu hvað þessi mál varðar. Með
tilkomu Kárahnjúkavirkjunar munu
um 80% orkunotkunar landsmanna
verða með sjálfbærum hætti. Við
framleiðum senn í þremur álverum
2,6 t Al/ár á íbúa með minnstu
mögulegu mengun og getum meira
en tvöfaldað þessa stærð um leið og
við drögum úr upphitun lofthjúpsins
með því að klæða landið skógi á ný.
Þetta er umhverfisvernd í verki. Að
stöðva vöxtinn eða að leggja ál-
vinnsluna í landinu niður er öf-
ugsnúin umhverfisvernd. Alþjóðleg
skilgreining á umhverfisvernd er í
kjarna sínum sjálfbær auðlindanýt-
ing, sem rýrir á engan hátt lífsskil-
yrði næstu kynslóða. Til þess að
uppfylla þessa skilgreiningu þurfa
virkjanirnar, auk þess að vera sjálf-
bærar, að vera afturkræfar, og allar
íslenzkar virkjanir eru afturkræfar
samkvæmt við-
urkenndum alþjóð-
legum viðmiðunum,
sem kynntar voru ný-
lega af fræðimanni við
HÍ. Verði hins vegar
ekki haldið áfram á
virkjanabraut, geta Ís-
lendingar mun minna
lagt að mörkum til al-
þjóðlegrar baráttu við
hlýnun jarðar. Þá er og
líklegast, að lífskjör
hér mundu versna, og
næstu kynslóðir þess
vegna standa verr að
vígi en núverandi.
Mótvægisaðgerðir
Árið 2003 var stofnsett norrænt
öndvegissetur, sem helgað var rann-
sóknum á koltvíildisbindingu skóg-
ar, NECC („Nordic Centre for Stu-
dies of Ecosystem Carbon
Exchange and its Interactions with
the Climate System“). Íslenzkir vís-
indamenn hafa tekið þar virkan þátt
undir forystu Brynhildar Bjarna-
dóttur. Með svo nefndri iðufylgniað-
ferð hefur flæði koltvíildis yfir 11
ára lerkiskógi á Fljótsdalshéraði
verið mælt, og munu þessar mæl-
ingar geta myndað vísindalegan
grundvöll fyrir málafylgju Íslend-
inga við mat á kolefnisbindingu, sem
heimild er fyrir í Kyoto-sam-
komulaginu að reikna til frádráttar
losun. Niðurstöður rannsóknanna á
Héraði benda til, að skógur bindi
a.m.k. 500 t/km² af CO2 á ári. Þar
sem eldfjallajarðvegur bindur meira
CO2 en annar jarðvegur, er bind-
ingin yfirleitt enn meiri. Sé tekið
dæmi af fyrirhugaðri viðbótar ál-
vinnslu í Straumsvík, þar sem losna
munu 480 kt/ári af CO2, þarf til mót-
vægis að gróðursetja 960 km² eða
um 240 milljón plöntur.
Nú þekur skógur um 1.400 km² af
Íslandi og áætlað er, að hæft land til
skógræktar sé um 35 þús. km². Í
þessu mikla ónýtta landrými er sér-
staða Íslands til mótvægisaðgerða
gegn gróðurhúsaáhrifum fólgin. Á
grundvelli gagna frá Rannsókn-
arstöð Skógræktar ríkisins er unnt
að reikna, að íslenzk skógrækt er
fyllilega samkeppnihæf við alþjóð-
legan markað með koltvíildiskvóta.
Hér er eftir miklu að slægjast.
Vatnaskil í Hafnarfirði
Álvinnsla á Íslandi hófst í Hafn-
arfirði sumarið 1969 og hefur því
senn verið starfrækt í 40 ár. Á dög-
um kalda stríðsins hefur vafalaust
verið auðveldara að semja um stór-
fellda erlenda fjárfestingu, á mæli-
kvarða þess tíma, við fyrirtæki frá
hlutlausu landi, Sviss, en t.d. frá
BNA. ISAL hefur frá upphafi fylgt
tækniþróuninni hvað varðar fram-
leiðslutækni og hreinsitækni, og
framleiðslutækin eru nú nánast
gjörnýtt, þannig að verulegri fram-
leiðniaukningu eru skorður settar.
Nýjasta framleiðslutækni áls býður
upp á þrefalt afkastameiri rafgrein-
ingarker en þau, sem við lýði eru í
Straumsvík. Þegar álverðið er hátt,
eins og um þessar mundir, leikur
allt í lyndi, en gömlu álverin eiga
bágt með að standast þeim nýju
snúning, þegar harðnar á dalnum.
Sem dæmi um tækniþróun meng-
unarvarna má taka losun út í and-
rúmsloftið. Losun koltvíildisígildis
hefur minnkað um 72% frá 1990,
viðmiðunarári Kyoto, sem þýðir 250
kt/ári minni losun nú en þá þrátt
fyrir tvöföldun framleiðslunnar.
Losun flúors nemur nú aðeins um
10% af því, sem mest var, þrátt fyrir
2,6 földun framleiðslu á sama tíma.
Umhverfisvernd í verki
Bjarni Jónsson fjallar
um umhverfismál » Grundvöllur verðursenn fyrir myndun
markaðar á Íslandi fyrir
CO2-kvóta, þar sem
skógarbændur verða
seljendur og álframleið-
endur verða kaup-
endur.
Bjarni Jónsson
Höfundur er rafmagnsverkfræðingur
og leiðtogi rafveitu ISAL í Straums-
vík.
Í SÍÐASTA sunnu-
dagsblaði Morg-
unblaðsins er Stein-
grímur J. Sigfússon í
ítarlegu viðtali um
stjórnmálin og hugs-
anlega stjórn-
armyndun að loknum
alþingiskosningum í
vor. Hann segir um
stóriðjuna að það yrði
meira og minna óað-
gengilegt fyrir Vinstri
græna að fara inn í
ríkisstjórn við aðrar
aðstæður en þær, að
allt sem hægt væri að
stöðva, yrði stöðvað.
Afstaðan kemur svo
sem ekki á óvart. En
eitt vekur þó sérstaka
athygli mína í ljósi
þess að Steingrímur
lýsir því skýrt að
hann útilokar ekki
stjórnarsamstarf við
Sjálfstæðisflokkinn
og gerir það fyrir
Agnesi Bragadóttur
að tala hlýlega til
hans. Það er að Steingrímur setur
engan fyrirvara eða skilyrði um
engar nýjar ákvarðanir um stóriðju
fram til kosninga. Vitað er að rík-
isstjórnin vinnur hörðum höndum
að því að festa í sessi sem mest af
stóriðju fyrir vorið og má þar nefna
álver í Straumsvík og Helguvík.
Yfirlýsing Steingríms þýðir að
hann útilokar ekki að fara í rík-
isstjórn með Sjálfstæðisflokknum
þrátt fyrir nýjar ákvarðanir í stór-
iðju fram til vors, ef
svo kirfilega verður
búið um hnútana að þá
yrði ekki hægt að
stöðva áformin.
Segja má að Stein-
grímur veiti afslátt á
skilyrðum sínum varð-
andi stóriðju þegar
Sjálfstæðisflokkurinn
á í hlut. Ég skal ekki
segja hvort þetta er
meðvitað, að verðlauna
Sjálfstæðisflokkinn
fyrir meiri stóriðju á
næstu árum með því að
segja að stjórnarsam-
starf við hann komi
eftir sem áður til
greina. Ég held frekar
að Steingrímur hafi
ekki áttað sig á því að
með þessu er stóriðju-
skilyrði hans mun
mildara gagnvart
Sjálfstæðisflokknum
en stjórnarand-
stöðuflokkunum. Þetta
misræmi þarf formað-
ur Vinstri grænna að
skýra. Er flokkurinn tilbúinn að
fara í ríkisstjórn með flokki sem
tæki á næstu 3 mánuðum ákvarð-
anir um nýjar stórfelldar stór-
iðjuframkvæmdir á næsta kjör-
tímabili?
Ívilnun Steingríms
Kristinn H. Gunnarsson fjallar
um stjórnmál
Kritinn H. Gunnarsson
» Segja má aðSteingrímur
veiti afslátt af
skilyrðum sín-
um varðandi
stóriðju þegar
Sjálfstæð-
isflokkurinn á í
hlut.
Höfundur er alþingismaður.
PÉTUR Blöndal
alþingismaður svarar
gagnrýni minni í
Morgunblaðinu 21.
febrúar og heldur
fram nauðsyn þess að
virkja íslenskar orku-
lindir til þess að
bregðast við þeirri
ógn sem stafar af
loftslagsbreytingum
en Alþjóðaveð-
urfræðistofnunin tel-
ur ótvírætt að þessar
breytingar eigi sér nú
stað og séu af manna
völdum. Rök Péturs
fyrir virkjunum eru
hin sömu og orkufyr-
irtækin beita. Ekkert
nýtt þar.
Alþingismaðurinn
snjalli er svo of-
urtrúaður á loftslags-
stefnu orkuiðnaðarins, þau rök að
ál skuli framleiða með orku á Ís-
landi, að hann vill slá skjaldborg
um Dettifoss og Gullfoss, þar eð,
segir Pétur Blöndal: „Ef þessi
kenning um uggvænlega hlýnun
jarðar vegna losunar gróðurhúsa-
lofttegunda er rétt, eru milljónir
manna í hættu í Bangladess og
Rússlandi vegna hækkunar sjávar
og vegna þess að eyðimerkur Afr-
íku, Asíu og víðar þenjast út…
Heldur einhver í alvöru að þessi
voldugu alþjóðasamtök, sem hafa
látið margt gott af sér leiða, muni
ekki krefjast þess að meng-
unarlaus orka verði beisluð hvar
sem hún finnst?“ Svar Péturs er
að þessi „voldugu alþjóðasamtök“
verði íslenskum náttúruperlum
mun skeinuhættari en Alcoa eða
Alcan.
Minnt skal á að
Náttúruvernd-
arsamtök Íslands nutu
um árabil stuðnings
World Wide Fund for
Nature (WWF) í bar-
áttu sinni fyrir vernd-
un Þjórsárvera og
gegn byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar. Al-
þjóðleg og staðbundin
umhverfisvernd-
arsamtök tala öðru
fremur fyrir endurnýt-
ingu áls, orkusparnaði
og nýtingu endurnýj-
anlegra orkulinda á
borð við sólar-, vind-,
og sjávarfallaorku.
Slík samtök hafa ekki
talað fyrir vatnsafls-
virkjunum nema þeim
allra minnstu.
Það er ánægjulegt
að Pétur Blöndal skuli
velta fyrir sér lausn
loftslagsvandans, en
spyrja verður hvort
hann sé talsmaður
Sjálfstæðisflokksins í
umhverfismálum. Er það stefna
Sjálfstæðisflokksins að virkja nær
alla tiltæka orku í landinu fyrir ut-
an Dettifoss og Gullfoss og kalla
það loftslagsstefnu?
Umhverfisstefna
Péturs Blöndal eða
Sjálfstæðisflokksins?
Árni Finnsson
fjallar um umhverf-
ismál og svarar
grein Péturs Blön-
dal
Árni Finnsson
»Er þaðstefna Sjálf-
stæðisflokksins
að virkja nær
alla tiltæka orku
í landinu fyrir
utan Dettifoss
og Gullfoss og
kalla það lofts-
lagsstefnu?
Höfundur er formaður Nátt-
úruverndarsamtaka Íslands.
EINS og mörgum er
kunnugt er sál-
fræðiþjónusta utan
stofnana ekki nið-
urgreidd af hinu op-
inbera tryggingakerfi
eins og t.d. þjónusta
geðlækna. Hér er þó að
mörgu leyti um sam-
bærilega þjónustu að
ræða, þ.e. greiningu og
meðferð andlegra
meina. Þrátt fyrir gíf-
urlega óánægju þeirra
sem þurfa að sækja sér
þjónustu sálfræðinga
og margítrekuð og vel
rökstudd mótmæli sál-
fræðinga sýnir heil-
brigðisráðherra engan
vilja til þess að breyta
stöðunni.
Þessi afstaða ráð-
herra er í raun óskilj-
anleg og í ljósi umræðu
undanfarinna vikna
stórfurðuleg. Meðan
aðgangur er býsna
greiður að opinberu fé
fyrir starfsemi sem
byggist á umdeil-
anlegum forsendum og
lýtur takmörkuðu eft-
irliti, neitar hið opinbera að auð-
velda almenningi aðgang að sál-
fræðiþjónustu sem byggist á
traustum fræðilegum grunni og all-
ar rannsóknir sýna að skilar ár-
angri. Það sem meira
er, þá er í við-
urkenndum klínískum
leiðbeiningum beinlínis
mælt með að sál-
fræðileg meðferð sé
fyrsti kostur við al-
gengustu afbrigðum af
andlegri vanlíðan.
Þótt afstaðan til þess
að leita sér aðstoðar sé
að breytast til hins
betra er enn nokkuð í
land. Fólk leitar meira
til sálfræðinga en fyrr.
Það furðar sig á því að
þjónustan skuli ekki
vera niðurgreidd. Það
er hins vegar ekki
tilbúið til þess að ger-
ast talsmenn eða efna
til baráttu fyrir því að
þessu verði breytt.
Margir lýsa því að það
sé eins og hið opinbera
vilji með afstöðu sinni
beina fólki frekar að
lausnum sem fela í sér
geðlyf þegar það í raun
vilji sjálft fara aðra
leið. Mikill fjöldi hættir
við að leita til sálfræð-
ings, stoppar í miðjum
klíðum eða á í eilífri
togstreitu um hvort hann geti leyft
sér að sækja sér meðferð af þessu
tagi.
Sálfræðingar hafa haldið því fram
að heilbrigðisráðherra sé að brjóta
samkeppnislög. Þeir segja að hið op-
inbera geti ekki mismunað starfs-
stéttum sem eru að starfa á sam-
bærilegum starfsvettvangi.
Samkeppniseftirlitið hefur úrskurð-
að sálfræðingum í vil. Ráðherra heil-
brigðismála andmælti og vísaði nið-
urstöðunni til úrskurðarnefndar
samkeppnismála. Sú nefnd klofnaði
og meirihluti hennar var á öðru máli
en Samkeppniseftirlitið. Sálfræð-
ingafélag Íslands hefur kært nið-
urstöðu úrskurðarnefndar og verður
málið dómtekið fljótlega. Eftir
stendur sú ótrúlega staðreynd að
heilbrigðisráðherra vill mismuna
sambærilegum starfsstéttum sem
undir hann heyra, þótt engin efn-
isleg rök búi að baki.
Ég held ég tali fyrir munn margra
sálfræðinga og skjólstæðinga þeirra
þegar ég segi að við svo búið má ekki
standa. Það er erfitt að stunda með-
ferð, sem oft er tímafrek og felur
m.a. í sér að byggja upp traust með-
ferðarsamband og virða þann hraða
sem tilfinningaleg úrvinnsla krefst,
en vera um leið undir þeirri pressu
að flýta sér, ná árangri hraðar. Sál-
arlífið hefur sinn eigin takt, hvað
sem tautar og raular. Spurningar og
áhyggjur vegna kostnaðar ríma illa
við þær áherslur og það andrúm sem
meðferðarvinna krefst. Sálfræð-
ingar verða að fá að vinna sína vinnu
á sömu forsendum og aðrir og skjól-
stæðingar þeirra verða að geta gefið
sér þann tíma sem vandinn krefst.
Allt annað er óásættanlegt.
Óþolandi mismunun
Hörður Þorgilsson fjallar um
sálfræðiþjónustu
» Þrátt fyrirmikla
óánægju skjól-
stæðinga okkar
og vel rökstudd
mótmæli sál-
fræðinga sýnir
heilbrigð-
isráðherra eng-
an vilja til þess
að breyta stöð-
unni.
Hörður Þorgilsson
Höfundur er sálfræðingur og sér-
fræðingur í klínískri sálfræði.
smáauglýsingar
mbl.is