Morgunblaðið - 22.04.2007, Qupperneq 42

42 SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
24. apríl 1977: „Fá blöð ef
nokkur hafa tekið harðari af-
stöðu með aðhaldi í ríkisút-
gjöldum en Morgunblaðið;
nauðsyn þess að gæta hófs og
hygginda í ríkisfjármálum á
erfiðum erfnahagstímum; að
arðsemi framkvæmda eigi að
ráða verkefnaröð – og að
setja þurfi samneyzlunni
hlutfallsskorður af heildar-
tekjum þjóðarinnar hverju
sinni. Bygging þjóð-
arbókhlöðu er hins vegar
verkefni sem Morgunblaðið
styður með odd og egg –
vegna sérstöðu málsins og
aðdraganda – enda liggur
sómi þjóðarinnar við, að það
verði leyst af reisn og höfð-
ingsskap.
Samhliða því að Morg-
unblaðið lýsir yfir þessari af-
stöðu sinni fagnar það ráð-
stöfun á ágóða af útgáfu
þjóðhátíðarmyntar 1974, sem
fram kemur í tillögu rík-
isstjórnarinnar, er nú liggur
fyrir Alþingi, þ.e. til verndar
verðmæta lands og menning-
ar, er í arfleifð þjóðarinnar
felast. Nettóágóði af útgáfu
þjóðhátíðarmyntar skal
renna í þjóðhátíðarsjóð, sem
annars vegar stuðli að nátt-
úruvernd en hins vegar að
varðveizlu fornminja, gam-
alla bygginga og annarra
menningarverðmæta.
. . . . . . . . . .
26. apríl 1987: „Í Vestur-
Evrópu eru vaxandi umræð-
ur um sameiginlegt átak lýð-
ræðisþjóðanna í varn-
armálum. Samstarf Breta og
Frakka verður sífellt nánara
á þessu sviði og nú er meðal
annars rætt um sameiginlega
smíði þeirra á kjarn-
orkueldflaug. Í nýlegri skoð-
anakönnun lýsa 88% Frakka
yfir
stuðningi við sameiginlegt,
vestur-evrópskt varnarkerfi.
75% eru þeirrar skoðunar, að
Evrópuríkin geti ekki tryggt
öryggi sitt til frambúðar
gagnvart Sovétríkjunum og
Varsjárbandalaginu án
kjarnorkuvopna. Þá er meiri-
hluti Frakka þeirrar skoð-
unar, að beita eigi frönskum
kjarnorkuvopnum til að verja
landamæri Vestur-Þýska-
lands.“
. . . . . . . . . .
27. apríl 1997: „Þær upplýs-
ingar, sem fram hafa komið
um starfsemi almennu lífeyr-
issjóðanna benda til þess, að
þeir þurfi að styrkja stöðu
maka sjóðfélaga og að
tryggja þurfi réttindi heima-
vinnandi maka, þegar um
skilnað er að ræða.
Almenn samstaða er áreið-
anlega um það, að skyldu-
aðild eigi að vera að sameign-
arsjóðum en mikil reiði
sjóðfélaga í séreignarsjóð-
unum vegna þeirra áhrifa,
sem frumvarp ríkisstjórn-
arinnar mundi hafa á stöðu í
lífeyrismálum er ótvíræð vís-
bending um að leita þurfi
sanngjarnrar málamiðlunar í
þeim efnum. Það er ekkert
vit í því að efna til stórkost-
legs ófriðar um lífeyrismál,
sem mundi færast inn á vett-
vang lífeyrissjóðanna sjálfra,
ef frumvarp ríkisstjórn-
arinnar yrði að lögum
óbreytt.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKORTUR Á VATNI
Skortur á vatni er farinn að valdaneyðarástandi í Ástralíu. Þurrk-ar hafa verið langvarandi og nú
er svo komið, eins og fram kemur í frétt
í Morgunblaðinu í gær, að taki ekki að
rigna muni stjórnvöld verða að loka
áveitum úr tveimur stærstu fljótunum,
sem hefði skelfilegar afleiðingar á
stærsta landbúnaðarsvæði landsins.
Fljótin eru nú orðin svo vatnslítil að
stefnir í skort á drykkjarvatni. Vatns-
skorturinn og þurrkarnir í Ástralíu
hafa verið raktir til loftslagsbreytinga
en áströlsk stjórnvöld hafa verið treg
til að fallast á slíkar kenningar þar til
nú að sinnaskipti virðast vera að verða.
Hins vegar er langt frá því að vatnsbú-
skapur Ástrala sé sjálfbær og er það
ekkert einsdæmi í heiminum.
Víðast hvar er gengið mun hraðar á
vatnsforðabúr en þau endurnýja sig og
afleiðingarnar gætu verið skelfilegar.
Skortur á vatni hefur valdið óeirðum í
Sómalíu, Kína, Indlandi og Pakistan. Í
Mið-Austurlöndum er tekist á um að-
gang að vatni og ám. 1,2 milljarðar
manna hafa ekki aðgang að neysluhæfu
vatni og samkvæmt spám Sameinuðu
þjóðanna verður sú tala komin upp í
fimm milljarða manna af þeim 7,9 millj-
örðum, sem spáð er að muni byggja
jörðina árið 2025 ef fram heldur sem
horfir.
Í þýska vikuritinu Die Zeit birtist í
upphafi þessa mánaðar viðtal við Peter
Brabeck Letmathe, stjórnarformann
Nestlé, þar sem hann lýsir þeim vanda-
málum, sem blasa við vegna skorts á
vatni. Hann segir að vatnsnotkun sé
allt of mikil í heiminum og hún aukist
helmingi hraðar en fólki fjölgi. Fólk
geri sér ekki grein fyrir því að vatn sé
takmörkuð auðlind rétt eins og olía.
Maðurinn noti vatnsforðabúr, sem líkja
megi við olíulindir. Þær séu frá síðustu
ísöld og endurnýi sig ekki. Dæmi um
það séu gríðarleg vatnsforðabúr undir
Sahara-eyðimörkinni, sem Líbýumenn
dæli úr í gegnum 7,5 metra breiðar
leiðslur til að nota í norðurhluta lands-
ins. Í Bandaríkjunum sé gengið á svip-
aðar birgðir, sem ekki endurnýist.
„Margar ár eru nú vatnsminni vegna
aukins hita eða hafa þornað alveg upp,“
segir hann. „Í Kaliforníu rennur til
dæmis ekkert vatn, því er dælt upp úr
jörðinni. Fyrir tíu árum þurfti að fara
niður á 90 metra dýpi til þess að dæla
vatni á landbúnaðarhéruðin í Punjab á
Indlandi, nú þarf að fara niður á 270
metra. Í Peking fellur vatnsborðið dag-
lega um hálfan metra. Þar verður engin
endurnýjun.“
Brabeck-Letmathe bendir á að 93%
vatnsnotkunar mannsins liggi í land-
búnaði. Það þarf eina milljón lítra af
vatni til að framleiða eitt tonn af korni.
Það þurfi einn lítra af vatni til að fram-
leiða eina kaloríu af jurtafæði, en tíu
lítra til að framleiða eina kaloríu af
kjöti. Að hans hyggju er það geggjun
að ætla að leysa orkuvanda heimsins
með því að framleiða lífrænt etanól úr
maís. Til að framleiða einn lítra af etan-
óli þurfi 4560 lítra af vatni. Að auki
bitni þessi lausn á þeim fátækustu. Nú
þegar hafi verð á maís næstum þrefald-
ast og lífrænir orkugjafar muni leiða til
enn frekari hækkana.
Víða er landbúnaður stundaður þar
sem aðstæður væru ekki fyrir hendi án
áveitukerfis. Það á til dæmis við um
Spán og Ítalíu. Bændur þar borga mun
minna fyrir vatnið en almennir neyt-
endur og fá vatnið langt undir kostn-
aðarverði. Nú gætu komið þeir tímar
að það gangi ekki lengur. Litið er á
réttinn til vatns sem grundvallarrétt,
en hvernig á að tryggja hann? Í Suður-
Afríku hefur verið tekið á vatnsvand-
anum með því að veita hverjum og ein-
um rétt til að fá 25 lítra af vatni á dag,
en allt umfram það þurfi að borga.
Haldi mannkynið áfram að ganga á
vatnið eins og gert hefur verið verður
ástandið í Ástralíu ekki undantekning
heldur regla og þá gæti margt breyst
sem nú er talið sjálfsagt.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
K
osningabaráttan er að leiða í ljós,
að það er lítill ágreiningur um
helztu málefni meðal lands-
manna, ef miðað er við þau djúp-
stæðu og hörðu átök, sem ein-
kenndu íslenzk stjórnmál fyrstu
50 ár lýðveldisins.
Jafnvel í umhverfismálum eru flokkarnir að
nálgast hver annan. Það er augljóst, að allir vilja
þeir hægja á ferðinni í sambandi við stórvirkjanir
og stóriðju. Innan allra flokka er vaxandi stuðn-
ingur við sjónarmið umhverfisverndarsinna. Á
undanförnum misserum hafa umræður um um-
hverfismál vegna Kárahnjúkavirkjunar verið fyr-
irferðamiklar og ætla mátti um skeið, að þjóðin
væri klofin í herðar niður í afstöðu til þeirra.
Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar í Hafnarfirði
ýtti heldur undir þá skoðun. En þegar nánar er
að gáð kemur í ljós, að undirtónninn í málflutn-
ingi talsmanna allra flokka er sá, að okkur beri
að vernda umhverfi okkar og fara hægar í sak-
irnar í uppbyggingu stóriðju en áður. Þannig er
t.d. ljóst, að hugmyndum um olíuhreinsunarstöð
á Vestfjörðum er ekki tekið með neinum fögnuði.
Þessi samhljómur í öllum flokkum í umhverfis-
málum gerir Vinstri grænum erfitt fyrir að halda
þeirri stöðu, sem þeir hafa haft í skoðanakönn-
unum og Íslandshreyfingunni að ná fótfestu í
kosningabaráttunni. Þessi tvö framboð hafa gert
út á umhverfismálin en þegar í ljós kemur, að
þeir hafa ekki þá sérstöðu, sem ætla hefði mátt,
eiga þeir erfiðara um vik en ella.
Vaxandi fylgi við þá hugmynd, að útkljá
ágreining um stór mál á borð við virkjanir og
stóriðju í almennum atkvæðagreiðslum hvort
sem er á landsvísu eða í einstökum sveitarfélög-
um gerir það líka að verkum að þessi mál brenna
ekki jafn mikið á fólki og áður. Hvaða tilgangi
þjónar það í þessum kosningum að rífast um
hugsanlegt álver við Húsavík ef nokkuð ljóst er
að hvort það verður byggt eða ekki fer eftir nið-
urstöðum kosninga þar en ekki eftir því hver úr-
slit þingkosninganna nú verða?
Hugmyndum um þjóðaratkvæði um einstök
stór mál eða atkvæðagreiðslu í einstökum sveit-
arfélögum hefur að vísu verið misjafnlega tekið í
flokkunum en þó fer ekki á milli mála, að þær
eiga vaxandi stuðningi að fagna í öllum flokkum.
Það verður t.d. erfitt fyrir bæjarstjórn Reykja-
nesbæjar að standa frammi fyrir kjósendum sín-
um að þremur árum liðnum hafi ákvörðun verið
tekin um álver í Helguvík án þess að leggja hana
undir atkvæði fólks á Suðurnesjum. Og þótt bæj-
arstjórnin geti vísað til samninga, sem þegar hafi
verið gerðir við Norðurál, hafa talsmenn hennar
engu svarað þeim ábendingum, að það sé einfald-
lega hægt að taka upp samningana við Norðurál
og óska eftir stuðningi þess við að atkvæða-
greiðsla fari fram. Það væri afar óskynsamlegt
fyrir Norðurál að hafna slíkum óskum bæjar-
stjórnar Reykjanesbæjar.
Tíðarandinn er á margan hátt furðulegt fyr-
irbæri. Eftir atkvæðagreiðsluna í Hafnarfirði er
t.d. nánast óhugsandi að ráðizt yrði í nýja stór-
virkjun á borð við Kárahnjúkavirkjun án þess að
leggja slík áform undir þjóðaratkvæðagreiðslu. Í
Skagafirði eru augljóslega mjög skiptar skoðanir
um virkjanir þar og liggur beint við að þær
ákvarðanir verði teknar í atkvæðagreiðslu meðal
íbúa á því svæði.
Þegar tónninn í samfélaginu hefur breytzt á
þann veg, að talið sé nánast sjálfsagt að ákvarð-
anir um mál sem þessi, sem varða náttúruvernd
og umhverfi séu teknar í almennum atkvæða-
greiðslum er augljóst, að það er erfiðara fyrir
stjórnmálaflokka og framboð að skapa sér sér-
stöðu í alþingiskosningum á grundvelli slíkra
mála.
Þess vegna ræður afstaðan til þessara mála
ekki þeim úrslitum í kosningabaráttunni nú, sem
ætla hefði mátt fyrir nokkrum mánuðum og
misserum.
Líklegt má telja, þegar horft verður til baka að
nokkrum árum liðnum, að kosningarnar í Hafn-
arfirði hafi markað ákveðin þáttaskil að þessu
leyti. Í þeim kom í ljós, að það er auðvelt að
leggja mikið deilumál undir dóm íbúanna sjálfra.
Þegar niðurstaðan er fengin, þótt einungis hafi
munað 88 atkvæðum er hún óumdeild. Það leyfir
sér enginn að deila við þennan dómara.
Nú er augljóslega í uppsiglingu mikil deila um
staðsetningu innanlandsflugs í kjölfar þess, að
Reykjavíkurflugvöllur verði lagður niður. Það er
sjálfsagt mál að atkvæðagreiðsla fari fram um
staðsetningu innanlandsflugs, hvort það eigi að
búa um það á Keflavíkurflugvelli eða byggja nýj-
an flugvöll í námunda við Reykjavík. Það mál
varðar hagsmuni allra landsmanna og þess vegna
sjálfsagt að þeir taki allir þátt í slíkri atkvæða-
greiðslu.
Sú staðreynd ein, að fólk getur gengið út frá
því sem nokkurn veginn vísu, að það fái að hafa
áhrif á ákvarðanir um mál af þessu tagi gerir það
að verkum, að deilurnar um umhverfismálin hafa
orðið minni en talið var um skeið í kosningabar-
áttunni nú. Hins vegar fer ekki á milli mála, að
það þarf að ræða hvernig slíkum atkvæða-
greiðslum er háttað, hverjir taki þátt í þeim
hverju sinni, hvernig ákvarðanir eru teknar um,
hvort þær fari fram o.sv. frv. En í raun og veru
má nánast ganga út frá því sem vísu, að það sé
orðin víðtæk samstaða um þessa aðferð til þess
að taka ákvarðanir í hinum stærstu málum.
Samgöngumálin – aldraðir
– skattamálin
Þ
að kom mörgum á óvart, þegar í
ljós kom í skoðanakönnun Capa-
cent-Gallup fyrir nokkrum vikum,
að þátttakendur í þeirri könnun
töldu samgöngumálin veigamestu
málin, sem til umræðu voru þá
stundina. Að vísu munaði litlu á samgöngumálum
og umhverfismálum en engu að síður voru sam-
göngumálin í efsta sæti.
Í samgöngumálum er heldur enginn grundvall-
armunur á afstöðu flokka og framboða. Það eru
allir sammála um mikilvægi þess að góðar sam-
göngur séu í landinu. Það er enginn ágreiningur
nú orðið um að grafa beri jarðgöng víða um land.
Það er heldur enginn ágreiningur um að tvöfalda
beri þjóðvegakerfið á fjölförnustu leiðum og
breikka vegi annars staðar. Eini ágreiningurinn
snýst um tímasetningu, hvaða framkvæmdir eigi
að hafa forgang. Auðvitað á ekki að gera lítið úr
ágreiningi um forgangsröðun en hann snýst ekki
um meginlínur í vegaframkvæmdum.
Sú afstaða kjósenda, að samgöngumálin séu í
fremstu röð þeirra málefna, sem fjalla þarf um í
kosningabaráttunni er skiljanleg. Nú er flestum
landsmönnum orðið ljóst, að óbreytt vegakerfi
okkar er lífshættulegt. Umferð risastórra flutn-
ingabíla um þjóðvegina er orðin svo mikil, að þeir
sem þar eru á ferð á litlum bílum eru í lífshættu
og stórir jeppar eru í þessu samhengi litlir bílar.
Þessi veruleiki hefur áreiðanlega átt stóran þátt í
því, að íbúar þéttbýlissvæðanna setja samgöngu-
málin á oddinn ekkert síður en íbúar dreifbýlis-
ins. Og raunar má segja að frá því að umræður
hófust að ráði fyrir rúmu ári um nauðsyn þess að
tvöfalda þjóðvegakerfið á fjölförnustu leiðum og
breikka vegi annars staðar, hafi það tekið ótrú-
legan skamman tíma að ná samstöðu um þá
stefnumörkun. Nú er meiri samstaða en verið
hefur í áratugi á meðal allra landsmanna um
nauðsyn stórfelldra umbóta í samgöngumálum.
Það eru ekki lengur landsbyggðarmenn einir
sem hafa uppi þann málflutning og það eitt hefur
í för með sér grundvallarbreytingu í samgöngu-
málum.
Fyrir nokkrum mánuðum töldu líka margir, að
málefni aldraðra yrðu mjög til umræðu í þessari
kosningabaráttu vegna þess að ríkisstjórnin og
stjórnarflokkarnir hefðu farið sér of hægt í að
taka á þeim. Málefni aldraðra hafa hins vegar
ekki orðið að því ágreiningsmáli í kosningabar-
áttunni, sem búast mátti við af tveimur ástæðum.
Annars vegar vegna samkomulags, sem ríkis-
stjórnin gerði við aldraða á síðasta ári og hins
vegar vegna þeirra hugmynda, sem Geir H.
Haarde, forsætisráðherra, setti fram í setning-
arræðu sinni á landsfundi Sjálfstæðisflokksins
fyrir rúmri viku. Þetta tvennt hefur leitt til þess,
að málefni aldraðra hafa ekki verið jafn mikið til
umræðu og ætla hefði mátt og ekki jafn mikill
ágreiningur um þau á milli flokka og framboða
og margir töldu. Þetta veldur því líka, að fram-
boð á vegum aldraðra á ekki jafn mikinn hljóm-
grunn meðal kjósenda og talið var fyrir nokkrum
misserum að óbreyttu.
Nú fyrir helgina birti Morgunblaðið niðurstöðu
í könnun sem Capacent-Gallup gerði á afstöðu
fólks til skattamála. Í þeirri könnun kom fram,
að meðal almennings er engin sterk krafa um að
hækka fjármagnstekjuskatt. Hins vegar er sterk
krafa um að lækka tekjuskatt af launatekjum. Í
þeim umræðum, sem fram hafa farið á und-
anförnum árum um mismun á skattlagningu fjár-
magnstekna og launatekna hefur krafan ekki
verið sú fyrst og fremst að hækka fjármagns-
tekjuskattinn heldur jafna þann mun, sem er á
skattlagningu tekna, sem verða til með mismun-
andi hætti. Þann mun er hægt að minnka með
verulegri lækkun tekjuskatts. Á undanförnum
árum hafa stjórnarflokkarnir staðið að umtals-
verðri lækkun tekjuskatts og eru þar augljóslega
á réttri leið. Nú er orðið tímabært að stíga nýtt
og stórt skref í skattamálum, sem ekki sízt
mundi byggja á verulegri lækkun tekjuskatts af
launatekjum. Um þetta gætu að vísu orðið deilur,
Laugardagur 21. apríl
Reykjavíkur