Morgunblaðið - 21.10.2007, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Á
hugi almennings á lífrænum vörum
hefur stóraukist undanfarin ár sem
speglast í því að sprenging hefur
orðið í sölu hennar hér á landi.
Samkvæmt upplýsingum frá versluninni
Yggdrasli hefur sala á lífrænum vörum þre-
faldast á þremur árum svo eftirspurnin er
mikil. Margur skyldi ætla að íslenskir
bændur sæju tækifærið í slíku en Stefán
Gíslason umhverfisstjórnunarfræðingur
segir málið ekki svo einfalt. „Ég er viss um
að miklu fleiri hefðu stokkið á þessi tæki-
færi ef ekki væri vegna lélegs baklands af
hálfu stjórnvalda,“ segir hann.
„Á sama tíma og t.d. stjórnvöld í Noregi
hafa sett mikla peninga í að styrkja mark-
aðinn fyrir lífræna framleiðslu í landinu
hafa stjórnvöld hér heima eiginlega ekki
gert neitt. Þau hafa boðið aðlögunarstyrki
sem eru svo lágir að þeir ganga ekki út.
Þetta er vandamál vegna þess að ef ein-
hver ræktandi ætlar að skipta úr þeirri
ræktun sem hann er með yfir í lífræna þarf
hann að þola samdrátt í nokkur ár, meðan
búskapurinn er að aðlagast nýjum
framleiðsluháttum. Íslenskur bóndi lifir
þessi ár ekki af ef hann ætlar að gera
þetta upp á eigin spýtur og þá þarf aðlög-
unarstyrki sem gera honum umskiptin
möguleg.“
Hættu með Svaninn
Á sama hátt hafa fáir íslenskir framleið-
endur séð ástæðu til að fá umhverf-
isvottun á vörur sínar en ákveðinn kostn-
aður er samfara vottunarferlinu. Stefán
segir þó fleiri útskýringar á þessu áhuga-
leysi. „Ein er mjög almenn og kannski ekk-
ert mjög fagleg en ég held að við Íslend-
ingar látum engan segja okkur fyrir
verkum.“ Raunar hefur þetta líka eitthvað
með eftirspurn að gera og kannski erum
við Íslendingar einfaldlega ómeðvitaðir og
lélegir neytendur? „Okkur virðist vera voða
mikið sama, svo fremi sem varan sé ódýr.
Margir átta sig ekki á því að ódýrt og hag-
kvæmt er ekki alltaf það sama.“
Raunar er dæmi um hið gagnstæða – að
fyrirtæki hafi hætt með umhverfisvottun
sem það var með áður. Mjöll Frigg fram-
leiðir þvottaefnið Maraþon milt sem lengi
vel var vottað með norræna umhverf-
ismerkinu Svaninum. Í sumar hvarf þetta
merki af umbúðum þvottaefnisins en í
staðinn er komið merki sem á stendur Ís-
lenskt umhverfisvænt. Að baki því er hins
vegar engin opinber vottun – merkið er
heimatilbúið í verksmiðjunni.
Hinrik Morthens, framkvæmdastjóri
Mjallar Friggjar, segir þrjár ástæður helstar
fyrir því að ákveðið var að hætta að merkja
þvottaefnið með norræna Svaninum. „Þeg-
ar Svanurinn fór að merkja rafhlöður sem
umhverfisvænar fannst okkur merkið
minna virði en það hafði verið. Í staðinn
höfum við tekið upp okkar eigið umhverf-
ismerki sem við köllum Íslenskt umhverf-
isvænt. Loks kostar hundruð þúsunda á ári
á fá þessa erlendu vottun og slíkt er ekki
hægt fyrir litla íslenska framleiðendur.“
Hann segir að áður hafi Umhverf-
isstofnun veitt íslenskum vörum umhverf-
isvottun en vegna reglna EES hafi því verið
hætt. „Nú er beinlínis viðskiptahamlandi
fyrir íslenskt fyrirtæki að það skuli ekki
vera vottun hérlendis. Ég held að áhugi al-
mennings á því að kaupa umhverfisvænar
vörur sé mikill. Hins vegar á hann ekki að
þurfa að borga aukalega fyrir það og þess
vegna á íslenska ríkið eða einhver íslensk
stofnun að veita þessa vottun neytand-
anum að kostnaðarlausu.“
Hann segir vörur fyrirtækisins góðar og
oft og tíðum umhverfisvænar enda sé ein-
göngu notast við hráefni í þær sem hafi
verið vottað í Evrópulöndunum. Þá hafi fyr-
irtækið nýlega lagt í mikinn kostnað við að
breyta umbúðum þannig að þær séu end-
urvinnanlegar og skilji ekki eftir sig eitur-
gufur séu þær brenndar.
En hvaða öryggi hefur neytandinn fyrir því
að varan sé umhverfisvæn ef það er ekki
vottað af opinberum aðilum? „Heilindi
framleiðandans frá 1923 þegar Frigg var
stofnuð því þetta er gamalt og gróið fyr-
irtæki,“ svarar Hinrik. 
Látum engan segja
okkur fyrir verkum
Ódýrt og
hagkvæmt
er ekki alltaf
það sama.
Teknar voru myndir af innkaupakörfu Lofts og Ísafoldar annars
vegar og Lífar leiðbeinanda hins vegar þegar leiðangurinn var á
enda. Á myndunum hér að ofan getur að líta það sem kom upp úr körfu Lífar en það
var keypt með umhverfissjónarmið í huga. Á efri myndinni eru vörurnar áður en
þeirra var neytt en á þeirri neðri eru umbúðirnar eftir neyslu. Sama gildir um neðri
myndirnar. Þar eru á ferðinni vörurnar sem Loftur og Ísafold keyptu og svo umbúð-
irnar að neyslu lokinni. Takið eftir því hvað ruslið er miklu meira hjá Lofti og Ísafold.
Innkaupin
finnur til smæðar sinnar. Það er ljóst að hann
mun eiga erfitt uppdráttar í þessari versl-
unarferð. „Ætli sé ekki nóg að eiga eina,“
ályktar hann.
Inn skal haldið. Loftur tekur sér vagn í
hönd. Með í för eru börn Lofts og Ísafoldar,
Hreinn, 13 ára, og Snæfríður Sól, 7 ára. Þau
vilja ekki fyrir nokkurn mun missa af þessari
verslunarferð enda taka þau hið nýja vistvæna
hlutverk sitt mjög alvarlega.
Haldið ykkar striki
„Þið skuluð bara halda ykkar striki. Kaupa
það sem þið ætluðuð ykkur. Ég fylgist með og
kem með valkosti ef ástæða er til,“ segir Líf.
„Það er örugglega ástæða til,“ flýtir Ísafold
sér að segja. „Við höfum aldrei velt þessum
hlutum fyrir okkur.“
„Það er einmitt ágætt. Þá lærið þið bara
meira. Ég tek annan vagn og kaupi sambæri-
legar vörur við þær sem þið ætlið að kaupa út
frá umhverfissjónarmiðum og svo berum við
þetta saman,“ segir Líf.
„Þurfum við að hafa eitthvað sérstakt í huga
áður en við byrjum?“ spyr Ísafold.
„Þið skuluð alltaf hafa það hugfast að í hvert
skipti sem við kaupum einhvern hlut erum við
að ganga á auðlindir jarðar, sama hvers kyns
hann er. Með því að kaupa ætíð umhverf-
ismerktar vörur þegar þær eru á boðstólum
minnkið þið álagið á umhverfið með beinum
hætti. Jafnframt hvetjið þið framleiðendur
þessara vara og seljendur sem hafa þær á boð-
stólum til dáða og leggið ykkar af mörkum til
að vörur með umhverfismerki verði fleiri,
betri og ódýrari,“ segir Líf.
„Hvaða vörur eru þetta?“ spyr Loftur.
„Ég er fyrst og fremst að tala um vörur með
vottuðu umhverfismerki, s.s. Svaninn, merki
Norrænu ráðherranefndarinnar, og Blómið,
opinbert merki Evrópusambandsins. Það er
líka til þýskt merki sem heitir Blái engillinn og
svo Bra Miljöval frá Svíþjóð en þau eru sjald-
gæf hér á landi. Öll þessi merki gefa ekki bara
til kynna að varan sé umhverfisvæn, heldur
felst í þeim ákveðinn gæðastimpill líka. Þær
gera með öðrum orðum sitt gagn. Það er
þannig séð ekkert mál að framleiða umhverf-
isvænt þvottaefni sem virkar ekki.“
Eru umhverfisvænar vörur
það sama og lífrænar vörur?
„Eru umhverfisvænar vörur það sama og
lífrænar vörur? Fyrirgefðu að ég spyr svona
eins og kjáni,“ segir Ísafold og roðnar lítið eitt.
„Ekki málið. Nei, það er tvennt ólíkt. Ef þið
eruð að hugsa um loftslagsbreytingar skipta
umhverfisvænar vörur mestu máli. Lífræn
ræktun er samt án efa betri fyrir umhverfið en
hefðbundin ræktun. Jarðvegur er hvíldur
reglulega með skiptiræktun, ekkert skor-
dýraeitur, illgresiseitur eða annað eitur er
notað og enginn tilbúinn áburður vegna þess
m.a. hve auðveldlega hann berst út í ár, vötn
og sjó og veldur ofauðgun. Þá eru matvör-
urnar án litarefna og vaxhúðar. Rannsóknir á
því hvort dýr gera upp á milli matar sem þeim
er boðið upp á eru samhljóða. Dýr velja næst-
um alltaf lífrænt ræktaðan mat fram yfir hefð-
bundinn og apar í dýragarði Kaup-
Út í loftið