Morgunblaðið - 26.04.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. APRÍL 2008 29
lífið hefði
ndsmenn
ndi gengi
di gengis-
komist
ætti að
fast gengi
marka
kurra
u, dollars
fáum ár-
áðum yfir
ekið upp
í eldinn.
upp
heimtar
upbæti.
ar skauta
gismálinu
ndingar
rútvegs-
m á und-
arðandi
á vestur-
kki nokk-
Vissulega
gur sem
aðildarríki hafa fengið frá megin-
reglum ESB. En æðstu ráðamenn
ESB hafa margsagt í viðræðum við
íslensk stjórnvöld að Íslendingar
geti aldrei undanþegið 200 mílna
landhelgi sína; það myndi skapa
fordæmi fyrir aðrar þjóðir, t.d.
Breta sem haft hafa uppi sömu
kröfu.
Margir hallast að inngöngu í
ESB vegna þess hve mörg Evr-
ópuríki hafa gengið þá götu; eðli-
legast sé að fylgja straumnum. En
menn verða að átta sig á að inn-
ganga í ESB er langtum óhagstæð-
ari fyrir Íslendinga en aðrar þjóðir.
Í engu Evrópuríki vegur útflutn-
ingur sjávarafurða eins þungt og
hér á landi eða um 38% (2007) en
um leið er fiskurinn eina auðlindin
sem ESB hefur beinlínis lagt undir
sína stjórn. Á árlegum ráðherra-
fundi ESB eru ákvarðanir teknar
um nýtingu sameiginlegra fiski-
miða og er sá fundur oft nefndur
„nótt hinna löngu hnífa“. Þar hefðu
okkar menn 3 atkvæði af um 350.
Vel má vera að ráðherrar ann-
arra ríkja sýni Íslendingum sann-
girni og taki tillit til þess að við höf-
um setið einir að fiskimiðum okkar
undanfarna áratugi. En eftir að við
hefðum framselt þeim réttinn til að
ráða yfir fiskimiðunum hefðum við
enga tryggingu fyrir því að við yrð-
um ekki órétti beittir. Um þessar
mundir er verið að leggja lokahönd
á stjórnarskrársáttmála ESB og
þar er endanlega geirneglt að ESB
hafi úrslitavald (exclusive compe-
tence) á sviði nýtingar sjáv-
arauðlinda. Ljóst er að þessari
meginreglu yrði ekki haggað í að-
ildarviðræðum.
rður
menn
í
er-
avald
ands-
í eðli
-
fir
sjö
n land-
Höfundur er fyrrv. ráðherra og
formaður Heimssýnar.
Í umræðum um aðild Íslands aðEvrópusambandinu og upp-töku evru hafa ýmsir and-stæðingar aðildar haldið því
fram að með brotthvarfi sjálf-
stæðrar peninga-
málastefnu myndum við
Íslendingar missa tökin
á efnahagsstjórninni –
með alvarlegum afleið-
ingum.
Til rökstuðnings er
vísað til Írlands, Spánar
og Ítalíu. Löndin glími
við samdrátt í efnahags-
lífi sínu á meðan Seðla-
banki Evrópu þráist við
að lækka vexti vegna of
hárrar verðbólgu innan
Evrópusambandsins.
Vert er að staldra við
þessa röksemdafærslu
af nokkrum ástæðum. Í
fyrsta lagi má spyrja
hvernig ríkjum með
mikinn hagvöxt hafi
vegnað innan mynt-
bandalagsins á und-
anförnum árum. Í öðru
lagi má spyrja hvort
vaxtalækkun þar sé
tímabær og þá því tengt
hvort sjálfstæði okkar í
peningamálastjórn hafi
komið okkur í betri
stöðu. Í þessu samhengi
er áhugavert að bera
þessi lönd, og þá sér í
lagi Spán og Írland,
saman við árangur okk-
ar Íslendinga. Eins
mætti einnig líta til
landa á borð við Lúx-
emborg í þeim sam-
anburði.
Írland og Spánn hafa
búið við svipað hag-
vaxtarskeið og íslenska
hagkerfið á undanförnum árum.
Vöxtur hefur verið meiri en að með-
altali innan evrusvæðisins, fast-
eignaverð hefur hækkað mikið og
um leið hefur byggingariðnaður vax-
ið. Margt er því líkt með þessum
þremur ríkjum. Þar með er for-
vitnilegt að velta því fyrir sér hvort
núverandi vanda Spánverja og Íra
megi rekja til sameiginlegrar mynt-
ar og hvort ætla megi að Íslendingar
gætu lent í svipuðum vandamálum
kæmi til aðildar að ESB og sameig-
inlegu myndbandalagi.
Efnahagsvandi Ítalíu hefur einnig
verið nefndur í þessu samhengi.
Rétt er þó að hafa í huga að ítalska
hagkerfið hefur verið í stöðnun um
langt árabil og þar hefur engu
breytt hvort evran hafi verið sterk
eða veik. Sennilegra er að vanda
Ítala megi rekja til mikils pólitísks
óstöðugleika um áratugaskeið, auk
gríðarlegs umfangs svartrar efna-
hagsstarfsemi og spillingar þar í
landi. Evrunni verður vart kennt um
þann vanda.
Háir myntbandalag smærri
aðildarríkjum með ólíka hags-
sveiflu?
Spánn og Írland eiga það sameig-
inlegt að hagkerfi þeirra hafa vaxið
talsvert hraðar undanfarin ár en
sem nemur meðalhagvexti aðild-
arríkja ESB. Meðalhagvöxtur Ír-
lands s.l. 10 ár er 6,6% en Spánar um
4% sem er nokkru meiri hagvöxtur
en hér á landi á sama tíma og um
leið jafnari. Á þessu tímabili hefur
hagsveifla ríkjanna verið talsvert
ólík hagsveiflu evrusvæðisins í heild.
Má sem dæmi nefna að þegar Seðla-
banki Evrópu lækkaði vexti veru-
lega á árunum 2000-2002 var írska
hagkerfið í miklum vexti. Þrátt fyrir
það virðist „of lágt“ vaxtastig ekki
hafa valdið umtalsverðri verðbólgu á
Írlandi. Það sama má segja um
Spán. Annað dæmi sem áhugavert
er að skoða er Lúxemborg. Þar er
komin áratugalöng reynsla á mynt-
bandalag, en landið tók upp belgíska
frankann snemma á 7. áratugnum.
Allt frá þeim tíma hefur hagkerfi
Lúxemborgar vaxið umtalsvert
hraðar en það belgíska og efnahagur
landsins hefur gjör-
breyst. Raunar hefur
meðalhagvöxtur þar í
landi undangengna
tvo áratugi verið lið-
lega 5% á ári. Aðeins
eitt land getur státað
af meiri hagvexti á
þessu tímabili en það
er Írland. Eins og
kunnugt er studdust
Írar við breska pund-
ið áður en evran var
tekin upp þar í landi
árið 2002.
Þessi mikli vöxtur
virðist ekki hafa haft
neikvæðar afleið-
ingar fyrir þessi lönd
þrátt fyrir að sjálf-
stæð peninga-
málastefna hafi ekki
verið fyrir hendi.
Þvert á móti virðist
aukinn stöðugleiki og
meiri hagsæld hafa
fylgt vextinum.
Andstæðingar
evru hér á landi hafa
einnig bent á Dani
sem dæmi um árang-
ursríka og sjálfstæða
peningamálastefnu.
Því er heldur ekki að
neita að Danir hafa
notið góðs hagvaxtar
og stöðugs verðlags
undanfarin ár. Stað-
reyndin er hins vegar
sú að Danir hafa allt
frá tilurð evrunnar
átt í nánu samstarfi
við Seðlabanka Evr-
ópu og gætt þess að láta danska
vexti fylgja þeim evrópsku. Það hef-
ur orðið til þess að danska krónan
hefur sveiflast algerlega í takt við
evruna. Ef marka má orð ráða-
manna þar í landi styttist raunar í að
aðild að myntbandalaginu verði bor-
in undir þjóðaratkvæði á ný. Í Dan-
mörku eru forvígismenn atvinnulífs-
ins á einu máli um ágæti evrunnar.
Er sjálfstæð peninga-
málastefna betri?
Verðbólga á Írlandi og Spáni er
nokkuð yfir verðbólgumarkmiði
Seðlabanka Evrópu, eða 3,6% á Ír-
landi og 4,4% á Spáni (stuðst er við
samræmda vísitölu). Áætlaður hag-
vöxtur beggja landa á þessu ári er
enn nokkuð hár, eða um 3-3,5%.
Vandséð er hvernig rökstyðja megi
þörf á vaxtalækkun þar út frá verð-
bólgusjónarmiðum á þessum tíma-
punkti. Vissulega má færa gild rök
fyrir því að rétt væri að grípa til
vaxtalækkana vegna samdrátt-
armerkja í efnahagslífi þessara
landa. En það hefur ekki verið
stefna Seðlabanka Evrópu að hvika
frá verðbólgumarkmiðum sínum.
Raunar mætti með sama hætti
segja að löngu væri tímabært að
lækka vexti hér á landi. Samdrátt-
areinkennin eru skýr og má nefna að
umsvif á fasteignamarkaði fyrstu
þrjá mánuði ársins hafa dregist
saman um 50-60% á milli ára. Á
sama tíma er samdráttur á fast-
eignamarkaði á Spáni um 27%. Hag-
vöxtur er talinn verða umtalsvert
minni á þessu ári hér á landi en á Ír-
landi og Spáni og að auki eru stýri-
vextir hér um 12 prósentustigum
hærri en innan ESB.
Full ástæða væri raunar til að
grípa til vaxtalækkunar í öllum lönd-
unum þremur, þrátt fyrir of hátt
verðbólgustig, enda má rekja það að
stórum hluta til alþjóðlegrar hækk-
unar á hrávörum. Það hefur hins
vegar verið stefna bæði Seðlabanka
Íslands og Evrópu að verðbólgu
verði að kveða niður með öllum til-
tækum ráðum, óháð uppruna henn-
ar og efnahagslegum aðstæðum
hverju sinni.
Vandséð er að við Íslendingar
séum betur staddir en Írar, Spán-
verjar eða Lúxemborgarar hvað
varðar stöðu efnahagslífsins. Þvert á
móti er staða okkar miklu verri. Við
megum búa við hæstu stýrivexti inn-
an OECD og samt virðast þeir vart
duga til að koma í veg fyrir veikingu
krónunnar. Mikil veiking hennar
undangengna mánuði hefur stór-
aukið verðbólguvandann og komið í
veg fyrir að hægt sé að bregðast við
samdráttarmerkjum í hagkerfinu
með vaxtalækkunum.
Þrátt fyrir tímabundnar þreng-
ingar nú virðist sem myntbandalag
hafi skilað Írum og Lúxemborg-
urum miklum efnahagslegum ávinn-
ingi á undanförnum áratugum.
Reynsla Spánverja er mun skemmri
en virðist einnig mjög jákvæð.
Myntumhverfi landanna hefur verið
stöðugt og verðbólga vel viðráðanleg
þrátt fyrir mikinn hagvöxt.
Núverandi skipan skilar
ekki tilætluðum árangri
Þegar núverandi skipan peninga-
mála var tekin upp á Íslandi árið
2001 var ljóst að fastgengisstefnan
gekk ekki lengur í umhverfi frjálsra
fjármagnsflutninga. Síðan hafa
sveiflur í gengi krónunnar aukist
umtalsvert og verðbólga verið mun
meiri að meðaltali, eða 3,6% án hús-
næðis frá 2001, samanborið við 2,4%
næstu fjögur ár þar á undan. Raun-
ar má færa gild rök fyrir því að
aukna verðbólgu megi ekki hvað síst
rekja til aukinna gengissveiflna
enda hafa verðbólgukúfar ávallt
komið í kjölfar gengisveikingar.
Það er líka ljóst að þetta hefur
haft umtalsverð áhrif á uppbygg-
ingu atvinnulífsins hér á landi. Út-
rásarfyrirtæki á borð við Össur og
Marel hafa til að mynda kosið að
byggja starfsemi sína upp utan Ís-
lands og m.a. vísað til þess hve mikl-
ar sveiflur hafa verið í gengi ís-
lensku krónunnar. Spyrja má
hversu lengi Kaupþing, Landsbanki
og Glitnir muni halda höfuðstöðvum
sínum hér á landi. Á aðeins tveimur
árum hafa bankarnir í tvígang lent í
hremmingum í starfsemi sinni
vegna landfræðilegrar legu og þurft
að taka á sig einhvers konar „Ís-
landsálag“ í fjármögnun sinni. Þá er
illmögulegt að meta þann fórn-
arkostnað sem við höfum fært vegna
þeirrar atvinnuuppbyggingar sem
ekki hefur orðið, t.d. meðal sprota-
fyrirtækja, vegna óstöðugs mynt-
umhverfis.
Samtök iðnaðarins hafa aldrei
haldið því fram að innganga í Evr-
ópusambandið og upptaka evru væri
einhvers konar patent skyndilausn
sem stökkva ætti á þegar allt væri
komið í óefni eða að þar með yrði
hagstjórn vandalaus. Þvert á móti
tekur sú leið tíma, krefst vandaðs
undirbúnings og krefst aga og að-
halds. Við teljum hins vegar núver-
andi skipan peningamála fullreynda
og tímabært að leita nýrra leiða. Þar
liggur beinast við að reyna til þraut-
ar hvort hægt sé að ná ásættanlegri
samningsniðurstöðu um aðild að
ESB og þá myntbandalagi sam-
bandsins í framhaldinu. Það verður
aldrei hægt að svara þeirri spurn-
ingu án þess að láta á það reyna við
samningaborðið.
Tímabært
að leita
nýrra leiða
Eftir Þorstein Víglundsson
» Við teljum
hins vegar
núverandi skip-
an peningamála
fullreynda og
tímabært að
leita nýrra leiða.
Þar liggur bein-
ast við að reyna
til þrautar hvort
hægt sé að ná
ásættanlegri
samningsnið-
urstöðu um aðild
að ESB og þá
myntbandalagi
sambandsins í
framhaldinu.
Þorsteinn Víglundsson
Höfundur er forstjóri B.M Vallár
ehf. og varaformaður Samtaka iðn-
aðarins.
Hagvöxtur á Íslandi er góður að meðaltali en afar sveiflukenndur. Á Ír-
landi er meðalvöxtur mun meiri og jafnari. Í hinum löndum er meðaltalið
svipað en stöðugra en hér.
Ísland samþykkti EES samninginn árið 1993. Þá var landsframleiðsla á
mann ríflega 60% meiri hér en á Írlandi. Þó vöxtur hér hafi verið mikill
hefur vöxturinn verið meiri á Írlandi og munu Írar líklega fara fram úr
okkur á þessu ári.
Verðbólga hefur verið mun minni á Írlandi og Spáni en á Íslandi þrátt
fyrir þenslu og hraðan vöxt. Vandséð er að sameiginleg mynt og pen-
ingastefna hafi verið vandamál í þessu löndum. Þvert á móti.
ega um-
ulaginu
il að með
úar haft
pulags-
til deili-
skipulags eru jafnréttháar, en eins
og gefur að skilja eru verktakar
sem kaupa upp heilu reitina í betri
aðstöðu en almenningur til að vinna
slíkar tillögur til framlagnar,“ segir
Eva María. „Íbúasamtökin þurfa að
finna farveg fyrir íbúa miðbæjar til
að geta beitt sér á þennan hátt, og
þannig staðið jafnfætis þeim sem
hyggja á framkvæmdir og breyt-
ingar í borginni. Enda hefur al-
menningur skv. lögum bæði tillögu-
og sjónarmiðarétt en ekki einungis
athugasemdarétt eins og flestir
virðast halda.“
Ekki bara á ábyrgð yfirvalda
Meðal verkefna á döfinni nefnir
Eva María íbúaþing sem haldið
verður 3. maí næstkomandi, þar
sem fundað verður með borg-
arstjóra. Þá mun vorhreingerning
borgarinnar ná hápunkti 10. maí og
halda rekstraraðilar við Laugaveg
og á nærliggjandi götum hátíð af
því tilefni. „Íbúar verða hvattir til
að huga að eigum sínum og koma
þeim í sumarbúning, og verður ým-
islegt gert til að hjálpa til við
hreinsunina,“ segir Eva María.
„Við viljum líka hvetja íbúa til að
halda eigum sínum þannig við að af
þeim sé borgarprýði, því það stend-
ur ekki bara upp á borgina að halda
miðbænum fallegum. Það vill líka
oft gerast þegar einn gerir fínt hjá
sér, að þá smitast það til húsanna í
kring – það eru þessi jákvæðu smit-
áhrif sem við viljum virkja.“
inn sem
hverfi
aldís Thor
ð allt sem
Hafa má samband við íbúa-
samtökin á tölvupóstfanginu
midborg@internet.is
mið-
kipa:
r
dóttir
n
n