Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 38

Náttúrufræðingurinn
4. mynd. Fjallkrækill uppi d Kinnarfelli 11. dgúst 2005. Hann er kominn úr blóma og
byrjaður að þroska aldin.
í plöntusafninu í Varmahlíð. Engar
heimildir eru um hana síðar og þegar
hennar var leitað sérstaklega árið
2005 fannst ekkert af henni á svæð-
inu.
Tegundir í
ÚTRÝMINGARHÆTTU
Fá merki hafa enn fundist um inn-
lendar norðurhjara- og fjallategund-
ir sem kunni að vera í útrýmingar-
hættu hér á landi vegna hlýnandi
loftslags. Raunar þyrfti að setja upp
fasta rannsóknareiti á vaxtarsvæð-
um þeirra og gróðurmæla þá með
reglulegu millibili, á 5 eða 10 ára
fresti, til að hægt væri að sannreyna
þær gróðurbreytingar sem verða
og mæla samdrátt á vaxtarsvæði
tegundanna. Á meðan þetta hefur
ekki verið gert, er aðeins hægt að
byggja á samanburði misnákvæmra
athugana frá mismunandi tímum
og leiða líkur að þeim breytingum
sem gætu verið að eiga sér stað.
Hér að ofan var minnst á einn
fundarstað fjallabláklukku, þar sem
hugsanlega gæti verið um samdrátt
að ræða, en hér á eftir er ætlunin
að taka sérstaklega fyrir fjallkrækil.
Hann er eina tegundin sem komið
hafa fram sterkar vísbendingar um
síðustu árin að sé raunverulega á
undanhaldi, og gæti ástæðan verið
hlýnun loftslags þótt ekki sé það
vitað með vissu.2 Fjallkrækillinn er
þó í raun ekki bundinn háfjöllum
hér á landi. Hins vegar vex hann
að jafnaði uppi á efstu kollum fjalla,
sem geta verið allt frá 300 upp í 900
m há, en ekki er vitað um hann á
hærri fjöllum. Af íslenskum teg-
undum er hann skyldastur snæ-
krækli (Sagina nivalis), en hefur
5-deild og nokkru stærri blóm en
hann. Blaðhvirfingar hans hafa til-
hneigingu til að vaxa þétt saman
og mynda smáþúfur, svo sem hið
latneska viðurnafn „caespitosa"
bendir til. Ég mun hér á eftir fjalla
sérstaklega um nokkur svæði þar
sem útbreiðsla fjallkrækilsins hefur
verið könnuð síðustu árin og bera
saman við eldri heimildir um hann
á sömu stöðum.
Draflastaðafjall
Fjallið liggur að Fnjóskadalnum
norðan Víkurskarðs og er kennt við
kirkjustaðinn Draflastaði. Ingimar
Óskarsson mun hafa gengið á fjall-
ið árið 1933, þegar hann var við
gróðurathuganir í Fnjóskadal. Þar
fann hann uppi á háfjallinu bæði
fjallabláklukku og fjallkrækil.9
Sjálfur skoðaði ég fjallið að ofan árið
1970 og fann þá fjallabláklukku á
nokkru svæði meðfram austurbrún
fjallsins þar sem það er hæst og
töluvert mikið af fjallkrækli aðeins
vestar uppi á háfjallinu. Hann
var þar í fremur rökum flagmó-
um eða á flagkenndum melum og
útbreiddur á töluvert stærra svæði
en fjallabláklukkan. Aftur var ég
þarna uppi á fjallinu 1984 og sá
þar aftur fjallkrækil á svipuðum
slóðum. Hins vegar bar svo við árið
2002, þegar ég fór þarna upp ásamt
Evu G. Þorvaldsdóttur til þess að
ná mynd af fjallkrækli, að ég fann
aðeins eitt vænt eintak af honum
allmiklu sunnar þar sem tekið var
að halla niður í átt að Víkurskarði.
Plantan var í fullum blóma eins og
sést á 1. mynd. Þegar upp á háfjallið
kom, þar sem mest var af fjallkrækli-
num áður, fann ég ekkert af honum
þar. Sama var uppi á teningnum
sumarið 2006 er ég var þarna á
ferð ásamt Sigrúnu Sigurðardóttur;
þá fann ég hveigi neitt af fjallkrækli
þótt ég leitaði víða. Hugaði ég þó
sérstaklega að þeim svæðum þar
sem ég hafði séð hann áður, bæði á
háfjallinu og sunnanvert í því þar
sem blómgaða eintakið var árið
2002. Fjallabláklukkan var hins
vegar á sínum stað, en aðeins fá-
einar plöntur á litlu svæði.
Grímstungu- og
AUÐKÚLUHEIÐI
Árið 1979 fór ég með leiðangur
frá Líffræðistofnun Háskólans um
Grímstunguheiði. Skoðuðum við
gróður á nokkrum stöðum á leiðinni
og fundum fjallkrækil á nokkrum
stöðum, bæði uppi á hæðum við
Þórarinsvatn og uppi á Bimuhöfða
nokkru sunnar. Árið 1976 hafði

118