Náttúrufræðingurinn - 2008, Side 50

Náttúrufræðingurinn
Eftirmáli
Þeim sem vilja kynna sér þessi mál
frekar skal sérstaklega bent á nýlega
bók bandaríska hellarannsókna-
félagsins NSS, Cave Conservation
and Restoration.8 Bókin er nær-
færin og í henni er fjallað um það
sem vitað er um varðveislu hella
og lagfæringar skemmda. Hand-
bók bresku hellasamtakanna er á
margan hátt góð.3 íhugunarvert
er að samtökin taka mjög ákveðna
afstöðu gegn „leynd". Orðalagið
er þannig að ágreiningur virðist
að baki. Skilgreining Bretanna er
í mótsögn við hugmyndafræði
bandarísku hellasamtakanna og
ekki fyllilega í samræmi við stefnu
evrópskra hellafélaga, a.m.k. ekki
þeirra sem höfundi er kunnugt
um (Þýskaland,37 Austurríki,5'7
Sviss, Frakkland, Belgía20). Afstaða
bresku hellasamtakanna er á viss-
an hátt skiljanleg í þéttbýlu landi.
Viðhorf þeirra kunna að eiga við
þar í landi en þau eiga ekki við í
strjálbýlli löndum, þar sem eitt-
hvað er af ósnortnum hellum, og
alls ekki á íslandi. Kemur þar fyrst
og fremst til að nánast er ógerlegt
að ráðast í þær varðveisluaðgerðir,
lokanir og fleira sem slík sjónarmið
krefjast. Ástæðan er mikill fjöldi
hella og sú staðreynd að tæknilega
og skipulagslega er mjög erfitt að
loka þeim. Hér á landi eru lög í
þessum efnum ófullnægjandi og
því miður skortir almennan skiln-
ing. í þessu felst ekki ásökun - við
þurfum einfaldlega að bæta okkur.
Staðsetningar fjölmargra hraun-
hella hafa nú verið gefnar upp í
aðgengilegu formi og/eða verið
fjallað um þá með þeim hætti að
nærri má fara um staðsetningu.25
Allnokkrir þessara hella eru lítt
snortnir og viðkvæmir og eiga
eftir að skemmast á næstu árum
og áratugum ef ekkert verður að
gert.2^1'8-10'15'16
Umhverfi okkar íslendinga er
býsna sérstakt. Strjálbýlt land, land-
fræðilega ótrúlega fjölbreytt, jarð-
sögulega ungt, eftirsóknarvert af
ferðamönnum og um margt ein-
stakt. Margar náttúruminja okkar
eru afar viðkvæmar og þola illa
átroðning. Við búum við frjálsleg
lög og reglur um aðgengi almenn-
ings og ferðamanna að eignarlönd-
um. Hálendi íslands er öllum opið.
Þau lög og reglur sem við búum
við eru hvergi nærri eins sjálfsögð
og virðast kann við fyrstu sýn. Þau
krefjast sterkrar ábyrgðartilfinning-
ar einstaklinga, sjálfsögunar og til-
litssemi. Höfum við þá eiginleika
til að bera í nægilegum mæli?
Að mörgu er að hyggja þegar
lög, reglur, afmörkun gönguleiða,
aðgengistakmarkanir og fleira
varðandi viðkvæmt land hérlendis,
t.d. hverasvæði, gosminjar og
hella,2'3-8'17'22’27 er íhugað. Hvað hell-
ana varðar verður að taka mið af
frjálsu aðgengi og oftar en ekki
auðfinnanlegum hellisopum. Taka
verður tillit til þeirra staðreynda
að ekki er tæknilega flókið að fara
um hellana, að ferðamennska eykst
og vaxandi þörf er á nýjungum og
hafa í huga þann mikla skaða sem
orðið hefur. Við getum ekki leyft
okkur að skila þeim hellum sem
nýir hafa verið nefndir til sögunn-
ar í sama ástandi til komandi kyn-
slóða og við fengum þá „gömlu" í
hendur. Við verðum að horfast í
augu við að skaðinn er alvarlegur
og viðvarandi. Markvissra aðgerða
er því þörf.
Bæta þarf löggjöfina, íhuga þarf
hlutverkaskipan og ábyrgð. Skerpa
þarf betur á ábyrgðartilfinningu
einstaklinga og ferðaþjónustufyrir-
tækja gagnvart viðkvæmum nátt-
úruminjum. íhuga má viðurlög.
Fyrirbyggjandi náttúruvernd ætti
að vera leiðarljósið, aðgerðir til að
bæta öryggi og aðgengi að koma
næst - í þeirri röð en ekki öfugt.
SUMMARY
A serious and ongoing damage to sensi-
tive formations in Icelandic lava caves
is discussed. In the introduction the
aesthetic value of sensitive formations
is stressed. The fact mentioned that
every caving trip has an impact. It is
proposed that sensitive formations get
a similar legal status as archaeological
remains.
Under the heading; the problem, the
fact is discussed that most of the
important lava caves, among them
Surtshellir, with archaeological remains,
have been seriously damaged. The fact
that unrestricted public access and the
preservation of sensitive formations do
not go hand in hand, is discussed. The
fact that publication of information
concerning the specific location of a
sensitive cave may lead to its damage is
mentioned. The age of caves, the
vulnerability of their inventory and
human responsibility is discussed.
In the light of the aforementioned,
the impact of a recent book, called
íslenskir hellar ( ref. 26), is discussed.
The author's statement that damage has
decreased in later years is rejected and
the evidence, i.e. damage to recently
found caves is mentioned. The fact, that
the author met with the environmental
authorities in March 2006, where he
proposed that "a few dozen caves be
closed before the publication of this
book", meaning his very book, is
criticized. The author's list of over 500
coordinates of cave entrances, among
them some, but not all sensitive caves, is
seriously criticized and its negative
impact mentioned.
The authorities have limited
knowledge of caves and are overloaded
with other "more important issues".
The legal status of caves and their
inventory is to some extent insufficient
in Iceland and must be improved.
Because of the aforementioned, because
the infrastructure is lacking and for
several others reasons the environmental
authorities are not in a position to take
the necessary initiative on their own. I.e.
point out the important caves or take
the necessary preventive actions, i.e.
gating, marking off formations, access
restriction, etc. There is little interest in
cave conservation within the Icelandic
Speleological Society and in the
community. The ISS, that has hardly
been functioning in later years. Neither
the author of the aforementioned book,
or the ISS have come forward with any
proposals about which caves should be
preserved or which action should be
taken.
The importance of modesty, respect
and humbleness towards the often
130