Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 48

Náttúrufræðingurinn
11. mynd. Fornleifar frá söguöld eru í Beinahelli Surtshellis. Myndin er af hellinum
vinstra megin, rétt neðan Drápsops. Kalmanstungumenn hafa ætið nefit pennan hellis-
hluta Beinahelli ogfer vel á þvi. Mattlu'as Þórðarson nefirir hann hins vegar Vigishelli í
grein sinni i Skirni 1910 (og ruglingur hefur verið allar götur sfðan). Matthias segir:
„Eggert (1756) og Kálund (1875) geta um stóra beinahrúgu hér, en mjög er hún porrin."
Að sögn Stefáns Ólafssonar í Kalmanstungu (f. 1901, d. 1977) var beinahrúgan um fet að
pykkt undir lok 19. aldar, hafði hann pað frá fóður sinutn. Ljósm./Photo: Árni B.
Stefánsson.
samfélagslega ábyrgð höfunda á
viðkvæmu umfjöllunarefni. Gagn-
vart félögum, kollegum, heimildar-
mönnum, landeigendum, almenn-
ingi og jafnvel almættinu. Hver er
ábyrgð útgefanda?
JÖRUNDUR
Á bls. 375 í íslenskum hellum er
fullyrt að lokun Jörundar í Lamba-
hrauni 1984 hafi verið „misheppn-
uð". Þessu er undirritaður ósam-
mála. Hafa ber í huga að hver
einasti hraunhellir, sem þekktur
var til þess tíma að Jörundur fannst
árið 1980, hafði orðið fyrir mikl-
um og óbætanlegum skaða. Horfa
verður til þess að Jörundur var ítar-
lega kynntur í tfmaritinu Áföngum
haustið 1982. Staðsetningar var
ekki getið. Greinin vakti mikinn
áhuga og um leið töluverðan þrýst-
ing á ferðir. Hópferð var fyrir-
huguð í hellinn sumarið 1983. Ef af
slíkri ferð hefði orðið, þó ekki hefði
verið nema einni, hefði staðsetning
hellisins borist hratt út. Rökstuddri
bón um að hætta við ferðina var vel
tekið. Lokun Jörundar 1984 og frið-
lýsing hellisins sem náttúruvættis
1985 skipti sköpum.
Sé litið til möguleika okkar á inn-
gripi, hugarfars okkar og þekkingar
árið 1983, er jafnvel enn í dag erfitt
að sjá hvort eða hvernig miklu betur
hefði mátt standa að málum.
Þáverandi Náttúruverndarráð á skil-
ið þakkir og virðingu fýrir. Víðtæk
sátt náðist um lokunina, m.a. með
persónulegum samtölum, fræðslu-
fundum og kynningu. Mikilvægt er
að gera sér grein fyrir því að friður
fyrstu árin skipti öllu máli. Lokunin
hafði jafnvel fremur táknrænt gildi
en hitt. Ekki hefði þurft (eða þarf)
nema einn „steinasafnara" til að
valda stórkostlegum skaða.13-17-20 Sé
tekið mið af ástandi Jörundar í dag
hefur tekist vel til. Hellirinn er
nánast ósnortinn.
Mótsagnir, gagn-
AÐGERÐIR, SPURNINGAR
í íslenskum hellum segir á bls. 660:
„Það er álitamál hvenær á að gefa
upp nákvæma staðsetningu hellis-
munna og hvenær ekki. Þar togast
á fræðimaðurinn og vemdunarsirtn-
inn í höfundi. Fræðimanninum
finnst vont að halda eftir þekkingu."
í framhaldi er listi með yfir 500
GPS-hnitum flestra hellisopa land-
sins. Þar á meðal eru hnit allmargra
viðkvæmra hella, ekki þó allra og
verður að meta það við höfundinn.
Litlu neðar á bls. 660 ræðir hann
um fund sem hann, ásamt þáver-
andi formanni Hellarannsókna-
félags íslands, átti með fulltrúum
Umhverfisstofnunar og umhverfis-
ráðuneytis. Á fundinum segist
hann hafa lagt til „að nokkrum
tugum hella yrði lokað fyrir útgáfu
þessarar bókar"!
Höfundur tiltekur hvorki á fund-
inum né í bókinni þá tugi hella sem
loka þurfi, né heldur hvernig að
varðveislu þeirra skuli staðið. Hefði
það þó verulega getað auðveldað
nauðsynlegar mótvægisaðgerðir.
Sérstaklega er þar til að taka að hefði
höfundur nefnt nokkra hella hefðu
lesendur íslenskra hella hugsanlega
sætt sig betur við það „grófa" mann-
lega inngrip sem takmörkun að-
gangs að gönguleiðum og myndun-
um, og lokanir vissulega eru. Nú
stöndum við frammi fyrir þeirri
spurningu hvort lesendur bókarinn-
ar muni sætta sig við að tugir hella
verði „frá þeim teknir" í formi lok-
ana. Ekki þarf nema einn ósáttan.
Innbrot í læsta hella er vel þekkt
vandamál erlendis og eru þeir þá
iðulega skemmdir, ekki aðeins óvart
heldur jafnvel viljandi.
í ljósi þess að höfundur íslenskra
hella gerir mikið úr „bættri um-
gengni", í Ijósi þess hve hlutfall við-
kvæmra myndana er hátt í mynd-
efni bókarinnar og myndirnar
fallegar og í ljósi þess hve hellarnir
eru gerðir eftirsóknarverðir er stað-
setningalistinn jafnvel enn stærra
vandamál en virðast kann við fyrstu
sýn.
VERALDARVEFURINN
Veraldarvefurinn er ekki aðeins
samskiptatæki einstaklinga, hann
er einnig fjölmiðill. Það þykir
hvergi góð latína að fjalla um við-
kvæma hella í bloggi eða á heima-
síðum á þann veg að fara megi
nærri um staðsetningu, hvað þá
að gefa upp hnit.28'37 Sumstaðar
varðar það jafnvel við lög og í því
tilviki á það sama reyndar við um
128