Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 95

með hafi mosafræðin orðið íslensk. Ekki
get ég þó sagt að ég sé alltaf ánægður með
íðorðanotkun höfundar. Til dæmis notar
hann alltaf gróhirsla fyrir það sem oft er
nefnt baukur og opkrans fyrir munnkrans
eða formynni (peristom). Þá kann ég illa
við að kalla þráðinn sem baukurinn situr á
bara stilk sem hefur víðtæka merkingu í
grasafræðinni og margir munu nota um
mosastöngulinn. í þessu efni hefur hver
sína sérvisku og er ekkert við því að segja
en æskilegt væri þó að samræma slíka
íðorðanotkun betur.
Höfundur hefur jafnframt gefíð hverri
tegund sem um er íjallað íslenskt heiti, svo
og ættkvíslum, ættum og bálkum, og fylgir
þar hefðbundnum nafngiftarreglum sem
mótaðar voru af frumkvöðlum íslenskrar
náttúrufræði um aldamótin 1900. Þessar
reglur felast í stórum dráttum í því að hver
ættkvísl fær sérstakt grunn-nafn sem
tegundanöfnin eru síðan leidd af með því
að tengja nafnorð eða lýsingarorð framan
við ættkvíslamafnið. Þannig heitir ætt-
kvíslin Bryum hnokkmosar en tegundir t.d.
dýjahnokki, sandhnokki, silfurhnokki,
íjóluhnokki og vætuhnokki. Yfirloitt eru
nafngiftir höfundar hnyttnar og hagyrtar
en kannski stundum nokkuð langsóttar og
merkingartengslin ekki augljós án skýr-
inga. Má geta þess að hann hefur áður ritað
sérstakan bækling til skýringar á nafnavali
sínu sem gefínn var út í sömu ritaröð
(Fjölrit Náttúrufræðistofnunar 1, 1985).
Það tekur að sjálfsögðu langan tíma að
festa nýju mosanöfnin í sessi og þeir lærðu
munu að jafnaði taka latnesku heitin og þau
íslensk heiti sem þeir hafa vanist fram yfír.
Ég sakna þess að hvergi er getið um eldri
nöfn (samnefni) á mosategundunum,
hvorki íslensk né latnesk, en latnesk
samnefni, sem notuð hafa verið í ritum um
íslenska mosa, er að finna í mosaskrá
höfundar: A list of Icelandic bryophyte
species. Acta naturalia Islandica, nr. 30,
1983. Þó hefði verið mikið hagræði að því
að hafa latnesku samnefnin í mosaflómnni
því að fræðinöfn mosanna hafa tekið
miklum breytingum síðustu áratugi.
Þegar ég fletti umræddri mosaflóru og
glugga í tegundalýsingar slær það mig
nokkuð sem gamlan grúskara í tegunda-
fræðum að þar virðist allt vera klappað og
klárt. Varla kemur fyrir að getið sé um
vafamál eða vandamál hvað varðar skil-
greiningu tegunda eða nafngreiningu
íslensku mosanna, sem þó hlýtur að vera
mikið um. Miðað við þá vísindalegu ná-
kvæmni sem einkennir lýsingar og teikn-
ingar af tegundum fínnst mér þetta vera
dálítill galli og ekki laust við að manni
fínnist höfundur vera að villa um fyrir
lesandanum með því að sleppa allri um-
ræðu um þess háttar mál.
Vissulega má segja að vandamálin séu
aðeins fyrir lærða mosafræðinga að fást við
og réttara sé að birta slíkar umræður í
tímaritsgreinum, sem höfúndur hefur líka
gert nokkuð af. Ég tel samt ótvírætt að
nokkrar athugasemdir uni þetta efni hefðu
gefíð mosaflórunni aukið vægi og jafnvel
auðveldað notkun hennar sem greiningar-
bókar. Það tíðkast oft í flórubókum fyrir
almenning að gera nokkum samanburð á
tegundum, benda á helstu aðgreiningarein-
kenni og hvar hætta sé á að menn fari villur
vegar í greiningu.
Lokaniðurstaða þessara hugleiðinga
verður samt sú að mosaflóra Bergþórs sé
einstakt afrek í sögu íslenskrar líffræði og
langítarlegasta rit sem til er um nokkum
íslenskan plöntuflokk af samsvarandi
stærð. Er vonandi að honum endist heilsa
og líf til að ljúka þessu stórvirki því
ólíklegt er að nokkur gæti fetað í fótspor
hans í því efni.
Helgi Hallgrímsson.
205