Náttúrufræðingurinn - 1981, Síða 152

Jón Steinar Guðmundsson:
Umhverfisáhrif jarðhitanýtingar
INNGANGUR
Fyrr á öldum notuðu landsmenn
hveri og laugar til baða og þvotta, en
hitun húsnæðis með jarðhita þekktist
ekki. Upp úr siðustu aldamótum var
hins vegar hafist handa um að virkja
jarðhitann og 1908—1909 var lögð
heitavatnsleiðsla að íbúðarhúsi í Mos-
fellssveit. Á þessum árum byggðist nýt-
ing jarðhitans fyrst og fremst á náttúru-
legu streymi vatns og gufu úr hverum og
laugum. Röskun á náttúrulegum jarð-
hita var hverfandi og ætla má að um-
hverfisáhrif nýtingarinnar hafi sömu-
leiðis verið lítil.
Árið 1928 hefjast boranir eftir heitu
vatni við Þvottalaugarnar i Reykjavík.
Þar með var hafin nútíma virkjun jarð-
hita hér á landi og grundvöllurinn
lagður að upphitun húsnæðis eins og nú
þekkist. Flestar hitaveitur sem byggðar
hafa verið til þessa fá heitt vatn úr lág-
hitasvæðum þar sem hitastig borholu-
vatnsins er á bilinu 60—130°C. Þetta
vatn er ekki ósvipað ferskvatni að sam-
setningu og inniheldur í flestum tilvik-
um innan við 500 mg/1 af uppleystum
efnum. Ef styrkur uppleystra efna fer
langt yfir þetta gildi verður vatnið
slæmt til notkunar og búast má við erf-
iðleikum af þeim sökum. Ætla má að
góð efnasamsetning lághitavatns hér á
landi hafi verið lykilatriði í uppbygg-
ingu hitaveitna frá upphafi.
Úr borholum á háhitasvæðum kem-
ur venjulega blanda af vatni og gufu
við 150—250°C enda eru háhitasvæð-
in miklu heitari en lághitasvæðin.
Gufan nemur gjarnan 15—25% af
heildarrennslinu en getur orðið allt að
100%. Vatn sem kemur úr borholum á
háhitasvæðum inniheldur miklu meira
af uppleystum efnum en lághitavatn því
uppleysanleiki flestra steinda í vatni
eykst með hitastigi. Þetta vatn inni-
heldur venjulega um eða yfir 1000 mg/1
af uppleystum efnum. Undantekningin
er á utanverðum Reykjanesskaga, en
þar kemur blanda af jarðsjó og gufu úr
borholunum. Þegar jarðsjórinn hefur
soðið af sér gufuna getur hann inni-
haldið um 50.000 mg/1 af uppleystum
efnum. Af þessu má ráða að ólík um-
hverfisviðhorf geta ríkt á hinum ýmsu
háhitasvæðum landsins.
Með borunum á jarðhitasvæðum
landsins hefjast framkvæmdir sem leiða
til breytinga á svæðunum og næsta ná-
grenni. Urn er að ræða breytingar eða
áhrif sem verða á umhverfinu og kalla
má einu orði umhverfisáhrif. Nú geta
þessi áhrif verið margvísleg, bæði góð og
ef til vill slæm. Fram til þessa hefur
reynsla okkar af umhverfisáhrifum
jarðhita verið nátengd nýtingu lághita-
svæða fyrir hitaveitur. I flestum ef ekki
öllum tilvikum hefur þessi reynsla verið
góð og er almennt talið að ekki sé um
Náttúrufræðingurinn, 50 (3—4), 1980
294