Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 182

Efnafrœði heita vatnsins
Margvíslegar athuganir hafa verið
gerðar á efnainnihaldi jarðhitavatns í
grennd við Akureyri. Tilgangur þeirra
er þríþættur. I fyrsta lagi er leitast við að
kanna hitastig vatnsins djúpt í jarð-
hitakerfinu, svokallaðan djúphita, áður
en það kólnar í uppstreymisrásum á leið
sinni til yfirborðs. Við þetta eru notaðir
efnahitamælar, sem byggjast á því að
reikna djúphitastigið út úr efnainni-
haldi vatnsins. Algengastir eru kísil-
hitamælar og kalium-natrium-kalsium-
hitamælar. Vitneskja um djúphitastig
er nauðsynleg forsenda flestra ákvarð-
ana um boranir og eru efnahitamæl-
arnir einu aðferðirnar sem geta gefið
nokkuð áreiðanlegar upplýsingar um
hitastig djúpt í jörðu áður en borað er í
jarðhitakerfi. I öðru lagi er reynt með
efnagreiningum að flokka heita vatnið í
jarðhitakerfi og fá upplýsingar um
rennslisleiðir þess með því að athuga
breytingar á magni uppleystra efna frá
einum stað til annars. í þriðja lagi er
mikilvægt að kanna efnainnihald
vatnsins til þess að athuga neysluhæfni
þess. Um leið er reynt að gera sér grein
fyrir því, hvort vatnið sé tærandi fyrir
leiðslur og hvort hætta sé á útfellingum
eða öðrum vandkvæðum við vinnslu og
not þess.
Þar sem heita vatnið á Eyjafjarðar-
svæðinu er að uppruna regnvatn, sem
ekki hefur náð nema um 100°C hitastigi
á rennslisleið sinni, hefur það skolað
frekar litlu af efnum úr berginu. Vatnið
er því óverulega frábrugðið köldu
grunnvatni og unnt að nota það beint til
þvotta, upphitunar og neyslu. Ekki er
heldur nein hætta talin á tæringu á
leiðslum né á útfellingum þar sem
vatnið er súrefnissnautt. Segja má að
vatnið sé hið ákjósanlegasta í alla staði
vegna lítils magns uppleystra efna. En
samhliða þessu er breytileiki á efna-
innihaldi vatns frá einni uppsprettu til
annarrar og i borholum mjög lítill og oft
vart meiri en nemur skekkju í mælingu.
Sérstakrar nákvæmni og vandvirkni er
þvi þörf í söfnun sýna og efnagreiningu
þeirra. Þótt þessa sé gætt, er hætta á, að
mælanleg frávik verði litil og niðurstöð-
urnar gefi ekki afgerandi svör við þeim
spurningum, sem leitað er svara við.
Við rannsókn á efnafræði heita
vatnsins í Eyjafirði, er hófust aftur 1976,
voru fyrst teknar saman allar eldri
mælingar, sem til voru i fórum Orku-
stofnunar og síðan fyllt upp í myndina
með um 40 nýjum sýnum, bæði úr
laugum og borholum. Endanlegar nið-
urstöður liggja ekki fyrir ennþá. Þó er
ljóst, að reiknað kísilhitastig er nálægt
þvi að vera hið sama og mælt hitastig
í dýpri borholum á jarðhitasvæðinu.
Kísilhitastig er á bilinu 70—98°C aust-
an megin í dalnum og er hæst viö
Laugaland en virðist lækka þaðan til
norðurs og suðurs og er ekki nema um
80°C að Ytri-Tjörnum. Vestan megin í
dalnum við jarðhitastaðina að Hrafna-
gili og við Kristnes er kísilhitastig
65—80°C eða um 5— 15°C lægra en að
austanverðu. Þessar niðurstöður má
túlka á þann veg, að um tvö vatnskerfi sé
að ræða, sitt hvoru megin í dalnum. En
einnig má líta á Laugaland sem miðju
jarðhitasvæðisins og að meginupp-
streymisrás heita vatnsins sé þar undir
cn hitastig lækki þaðan í allar áttir.
Niðurstööur efnahitamælinganna geta
ekki skorið úr á milli þessara tveggja
hugmynda. A jarðhitastöðum utan hins
eiginlega Eyjafjarðarsvæðis eins og við
Ytra-Gil, Garðsá og í Djúpadal er kísil-
324