Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 34

liöfði. Bak, bringa og hliðar eru grá-
leit, en kviðurinn hvítur. Bæði kyn
liafa stóra livíta vængbletti, svipað og
aðrar fiskiendur. Nef 03 fætur eru
blýgrá. Dúnungarnir eru dökkbrúnir
nieð bvítar kinnar og líkjast rneira
ungum húsanda en fiskianda.
Varpheimkynni hvítandar eru um
norðurhluta barrskógabeltis Evrópu
og Asíu, frá austanverðu Lapplandi
til Austur-Síbiríu. Hún er þó mjög
strjáll varpfugl vestast á þessu svæði,
en talið er að útbreiðslan liafi vaxið
til vesturs á þessari öld (Haftorn
1971). Hvítöndin cr farfugl sem hefur
vetursetu á ám og vötnum siiður um
Evrópu, allt til Bretlandseyja og Mið-
jarðarhafs, og um Asíu suður til Ir-
ans, Norður-Indlands og Japans.
Lifnaðarhættir hvítandar eru frem-
ur lítið þekktir. Hún verpur í holum,
yfirleitt í trjám, en einnig í hreiður-
kössum. Eggin cru oftast 6—9. Þau eru
rjómagul, að meðaltali um 52,4x37,5
mm (Withcrby o. fl. 1943), og líkjast
mjög eggjum rauðhöfðaandar (Anas
penelope). Útungunartími er talinn
vera um 30 dagar og ungarnir verða
fleygir á um 10 vikum (Delacour).
Fæðan er ýmiss konar smáfiskar,
vatnaskordýr og krabbadýr.
Hvitendur á íslandi
Hinn 29. desember 1974 var ég við
fuglatalningu við Sogið og Úlfljóts-
vatn. Sogið var autt, en víða mikið
krap í því, Álftavatn nær allagt en
stórar vakir á Úlfljótsvatni. Um kl.
14.15 sá ég hvítandarkollu á allstórri
viik suður af Brúarey á Úlfljótsvatni.
Fuglinn sást á um 400 m færi í sjón-
auka (X-30)- Voru hvítar kinnar og
rauðbrúnt höfuð einkum áberandi á
þessu færi. Hvítöndin sást í um 15
mínútur, en kl. 14.30 gerði él og stytti
lítt upp það sem eftir var birtutímans.
Hún sást ýmist stök eða í fylgd með
1—2 hvinandarsteggjum. Á vökinni
voru dreifðar endur; auk hvítandar-
innar voru jtar 2 skúfendur (Aylhya
fuligula), 4 húsendur, 4 hvinendur og
2 gulendur. Á Soginu öllu, þar með
töldu Úlfljótsvatni, sáust þennan dag
alls 90 húsendur, 16 hvinendur, 7 skúf-
endur, 27 gulendur, 12 toppendur, 17
stokkendur (Anas plalyrhynchos) og 4
álftir (Cygnus cygnus).
Hinn 6. janúar 1975 hélt ég aftur
að Úlfljótsvatni ásamt Erling Ólafs-
syni líffræðingi. Skyldi nú með ein-
hverju móti aflað fullgildra sönnunar-
gagna fyrir ]>ví að þarna væri komin
hvítönd í fyrsta skipti til íslands. Veð-
ur hafði kólnað mjög um áramótin og
voru Sogið og Úlfljótsvatn nú að
miklu leyti ísi lögð. Andfuglum hafði
yfirleitt fækkað, þannig sáust aðeins
um 60 húsendur, en nokkru meir sást
þó af skúfönd en í desember. Hvítönd
sáum við enga.
Næst fór ég að Soginu 1. mars 1975
með hóp líffræðinema. Á sunnan-
verðu Úlfljótsvatni sáurn við hvítand-
arkolluna. Var hún í stórum anda-
hóp (um 100 alls), sem í voru aðal-
lega húsendur, en einnig allmargar
hvinendur, svo og örfáar skúfendur,
gulendur og toppendur. Hvítöndin
sást á svipuðum slóðum nokkrum
íinnum um daginn og var hún jafnan
í blönduðum hópi húsanda og hvin-
anda. Hinn 3. mars sáu Árni Einars-
son og Borgþór Magnússon hvítönd-
ina á sömu slóðum. Loks taldi ég mig
sjá hvítöndina úr lofti 23. mars með
húsöndum vestast á Úlfljótsvatni.
28