Andvari - 01.01.1982, Side 51

ANDVAIU
ÞJÓÐFRÆÐI OG ÞAKKARSKULD
49
einnig dregin fram, þar sem þau geta verið til hliðsjónar til skýringar á hinu
forna atferli.
Þegar þessi ritgerð var tekin saman stóðu Landnámurannsóknir enn á
frumstigi og margt var óljóst í sambandi við ritun Landnámabókar og inn-
byrðis tengsl einstakra rita, sem síðan hefur verið greitt úr.11 Þrátt fyrir þetta
heldur ritgerð Dag Strömbácks fyllilega gildi sínu enn þann dag í dag. Skarp-
skyggni hans og fundvísi á það sem máli skiptir nýtur sín hér sem endranær.
I einni ritgerð sem hér birtist er fram haldið þeim umræðum um Islend-
ingasögur, sem hafizt höfðu í Seið. Ritgerðin ber yfirskriftina: „Hlutur höf-
undar og sagnhefð í íslendingasögum,“1:! og birtist fyrst árið 1943. I upp-
hafi ritgerðarinnar er rakið allt það helzta sem um Islendingasögur hafði verið
ritað á fjórða áratugnum og er ánægjulegt að sjá hve mikill hlutur íslenzkra
fræðimanna er þar tiltölulega. Er sérstaklega getið hins merka frumkvæðis Sig-
urðar Nordals, en einnig vikið að riti Einars Ól. Sveinssonar: Um Njálu, sem
Dag Strömbáck telur „eitt af fremstu ritum Reykjavíkurskólans“. Þá fer hann
miklum viðurkenningarorðum um skrif Jóns Helgasonar í „Norrænni bók-
menntasögu“ 1934, og talar um skýra og rökfasta framsetningu hans.13
Þessi ritgerð Dag Strömbácks er að verulegu leyti andóf gegn viðhorfum sem
skömmu áður höfðu verið sett fram, að íslendingasögur væru grein á meiði
skáldsagnabókmennta sem upprunnar væru í Frakklandi. Grundvöllur hefði
verið lagður að þeim með þýðingu „Tristrams sögu“, sem bróðir Róbert er
sagður hafa snarað fyrir Hákon konung Hákonarson árið 1226. Til andsvars
þessum skoðunum varpar Dag Strömbáck fyrst fram tveimur spurningum.
Fyrst hvort íslendingasögur séu skáldsögur og í öðru lagi, ef svo sé, hvort
þurfi að gera ráð fyrir að þær eigi rætur að rekja til bókmenntahefðar sem
upprunnin væri við hirð Hákonar Hákonarsonar, grundvölluð á frönskum
riddarasögum.14
Síðari spurningunni svarar Dag Strömbáck með tilvitnun í Hungurvöku,
en þar segir: „Þat berr ok annat til þessa rits, at teygja til þess unga rnenn, at
kynnisk várt mál at ráða, þat er á norrænu er ritat, lög eða sögur eða mann-
fræði.“ Hér stendur skýrum orðum, að sögur hafi verið ritaðar fyrr en Hung-
urvaka, og þar sem Hungurvaka hefur nokkuð samhljóða verið tímasett laust
eftir 1200 af fræðimönnum, þá virðist liggja hér ljóst fyrir, að íslendingasögur
hafi verið til á íslandi á fyrstu áratugum 13. aldar, alténd fyrir 1223.1,1
Fyrri spurningunni, hvort Islendingasögur séu skáldsögur og í framhaldi af
því, hvaða efniviður liggi þeirn til grundvallar, svarar Dag Strömbáck í alllöngu
máli í þessari ritgerð. Ég vitna hér til orða hans á tveimur stöðum um þetta.
Fyrri tilvitnunin er á þessa leið:
„Þær íslendingasögur sem hafa orðið ódauðlegar og við þekkjum bezt og
okkur þykir vænst um, Egils saga, Gunnlaugs saga, Laxdæla, Gísla saga Súrs-
sonar, Njáls saga, Hrafnkels saga o. s. frv. eru list og óvefengjanlegar bók-