Andvari - 01.01.1982, Blaðsíða 134

132
HOLGER KJÆR
ANDVARI
á stöku bæ enn fleiri greinar. Sérlega
ljós er þessi þróun á íslandi, en þar voru
nær engir skólar úti um land fyrr en
um og eftir 1907. Lestrarkennsla var
orðin almenn hér þegar á 18. öld. Árið
1790 var öllum börnum gert að hefja
lestrarnám fyrir fimm ára aldur, en í
síðasta lagi skyidu foreldrar byrja
fræðsluna áður en barnið varð sjö ára.
Lágu sektir við, ef út af var brugðið.
Alllöngu fyrir daga þessarar fororðning-
ar voru heimilin sjálf tekin til við verk-
ið. Á fyrri hluta 18. aldar er lestrarkunn-
átta útbreidd meðal alþýðu. Löngu síðar,
eftir 1880 kröfðust skólar þess, að börn
lærðu að skrifa og reikna. En á ýms-
um bæjum höfðu menn þá þegar kennt
þessar greinar um hríð. Þótt ekki kæmi
til fræðsla, gátu börn hæglega orðið sér
úti um nokkra leikni við lestur og reikn-
ing á eigin spýtur. Nær aldarlokum taka
sum heimili upp aðrar greinar, svo sem
sögu, landafræði og náttúrufræði. Ef
heimili um vora daga vilja annast
fræðsluna að fullu fram á 14. ár, er
þeim að lögum frá 1907 gert að kenna
þessar greinar einnig. Enn þann dag í
dag telja margir foreldrar kristindóms-
fræðsluna þó aðalviðfangsefni heimilis-
ins. Að vísu fer því fjarri, að mestum
tíma sé til hennar varið. En taki menn
að sér kennsluna á annað borð, gera
þeir það til þess að eiga hlut í að miðla
börnum sínum þeim verðmætum, sem
kristindómsfræðslunni er ætlað að láta
í té.
Eftir þetta yfirlit yfir norræna heima-
kennslu, snúum við okkur nú að Is-
landi einu og könnum heimildir. Sú
kristindómsfræðsla, sem hér hefur ver-
ið nefnd, er einmitt sérlega lifandi á
íslandi.
Kristindómsfræðsla móðurinnar
Ég hef þekkt marga háa sál,
ég hef lært hækur og tungumál
og setið við lista lindir;
en enginn kenndi mér eins og þú
hið eilífa' og stóra, kraft og trú
né gaf mér svo guðlegar myndir.
Matthías Jochumsson
í kvæðinu Móðir mín.
Á gömlum íslenzkum heimilum hófst
barnakennslan með kristindómsfræðslu
móðurinnar. Hún gerði krossins tákn
yfir kornabarninu, og síðar kenndi hún
því að krossa sig og segja: „í nafni Guðs
föður, sonar og heilags anda.“ Jafn-
framt skyldi barnið leggja hönd á enni,
brjóst og báða vanga. Bóndi einn, fædd-
ur 1851, segir: „Þetta lærðum við að
fara með áður en okkur var vaggað í
svefn að kvöldi og fyrir fótaferð að
morgni, en einnig að loknum lestri á
vökunni. Við urðum að halda áfram,
þar til við gátum signt okkur ein og
klæðzt hjálparlaust. Þess var gætt, að
við ekki svikjumst um.“ Litlu eldra barn
lærði vers og bænir. Sami bóndi kveðst
hafa numið Faðirvor og fleiri bænir
fjögurra ára gamall. Foreldrarnir gengu
eftir, að hann lærði vel og leitaðist við
að skilja efnið.
Að sjálfsögðu var hér fram farið með
ýmsum hætti. Sunnlenzkur prestur,
fæddur 1863, segir svo frá bernskuheim-
ili sínu, að móðir hans signdi börn sín
ómálga að kvöldi. Er þau komust á legg,
lærðu þau að krossa sig og segja: „Drott-
inn blessi mig og varðveiti mig frá öllu
illu þessa nótt og allar stundir, í Jesú
nafni, amen.“ Þetta lét hún þau endur-
taka kvöld eftir kvöld, unz það var orð-