Andvari - 01.01.1982, Blaðsíða 52

50
JÓN HNEFILL AÐALSTEINSSON
ANDVARI
menntir, hæsta ris bókmenntatímabils. Þær byggja í ríkum mæli á arfsögnum
og munnlegri geymd, en í uppbyggingu þeirra og gerð má greina nafnlaus skáld,
sem mótað hafa verk sín af hagleik snilldar og innblásturs.“10
Síðar í ritgerðinni segir á þessa leið:
„Að lokinni fordómalausri textafræðilegri og þjóðfræðilegri greiningu
hverrar einstakrar sögu má fyrst með nokkurri vissu draga mörkin á milli
arfsagna og framlags höfundar. En trúlegt má telja að slíkar nákvæmnis-
rannsóknir muni - jafnframt því sem þær varpa ljósi á sjálfan grunninn sem
eru arfsagnirnar - einnig leiða í ljós, að við hljótum í ríkum mæli að gera ráð
fyrir því að sögurnar séu verk skapandi anda, sem sjálfir hafi stýrt pennan-
um eða borið ábyrgð á honum í höndum skrifarans.“17
Vert er að hugleiða, að það sem hér segir um arfsagnir og skáldskap í
íslendingasögum er ritað árið 1943. Sú meginniðurstaða sem Dag Strömbáck
setur fram í þessari ritgerð heldur fullkomlega gildi sínu enn þann dag í dag.
Er ekki sízt athyglisvert að sjá það í þessari ritgerð, hvern hlut Dag Ström-
báck telur arfsagnirnar eiga í Islendingasögum, jafnvel þegar þær rísa hæst
sem tær og mikill skáldskapur. Hann hefur hér þegar náð því jafnvægi á milli
arfsagna og skáldskapar sem tók fræðimenn áratugi að ná á sumum öðrum
slóðum. Og einmitt á allra síðustu árum hafa verið að birtast rannsóknarverk,
þar sem komizt er að svipaðri niðurstöðu og þeirri sem Dag Strömbáck birti
fyrir fjörutíu árum.18 Af þeim sökum m. a. er tímabært að vitna til þessarar
ritgerðar hans nú.
„Þiðrandi og dísirnar“19 er ein ritgerðanna í „Þjóðfræði og textafræði“.
Þessi ritgerð er frá árinu 1949 og eins og nafnið bendir til fjallar hún um
Þiðranda, son Síðu-Halls, „er sagt er, at dísir vægi“, eins og það er orðað í
Njálu.20 I þessari ritgerð er beitt bæði textafræðilegum og þjóðfræðilegum
aðferðum. Með víðtækum samanburði er gerð grein fyrir tengslum Þiðranda
þáttar ok Þórhalls við önnur rit eldri og jafngömul á Norðurlöndum og leiddar
að því líkur hvaðan hugmyndirnar um andlátssýn Þiðranda séu komnar. Sam-
anburðardæmin benda eindregið til opinberunarrita og opinberunarljóða mið-
alda, en sjálfur þátturinn verður einnig rakinn til einlægs fulltrúa miðalda-
kristni, Gunnlaugs Leifssonar, munks í Þingeyrarklaustri.21
Enn dýpri rætur á önnur ritgerð í bókinni, rætur sem liggja um Suður-
Evrópu og allt austur til Asíu. Hún heitir „Austurlenzk saga í fornnorrænum
búningi“22 og fjallar um Hróa þátt í Flateyjarbók og hliðstæður hans í
Sögum af Sindbað og fleiri austurlenzkum þjóðsögum. Meginniðurstaða þess-
arar rannsóknar, sem er mjög víðtæk og viðamikil, er sú, að austurlenzka
sagan hafi fyrst borizt til Vestur-Evrópu, Frakklands og ef til vill Englands,
og þaðan til íslands. Dag Strömbáck tekur þó fram í lokin, að nánari skil-
greining á útbreiðsluleiðum verði að bíða frekari rannsóknar á fleiri minn-
um austurlenzkra og evrópskra sagna og samanburði á þeim og Islendinga-