Andvari - 01.01.1982, Side 93

ANDVARI
FRANSKA BYLTINGIN
91
,,Mér virðist sem ég lifi nú á miklum hættutímum, ekki aðeins varðandi
málefni Frakklands, heldur allrar Evrópu, ef til vill meira en Evrópu.
Þegar allt kemur til alls er franska byltingin sú furðulegasta sem hingað
til hefur orðið í heiminum.“n
Einn helsti gagnrýnandi Burkes, Mackintosh, hitti naglann á höfuðið,
árið eftir útkomu Hugleiðinganna, þegar hann kallaði þær ,,gagnbyltingar-
ávarp“.]" Af undirtitli bókarinnar verður líka ljóst hver muni hafa verið
kveikja hennar, en hann hljóðaði svo: ,,Um ályktanir nokkurra félaga í
Lundúnum varðandi þann atburð“ (þ.e. byltinguna í Frakklandi). Þegar á
fyrsta ári byltingarinnar voru m.ö.o. til félög „illa innrættra manna“ - svo
notað sé orðalag Burkes - í Englandi sem fögnuðu byltingunni og gripu
hugmyndir hennar fegins hendi í þágu eigin umbótabaráttu. Háskinn sem
Burke sá steðja að var ekki fyrst og fremst byltingin í sjálfu Frakklandi,
heldur útbreiðsla þess hugsunarháttar sem hún var sprottin af - þ.e. franska
byltingin í Evrópu.
„Þjóðsamkoma Frakklands hefur hlaðið undir þessa heiðursmenn með
því að veita þeim borgararéttindi; og þeir launa greiðann með því að
vinna að því sem nefnd í Englandi að útbreiða meginreglur þjóðsam-
komunnar.“13
Þegar Burke varð fyrst var við þennan byltingar-hugsunarhátt heima fyrir,
í ræðu sem sértrúarprédikari nokkur, Richard Price, flutti í Byltingarfélaginu
í Lundúnum, er hann sagður hafa tekið slíkum hamskiptum að vinir hans
þekktu hann varla fyrir sama mann á eftir. Price hafði haldið því fram að
löggefandi fulltrúasamkoma væri ekki aðeins grundvöllur allra stjórnlagarétt-
inda í konungdæminu, heldur og sérhverrar lögmætrar ríkisstjórnar; án stuðn-
ings hennar væri ríkisstjórn „einber valdaræningi“. Hér var berum orðum
vegið að hinni hefðbundnu stjórnskipan Englands þar sem fámenn höfðingja-
stétt hafði einokun á löggjafarvaldinu.
Gagnbyltingarávarp Burkes hlaut ótrúlega skjóta útbreiðslu um allan
hinn siðmenntaða heim. Af því birtust einar ellefu útgáfur í heimalandi
höfundar fyrsta árið eftir útkomu þess, samtals um 30 þúsund eintök.
Á sama tíma varð nafn Burkes rómað meðal hirðaðals og yfirstétta Evrópu.
Katrín II Rússasar sendi höfundi þakkir sínar og heillaóskir. Burke eignaðist
fjölda aðdáenda erlendis, t.d. Friedrich von Gentz - sem þýddi verk hans
á þýsku - og Svisslendingurinn Mallet du Pan. Hinn síðarnefndi gaf þremur
árum síðar út verk, ekki ósvipað fyrirmyndinni: Hugleiðingar um eðli
frönsku byltingarinnar. I hverju Evrópulandi varð ritverk Burkes andlegt
vopnabúr þeim sem snerust fyrr eða síðar gegn ,,vofu“ frönsku byltingarinnar.