Andvari - 01.01.1982, Side 100

98
LOFTUR GUTTORMSSÖN
ANDVARI
,,Vér eigum í stríði við kerfi sem er í eðli sínu fjandsamlegt öllum
öðrum ríkisstjórnum og beitir stríði eða friði, allt eftir því hvort er
líklegra til að stuðla að umbyltingu þeirra. Vér eigum í stríði við
vopnaða kenningu. Það er samkvæmt eðli hennar að hún nýtur ákveðins
fylgis, hagsmunasamstöðu og hrifningar í hverju landi. Frá voru sjónar-
horni er hún risi sem stikar yfir sundið. Oðrum fæti stendur hann á
erlendri strönd, hinum á breskri grund. Fái hann yfirleitt að halda lífi í
slíkri stöðu hlýtur hann að fara með sigur af hólmi áður en lýkur.“27
Eðli þeirrar styrjaldar sem hófst 20. apríl 1792 milli Frakklands og
Evrópu lýsir sér mæta vel í þessum orðum Burkes sem hafði manna ákafast
hvatt til hennar.'Hún snerist ekki nema öðrum þræði um hefðbundna valda-
hagsmuni, heldur einnig, og öllu heldur, um mismunandi þjóðfélagskerfi,
tvær gjörólíkar heimsskoðanir sem voru ósamrýmanlegar í sinni hreinustu
mynd. Frá sjónarhóli íhaldsmannsins sá Burke glöggt að að svo miklu leyti
sem átökin snerust um tvenns konar þjóðfélagskerfi hlaut annað að sigra á
kostnað hins. Á hinn bóginn, að svo miklu leyti sem byltingaröflin í Evrópu
höfðu Frakka, frumherja byltingarinnar, að bakhjarli hlaut sigur hinna fyrr-
nefndu einnig að verða valdahagsmunum franska ríkisins til framdráttar.
Þessi mótsögn - milli Frakklands sem ríkis með sína sérstöku hagsmuni
er rákust á hagsmuni annarra sambærilegra Evrópuvelda og Frakklands sem
burðaráss byltingarinnar er skírskotaði til allra þjóða - kristallast í sjálfri
þjóðernishyggju frönsku byltingarmannanna og þróun utanríkisstefnu þeirra.2S
Mótsagir i utanrikjsstefnu byltingarmanna.
Löngu fyrir byltinguna var Frakkland orðið landfræðilega samfelld heild
sem laut einni konunglegri miðstjórn. En vegna lögstéttaskipanarinnar mynd-
uðu Frakkar ekki þjóð nema í hinni þröngu lagalegu merkingu orðsins,
þ.e. samsafn einstaklinga sem lúta einni sameiginlegri yfirstjórn. Að því
marki sem um þjóðerniskennd var að ræða beindist hún að konunginum,
„uppsprettu laganna“. I franska einveldinu gat hugtakið þjóðrækni ekki
haft aðra merkingu en hollustu þegnanna við konungdóminn og lögskipaða
fullmektuga hans.
Það var verk frönsku byltingarinnar að gefa þjóðarhugtakinu algjörlega
nýja merkingu. Þegar þriðja stétt lýsti því yfir að stéttaþingið væri orðið að
þjóðþingi (þjóðsamkomu) varð að veruleika hin djarfa krafa Sieyés að þriðja
stétt yrði allt. Þar með var slegið föstu að tilvera þjóðar væri ósamrýmanleg
gömlu lögstéttaskipaninni: án lagalegs jafnréttis þegnanna væri ekki hægt að
tala um þjóð í eiginlegri merkingu. Þessi stefnuskrá þriðju stéttar var síðan