Andvari - 01.01.1982, Side 140

138
IOLGER KJÆR
ANDVARI
Lúthers, þá kapítularnir átta með
kennisetningum, ritningarstöðum og
skýringum. Að lokum komu höfuðgrein-
arnar. Börnin lærðu Fræðin öðru fyrr og
nutu skýringa eftir föngum. Ef barnið
kunni vel, var því sett fyrir, hvað lesa
skyldi til næsta dags. Efnið var útskýrt,
svo langt sem skilningur náði. En helzt
vildi barnið læra lexíuna utan að. Hverj-
um og einum var sett fyrir í samræmi
við getu.“
bessi lýsing mun eiga víða við, svo og
að nokkru það sem á eftir fer: „Let-
ingjum var refsað með vendinum. En
kynnu börn meira en þeim hafði verið
sett fyrir, var þeim launað með nokkr-
um hætti, oft með aukabita, sem alltaf
var vel þeginn.“ Fæstir munu hafa geng-
ið svo langt í launum og refsingum sem
afi þessa bónda, en hann hét drengnum
hangikjötslæri, ef hann gæti lokið öll-
um sjöunda kapítulanum í kennslubók
Balles á sjöviknaföstu og skilað honum
um lághelgarnar, en þessi þáttur var
hinn lengsti í bókinni. Fyrir fjórða kafl-
ann fékk pilturinn hins vegar hýðingu,
þar eð ekki hafði lokið honum réttstund-
is á aðventu árið áður.
Iðulega lásu börnin kverið í fjósinu.
Þar var hlýtt og kyrrt og auðvelt að ein-
beita sér. Bóndi nokkur kveðst hafa
gengið út í fjós að loknum morgunverk-
um og setið við eina eða tvær klukku-
stundir dag hvern. Síðan kom hann inn
og lét hlýða sér yfir. Gamall bóndi úr
Mývatnssveit segist að jafnaði hafa set-
ið á einni kúnni, annar hafðist við í jötu,
sem var hæfilega stór til að hann gæti
legið í henni. Algengast var, að börnin
lægju í rúmum sínum við lesturinn að
rnorgni. Þar var hlýtt. Gömul kona,
fædd 1847, segir börnin á heimili henn-
ar hafa setið við borð undir glugga, er
þau æfðu lestur; en kverið námu þau í
rúminu árdegis og fengu ekki að fara á
fætur fyrr en þau höfðu hugfest eina
síðu. Elzti sögumaður minn, austfirzk
kona, fædd 1834, var sem barn látin
lesa kverið að kvöldi, áður en hún lagð-
ist til svefns. Henni var ekki hlýtt yfir
nema þegar prestur kom að húsvitja,
og það gerðist aðeins einu sinni á ári.
En þetta er sjálfsagt undantekning, enda
hefur konan verið næmt barn og skyn-
ugt.
Oftast leiddist börnum kverið. Sú
gleði, sem þau fengu notið við lestur
þess, mun fremur hafa fólgizt í meðvit-
undinni um góðan árangur en í hinu, að
efnið höfðaði til barnanna. Stundum
urðu samræður við foreldra eða prest til
ánægju. Bóndi einn á Tjörnesi lýsir
reynslu sinni á þessa leið: „Eg var einsk-
is spurður. Mér var aðeins hlýtt yfir. Þeg-
ar móðir mín átti hlut að máli, sat hún
jafnan og prjónaði, en lét kverið liggja á
borðinu. Ég kunni illa og lék á hana,
þegar ég komst upp með það, las kverið
álengdar, ef það lá vel við til þess. Eitt
sinn tók faðir minn fyrirvaralaust til við
að kanna þekkingu mína. Mig svimaði
af hræðslu. Ég kunni því nær alls ekk-
ert. Þannig leið nokkuð á þriðja ár. Ég
lærði ekki kverið, og mér fannst það
vera leiðinlegasta bók í heimi. Stundum
fékk ég ekkert að borða fyrr en ég hafði
lært lexíuna. Þó hafði ég ekki aðrar
námsgreinar við að fást. En þessi ár
mun kirtlaveiki hafa staðið mér fyrir
þrifum andlega og líkamlega. Þegar ég
var á þrettánda ári, kom nýr prestur í
sveitina. Hann hvatti mig til að koma til
spurninga í kirkjunni. Þangað var fimm
mílufjórðunga gangur um torleiði og
yfir vatnsföll. Presturinn spurði tuttugu
börn í senn, en hverri spurningu beindi
hann að einum í einu. Hann var á bezta
aldri, var grannleitur, bjarteygur og
svipmikill. Presturinn hafði afar sterk
áhrif á mig. Eftir fyrsta spurningatím-