Andvari - 01.01.1990, Qupperneq 91

ANDVARI
VAR SNORRI STURLUSON UPPHAFSMAÐUR ÍSLENDINGASAGNA?
89
Á síðasta hluta 19. aldar og fyrsta hluta hinnar 20. bar Finnur Jónsson
ægishjálm yfir aðra íslenska fornbókafræðinga. Hann samdi mikla bók-
menntasögu í þremur bindum sem kom fyrst út í upphafi aldarinnar og síðan
í annarri lítt breyttri útgáfu 1920-24. Finnur var sagnfestumaður og trúði
nokkuð fast á nákvæmar uppskriftir munnmælasagna. Hann var ekki hjátrú-
arfullur, en sem sannur íslendingur trúði hann sögunum allt að endimörkum
veruleikans. Og með stuðningi frá afbökuðum texta hins svokallaða Sturl-
unguformála skipti hann íslendingasögum í tvo flokka eftir aldri: góðar
sannar sögur sem væru skrifaðar fyrir dauða Brands biskups Sæmundarson-
ar, semsé á 12. öld (Brandur dó 1201), og hinsvegar ungar ýkjusögur sem
skrásettar hefðu verið á 14. öldinni. Þrettánda öldin, sem nú er talin helsti
ritunartími íslendingasagna, féll að mestu úr hjá Finni. - Undir áhrifum
sagnfestunnar var einnig Jan de Vries í bókmenntasögu sinni, Altnordische
Literaturgeschichte, sem út kom 1941-42. En de Vries leiðréttist á efri árum
sínum, og má sjá að hann hefur drukkið í sig formála ritsafnsins íslenskra
fornrita á þeim aldarfjórðungi sem leið milli fyrstu og annarrar útgáfu bók-
menntasögunnar. (Seinni útgáfan kom á árunum 1964-67.)
Fyrsta ítarlega rannsókn á einni íslendingasögu, og jafnframt fyrsta rann-
sókn þar sem beitt er nútímalegum aðferðum, er ritgerð Konrads Maurers,
Ueber die Hænsa-Þóris Saga sem út kom fyrir stóru hundraði vetra, 1871. í
ritgerð sinni notar Maurer að miklu leyti sömu aðferðir sem enn tíðkast við
rannsóknir sagnanna. Hann lítur á söguna sem hvert annað ritverk og ber
hana vandlega saman við aðrar ritaðar heimildir, ekki síst við Landnámabók
sem segir að nokkru frá sömu mönnum og atburðum. Hann reynir að meta
sannleiksgildi sögunnar og ákvarða aldur hennar. „Hjá Maurer eru rann-
sóknirnar komnar á það stig sem ekki hefur aðeins sögulegt gildi,“ segir
Theodore M. Andersson í riti sínu um uppruna íslendingasagna. „Hann tek-
ur fyrir öll hin sömu viðfangsefni sem eru til umræðu enn í dag.“ (The
Problem of Icelandic Saga Origins, bls. 40.)
Næstur á sömu braut sem Konrad Maurer var Björn M. Ólsen, og er alveg
Ijóst hvert hann sækir fyrirmynd sína. Kringum síðustu aldamót birti hann
ýmsar ritgerðir um íslendingasögur, meðal annars um Egilssögu og Gunn-
laugssögu. Síðan varð Björn fyrsti kennari í íslenskri málfræði og bókmennt-
um við Háskóla íslands frá 1911 til 1918, og varði fjórum af sjö kennsluárum
sínum við háskólann til fyrirlestrahalds um íslendingasögur. Úrval úr fyrir-
lestrum hans var prentað tæpum tveimur áratugum eftir andlát hans, í 6.
bindi Safns til sögu íslands 1937-39. Þá höfðu margar af hugmyndum hans
gengið í arf til yngri kynslóða, ekki síst í ritsafninu íslenskum fornritum.
Segja má að Björn M. Ólsen hafi í kjölfar Maurers mótað þær aðferðir við
tímsetningu íslendingasagna sem notaðar eru enn í dag, og niðurstöðum
hans ber að miklu leyti saman við það sem síðar hefur verið talið. Hann