Andvari - 01.01.1997, Qupperneq 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
manna. En Nordal vék einnig að kirkjunni í erindaflokknum með þeim
hætti að athygli vakti og andmæli kirkjunnar þjóna. Hann sagði:
Eg fæ ekki betur séð en kristnin sé að kulna út meðal almennings. Ef áhrif hennar
fara jafnþverrandi nœstu 60 árin eins og síðustu 60 árin, getur hún haldið afmæli sitt
árið 2000 með því að standa hér um bil í sömu sporum og hún var eftir ræðu Þorgeirs
Ljósvetningagoða, nema hvað kæruleysið verður orðið miklu meira, því að á alþingi
árið 1000 var þó deilt um hana. Þetta virðast allir vita, nema ef vera skyldu prestarnir.
Fólk snýr að þeim spariandliti við venjubundnar athafnir. Þetta er óþolandi ástand.
Það veldur glundroða í hugsun, hræsni og andlegum doða að hafa aðra eins stofnun,
sem opinberlega er falin sálgæzla þjóðarinnar, en mikill meiri hluti hennar tekur ekki
mark á í fullri alvöru. Og við höfum ekkert betra fengið í stað kristninnar, sem nái til
almennings. Hvað veldur þessu? Það er ekki guði að kenna. Lífsgildi trúarbragðanna
er jafnmikið nú og fyrr. Það er ekki þjóðinni að kenna. Trúarþörfin er jafnmikil og
áður. Það er kirkjunni og prestunum að kenna. Neisti heilags anda er að kafna í ösku
útbrunninna kenninga og siða. Enginn andlegur leiðtogi hefur haft djörfung og þrek
til að moka öskunni burt. Og þess er ekki að vænta af leikmönnunum, að þeir kunni
betur að greina milli hismis og kjarna. Ný lífsskoðun sækir á, og henni er veitt viðtaka
í hálfgerðum svefnrofum, þó að hún svali ekki heldur þeim þorsta, sem mönnum býr
í brjósti. (Líf og dauði, 1940, 27-28)
Þessi hvössu orð Sigurðar Nordals eru vissulega enn umhugsunarverð. Ver-
aldarhyggjan hefur mjög aukið veldi sitt síðan þau voru mælt, en aðstæður
eru breyttar og því engan veginn víst að spásögn hans standist alls kostar.
Hann gat auðvitað ekki fremur en aðrir séð fyrir þjóðfélagsþróunina. Síðan
er það nokkuð hált þegar talið er að „áhrif kristninnar“ fari mjög þverr-
andi. Þjóðfélag okkar er vitaskuld markað af kristnum áhrifum og kristilegt
siðgæði hefur mótað menninguna. Um þá hluti er almenn samstaða í þjóð-
félaginu. Hins vegar er, eins og áður var drepið á, rík tilhneiging til að
greina kirkju og kristni skýrlega sundur og það gerir Nordal líka í sínum er-
indum. Menn telja sig kristna þótt þeir hafni kirkjunni í raun, en tómlætið
birtist í því að ekki er heldur talin ástæða til að berjast gegn henni. Þess
vegna eru deilur um kristni og kirkju fátíðar hjá okkur. Ekki ber að harma
það, síst þegar litið er til hörmulegra trúarbragðaátaka og jafnvel styrjalda
með öðrum þjóðum, en deilurnar eru þó alltaf lífsmerki. Oumdeild stofnun
verður tíðum stofnun sem fáir ætlast til nokkurs af. Þess vegna er engin
ástæða fyrir kirkjunnar menn til að hliðra sér hjá deilum. Á stofnun þeirra
ekki að vera „stríðandi kirkja“?
Þegar Sigurður samdi erindi sín var hin svonefnda nýguðfræði ráðandi
innan kirkjunnar. Um miðja öldina breyttist það og önnur stefna, sem
nefnd hefur verið nýrétttrúnaður, ruddi sér til rúms, einkum fyrir tilstilli
Sigurbjörns Einarssonar biskups, sem án nokkurs vafa er áhrifamesti
kirkjuleiðtogi Islendinga á síðari hluta aldarinnar. Ádeila Sigurðar Nordals
á slappleika nýguðfræðinnar er af sömu rót og málflutningur hans í frægri