Andvari - 01.01.2000, Síða 119

andvari
KRISTNITAKA ÍSLENDINGA OG MENNINGARÁHRIF HENNAR
117
það meðal annars fyrir sig að stöður heiðinna trúarleiðtoga hefðu aldrei lif-
að kristnitökuna af.52 Þessi túlkun á goðavaldinu hefur þó aldrei verið ein-
ráð. Þannig færði Jón Hnefill Aðalsteinsson rök gegn henni í grein árið
1985 og taldi jafnvel að goðar hefðu haldið einhverju af trúarhlutverki sínu
eftir kristnitöku, „svo undarlegt sem það kann að virðast . . .“5'’ í nýlegri
bók snýr svo Jón Viðar Sigurðsson röksemdinni um kristnitökuna
skemmtilega á höfuðið: einmitt vegna þess að goðarnir, valdhafarnir á Al-
þingi, stýrðu trúariðkunum í heiðni var mögulegt að skipta um trú með
samþykkt Alþingis.54 í kristnisögunni nýju tekur Hjalti Hugason ekki af
skarið um trúarlegt hlutverk goða í heiðni. Hann segir fátt benda „til þess
að goðahlutverkið hafi hvílt á trúarlegum grunni.“ En síðar varpar hann
því fram að höfðingjar hafi verið „fúsir til að efla kirkjur sínar og sjá skjól-
stæðingum sínum fyrir þjónustu í þeim“ vegna þess „að goðar hafi frá
fornu fari gegnt ákveðnu trúarlegu hlutverki . . .“ Eins vísar hann and-
rnælalaust til þeirrar skoðunar Jóns Hnefils „að hlutverk goða hafi lítið
breyst við trúarbragðaskipti og þeir áfram veitt skjólstæðingum sínum bæði
veraldlega og trúarlega forystu.“55
Mér finnst einsýnt að ályktun Jóns Viðars Sigurðssonar um trúarlegt
hlutverk goða sé sú trúlegasta sem við eigum kost á. Engir hefðu getað gert
samkomulag um að skipta um guði á íslandi, svo að nokkurt hald væri í,
aðrir en þeir sem höfðu með höndum forystu fyrir trúariðkunum. í ein-
földu máli sagt hugsa ég mér að goðarnir hafi ákveðið að skipta um goð,
gera Krist að goði sínu í staðinn fyrir Þór og Óðin og Frey. Það þurfti ekki
að vera ákaflega mikil breyting, því að menn voru vanir trúarbrögðum með
rnörgum guðuin og hafa kannski átt það til að rokka á milli guða.5ft Að vísu
gengur sagan ekki upp nema við gerum ráð fyrir að menn hafi haft ein-
hverja hugmynd um að Kristur væri frekari til einveldis en gömlu goðin.
Ella hefði ekki verið þjóðarnauðsyn að lögleiða að allir skyldu vera kristn-
lr- En Islendingar hafa líka vitað að allur heimurinn í kringum þá var farinn
að trúa á Krist, og þá kann að hafa virst einfaldast að gera það líka.
Hefðu goðarnir sem réðu lögum og lofum á Alþingi ekki verið leiðtogar
Eúariðkana er erfitt að ímynda sér að þeir hefðu getað komið á kristnitöku
a neitt líkan hátt og Ari lýsir. Hefði til dæmis verið skilið á milli goða sem
fóru með pólitísk völd og hofgoða sem stóðu fyrir blótum, eins og þýski
fræðimaðurinn Klaus von See hélt,57 þá hefðu goðarnir átt eftir að kúga
hofgoðana til hlýðni, eftir að þeir komu heim af Alþingi árið 999/1000. Þá
hefðu komið upp forsendur fyrir trúarbragðastríði í landinu, og engin
^nerki eru um neitt slíkt í heimildum.
I rauninni er engu meiri ástæða til að undrast að íslensku goðarnir
skyldu lifa kristnitökuna af en að evrópskir konungar lifðu af trúarskiptin í
löndum sínum. í báðum tilvikum voru það æðstu valdhafar í landinu sem