Andvari - 01.01.2000, Síða 159

ANDVARI
SKÁLDSKAPUR OG SAGA
157
vettvangi sínum. Heppilegar aðstæður urðu þess líka valdandi að furðu-
margir Islendingar komust til hárra metorða, embætta og áhrifa, þeirra á
meðal Jón Eiríksson, Grímur Thorkelín, Birgir Thorlacius og Finnur
Magnússon. Einnig þetta hefur stuðlað að því að gera búsetu í Höfn að
sjálfsögðu vali þeirra sem áttu kost á því og ekki fýstu þess að gerast prest-
ar eða sýslumenn í strjálbýlum sveitum íslands eða embættismenn í smá-
bænum Reykjavík. í bók sinni vekur Páll Valsson t. d. á því athygli að
Tómas Sæmundsson hafi fagnað þeirri ákvörðun Konráðs Gíslasonar að
ætla að dveljast ytra og helga sig vísindum (151). Föðurlandsástin var með
öðrum orðum vel samrýmanleg ákvörðuninni að búa í Danmörku.
Þessar staðreyndir sýna að taka ber áðurnefndum andstæðupörum með
vissum fyrirvara. Það er hins vegar létt að hrífast með þeirri fylkingu sem
var róttækust í afstöðu sinni til Dana. Þessu játar Páll Valsson hreinskilnis-
lega þegar hann segir að í raun og veru sé «ekki hægt annað en dást að
þjóðernisofsanum í hinum fámenna hópi íslendinga í Kaupmannahöfn»
(219). Þessi «þjóðernisofsi» virðist líka leggja Páli orð í munn þegar hann
lýsir íslensku stúdentunum í Höfn: «sem helgað hafa líf sitt baráttunni fyrir
auknu frelsi ættjarðarinnar, en eru þó dæmdir til að ala aldur sinn í því
landi sem þeir hafa ákveðið að berjast gegn - ákveðið að hatast við» (99).
Hér er lesandanum líkt og kippt inn í veröld sjálfstæðisbaráttunnar, þess
tíma þegar íslendingar höfðu brýna þörf fyrir að draga skörp skil milli sín
og Dana og eignast bæði píslarvotta og hetjur. Jafnframt er umfjöllun Páls
gott dæmi þeirra miklu áhrifa sem kvæði þjóðskáldanna hafa haft á hugsun
okkar og tungutak og Guðmundur Hálfdanarson gerir að umræðuefni í
áðurnefndri grein sinni. Ein af mállegum fyrirmyndum hans gæti sem best
verið átakanleg lýsing Jónasar Hallgrímssonar á bræðrunum Gunnari á
Hlíðarenda og Kolskeggi sem grimmar örlaganornir dæmdu til þess að
«fjarlægum ala aldur sinn í löndum, / útlagar verða, vinar augum fjær».
Annar þeirra reis að vísu gegn forlögunum og valdi sér frægan hetjudauða
heima fyrir, en hinn týndist í þjóðahafinu.
Það yrði væntanlega bæði fróðlegt og spennandi verkefni að kanna til-
finningaþrungna málbeitingu þeirra sem ræða og rita um 19. öldina og rím-
ar ekki alltaf við «veruleikann», ef okkur er þá unnt að nota það orð. Af
bók Aðalgeirs Kristjánssonar má að minnsta kosti ráða að samskipti ís-
lendinga og Dana á þessum tíma hafa oftar en ekki verið bæði friðsamleg
og farsæl fyrir báða aðilja. Þetta á t. d. við um það mikla starf sem unnið
var á sviði íslenskra og norrænna fræða og var að mörgu leyti forsenda
þeirrar þjóðlegu «endurreisnar» sem við lofsyngjum oft og byggjum enn á.
Aðalgeir dregur vissulega ekki úr hlut íslenskra manna í þessum efnum, en
bætir þó við: