Andvari - 01.01.2000, Síða 161

ANDVARI
SKÁLDSKAPUR OG SAGA
159
Finns í Islenskum sagnablöðum og Skírni frá þriðja áratug 19. aldar sem öll
miðuðu að því að vekja athygli íslendinga á útgáfu íslenskra fornrita, því
mikla áliti sem þau nutu erlendis og gildi þeirra fyrir «fræga útlenda rithöf-
unda» og myndlistarmenn, m. a. Oehlenschláger, de la Motte Fouqué,
Ingemann, Walter Scott, H. E. Freund og Bertel Thorvaldsen. í skrifum
sínum hvatti Finnur íslendinga einnig til þess að láta ekki sitt eftir liggja í
þessum efnum. í grein frá 1823 segir hann m.a.:
Islendingar! Skylda vor og heiður krefja af oss dáð og dugnað, ef vér ekki ætlumst til
að kafna undir nafni og láta það spyrjast um allan heim: að andagift feðra vorra sé frá
oss horfin, og allar tilraunir munu ónýtast er viðhalda eigi bókmenntum og alþjóðleg-
um fróðleik á meðal vor. (Aðalgeir, 131)
Það liggur að mörgu leyti beint við að huga að slíkum áskorunum þegar
leitast er við að skýra vaknandi áhuga Tómasar Sæmundssonar á íslands-
sögunni nokkrum árum síðar og hvers vegna hann og félagar hans um
Fjölni skírskotuðu til íslenskra fornbókmennta þegar þeir reyndu að vekja
þjóðarandann með landsmönnum sfnum. Það útilokar samt ekki þá tilgátu
Jóns Helgasonar biskups, sem Sveinn Yngvi getur í bók sinni (34), að Tómas
hafi orðið fyrir einhverjum áhrifum frá Norðmanninum Rudolf Keyser sem
dvaldist á Islandi á árunum 1825-27 og lagði stund á «gammelnorsk», enda
þeirrar skoðunar að íslenskar fornbókmenntir væru einungis grein af
norskum meiði.
Hugmyndalega séð virðast Fjölnismenn þó standa Finni Magnússyni öllu
nær, og eins og Páll Valsson bendir á ætlaði Tómas Jónasi félaga sínum að
feta í fótspor hans. Það gerði Jónas líka að ýmsu leyti, bæði með því að
tengja saman skáldskap og náttúrufræði og með því að spyrja stöðugt hvað
heimurinn hugsi um ísland og íslenska menningu. Ætlum við að «láta það
spyrjast um allan heim: að andagift feðra vorra sé frá oss horfin»? spurði
Finnur Magnússon árið 1823. Ætlum við að láta rímurnar verða okkur «til
ævarandi spotts og aðhláturs um alla veröldina»? spurði Jónas í ritdómi
sínum um Rímur af Tistrani og Indíönu árið 1837. Þótt þessi ýkjukenndu
ummæli þeirra Finns og Jónasar séu án efa stílbragð sem hefur það mark-
mið að ýta við lesendum, bera þau einnig með sér löngun íslendinga til að
njóta viðurkenningar evrópsks samtíma, og ekki einungis fyrir þau verk
sem unnin voru í fjarlægri fortíð heldur einnig fyrir þau verk sem verið var
að skapa. Það leiðir hugann að tengslum íslenskra skálda við umheiminn.
Hvernig var þeim varið? Áttu skáldin samleið með evrópskum rithöfund-
um og þá hverjum?