Andvari - 01.01.2005, Qupperneq 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
Hún varð lykilverk eftirstríðsáranna. Einskonar röntgenmynd af tilfinningum
kynslóðarinnar sem fluttist á mölina um og upp úr seinna stríði. Enn hefur
henni ekki verið velt úr þeim sessi.“ Ekki eru horfur á að slíkt gerist. - Það er
þannig margs að minnast fyrir áhugamenn um bókmenntir þegar þeir renna
huganum til ársins 1955. Eru þó aðeins talin hér þrjú af minnilegum skáld-
verkum ársins og mætti bæta nokkrum við, bæði ljóðum og skáldsögum.
*
Tvær greinar í þessum árgangi Andvara víkja að íslenskri skólasögu. Annars
vegar er grein um Bessastaðaskóla í tilefni þess að tvöhundruð ár eru liðin
síðan hann hóf starfsemi. Um nafn þessa skóla leikur sérstök birta í sögu
íslenskra mennta. Það stafar af þeim fommenntakennurum og málsnillingum
sem þar kenndu, en þeirra frægastur er Sveinbjöm Egilsson. A Bessastöðum
stunduðu nám endurreisnarmenn íslensks máls og skáldmennta á fyrri hluta
nítjándu aldar, Fjölnismenn og nánustu eftirmenn þeirra, og þar las Svein-
bjöm fyrir þýðingar sínar á kviðum Hómers sem hrífa lesendur með mál-
snilld sinni enn í dag. Á Bessastöðum var arfur fortíðar ávaxtaður til frjóvg-
unar íslenskri menningu. Sú klassíska skólastefna sem þar var mörkuð var
leiðarljós íslenskra skólamanna lengi síðar, þótt aðstæður breyttust auðvitað
með nýjum þjóðlífsháttum og kröfum sem íslenskir skólar urðu að mæta
þegar stundir liðu.
Aðalgrein Andvara að þessu sinni fjallar einmitt um einn ágætasta skóla-
mann á íslandi á tuttugustu öld, Þórarin Bjömsson, lengi kennara og síðar
skólameistara við Menntaskólann á Akureyri. Hann var franskmenntaður og
bar með sér blæ hinnar rómönsku menningar norður á Akureyri þegar hann
kom þangað beint frá prófborði í Sorbonne. Kennslugreinar Þórarins voru
latína og franska. Hann var rómaður kennari og tók við skólameistarastarfi
af hinum sérkennilega skólamanni, menningarrýnanda og mannþekkjara Sig-
urði Guðmundssyni, en um hann var ritað í Andvara 1992.
Eins og rakið er í greininni um Þórarin voru einkenni hans skarpar gáfur
og greiningarhæfni, rík góðvild og mikil viðkvæmni gagnvart lífinu. Öllum
sínum mörgu nemendum er „meistari“, eins og við nefndum hann jafnan,
ógleymanlegur. Hann var ekki það sem kalla má nýjungamaður, heldur
óbilandi uppihaldsmaður klassískra mennta og siðaboðandi. Hann hafði
afburðagott vald á íslensku máli, var leiftrandi ræðumaður og ritsnjall, eins
og sjá má bæði af útgefnum ræðum hans og þýðingum úr frönsku. Þórarinn
féll frá árið 1968, í þann mund sem ný menningarstefna ruddi sér til rúms,
og hún fór í allt aðra átt en kynslóð hans var að skapi.
Hvað stendur eftir af skólastefnu Þórarins Bjömssonar? Verður þeim verð-
mætum sem hann og hans líkar báru fyrir brjósti bjargað gegnum iðuköst
okkar samtíma? Um það er vant að spá. Það kostar auðvitað ekkert að játa