Andvari - 01.01.2005, Síða 36

34
TRYGGVI GÍSLASON
ANDVARI
að fá inngöngu í skólann að nýju og hvort það yrði veitt. Bað hann nem-
endur að ganga í stofur og sinna verkum sínum og skyldustörfum eins
og kennarafundur hefði gert til að tryggja virðingu skólans. Enginn
nemandi hreyfði mótmælum og gengu allir hljóðir í stofur og öll and-
spyrna féll niður. Sýndi Þórarinn Björnsson í þetta sinn - sem oft endr-
anær hversu yfirvegaður hann gat verið, skýr í hugsun og einbeittur í
tali. Mun framganga hans engum gleymast sem þar var.
En hver var sýn Þórarins skólameistara Björnssonar á uppeldis- og
fræðsluhlutverk menntaskóla um miðja síðustu öld? I fyrsta lagi má
nefna að mjög áberandi var að hann hafði ímugust á sérhæfingu í skól-
unum og á hagnýtri tæknimenntun. „Það má ekki hugsa of mikið um
hið hagnýta. Menntaskólamir eiga að veita sem víðasta sýn.“51 Mennt-
unin á að vera breið og traust eins og hin danska menntun sem var „og
er eflaust enn breið og traust, svo að sumir telja nú gamaldags, af því
að öllum liggur svo mikið á og gleyma því þá stundum, að menntun
fæst ekki nema með tíma og það löngum tíma“.52 Skólinn á að „glæða
í nemendum gagnhollan hug og réttgjaman í garð þjóðfélags þeirra
og temja þá við vandvirkni og nákvæmni í vinnubrögðum og þjón-
ustu“.53 Víða minnist hann á fómina sem á að vera kjami hugsunar
menntaðra einstaklinga. Menn eiga að hugsa um meira en sjálfa sig,
ala ekki á sjálfhyggju einstaklinganna, félagshyggjan á það á hættu
að snúast í skipulagða eigingimi. Þjóðin er einfaldlega of eigingjöm
„og þess vegna er vandi þjóðfélagsins orðinn svo harðsnúinn, að eng-
inn virðist þess megnugur að leysa hann“.54 Auk fómarinnar eru það
erfiðleikamir og íhyglin sem skiptir máli fyrir menntunina. „Því að
sannleikurinn er sá, að það eina sem verulega þroskar manninn, það
eina sem styrkir persónu hans og eykur manngildi, það er baráttan við
erfiðleikana.“55 „Þeir sem kafa dýpst, eru fremur einir með sjálfum sér
- eða með góðum bókum.“56
/
Ottinn við lífið
Ýmislegt bendir til þess að Þórarinn Björnsson hafi á vissan hátt óttast
lífið, hafi viljað einangra sig frá umheiminum og hafi staðið stuggur
af átökum, spillingu og valdabaráttu - af vondsleika og blekkingu ver-
aldarinnar - og kemur þetta víða fram í skrifum hans og ræðum. Þetta
viðhorf var einnig algengt meðal margra evrópskra menntamanna milli-