Andvari - 01.01.2005, Side 140

138
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
Þessi ályktun virðist mér röng, því meginbygging Dvalið hjá djúpu vatni
og fyrri gerðar Tímans og vatnsins virðist næsta ljós og skipuleg. í þessu
fyrsta 10 ljóða safni er ástaljóðasvipurinn sérlega sterkur, því fjögur fyrstu
ljóðin og þrjú síðustu lúta að sambandi mælanda og viðmælanda. En í því
er alls ekki sú stígandi til æ nánara sambands sem síðar varð, heldur hverfur
bálkurinn aftur til upphafs síns, en í miðhlutanum skiptir yfir til hugleiðinga
um lífið sem ferðalag og feigð á hvítum hesti19.
Hvað varðar fyrri prentaða gerð, þá benti Peter Carleton á það (1964, bls.
189) að þar skiptast á reglubundnar tersínur (nr.1,3,5,7,10 og 12), og kvæði
með óreglulegri bragarhætti, framan af er þetta sem sjá má annað hvert ljóð,
en í hinum óreglulegri eru líkingar yfirleitt langsóttari. Upphafsljóðið er hið
sama í báðum gerðum, mælandi tengir vitund sína frumverum, tímanum
og vatni, allt flýtur. Hér er byggt á mjög gamalkunnum og margnotuðum
líkingum, um straum tímans og djúpa vitund. I næsta ljóði (nr. 3 í 2. gerð)
er ekki minnst á mælanda, en umhverfið birtist í annarlegum líkingum og
furðulegum, það er sýnt sem óskiljanlegt og hættulegt. I 3. ljóði fyrri gerðar
kemur myndræn, kyrrstæð lýsing mælanda og í 4. ljóði tengir hann sig himni,
hér birtast guð, englar, stjarnmenn. Það verður stígandi í sambandi mælanda
og viðmælanda, framan af er óyfirstíganleg fjarlægð milli þeirra, svo tengist
harmur hans hamingju hennar, en loks sefur fjarlægð hennar í faðmi hans.
I hinum ljóðunum lýsir mælandi sambandi sínu við náttúruna, í litríkum
lýsingum og óvenjulegum líkingum. I 6. ljóði er hann virkur gagnvart þessu
umhverfi sínu, sprengir fjall, í 8. ljóði - með venjulegri líkingum - kunn-
gjörir hann jörðinni einhverja fregn, en í 9. ljóði er hann óvirkur skoðandi.
I 11. og 13. er hann einnig óvirkur, en nátengdur fljóti, eilífð, tíma, ljósi og
myrkri. Lokaljóðið er þannig víðtækust mynd ljóðabálksins, lengsta ljóðið
og hátíðlegt, eðlilega er það einnig lokaljóð 2. gerðar.
Sveinn Skorri segir í framhaldi af síðast tilvitnuðum orðum:
Enn er vert að benda á það, að hafi verkið verið hugsað sem heild frá upphafi, þá bylti
skáldið þó gjörsamlega þeirri heildarformgerð, sem ríkir í 1. útg., er það var gefið út í
annað sinn.
Þetta virðist mér ofmælt. Þótt t.d. röð ástarljóðanna sé breytt, svo að það
sem áður var lokaljóð þeirra, verður nú næstsíðast þeirra20, þá spillir það
ekki stígandi þeirrar raðar. Annars sýna breytingamar til 2. gerðar ákveðna
stefnu. Skiljanlegt er að Steinn riðlaði svo reglubundinni skipan sem að
framan var lýst, útkoman varð skáldlegri, lífrænni. Þegar hann nú bætti átta
ljóðum við þrettán, þá varðaði aðeins eitt þeirra (nr. 8, lítillega) samband
mælanda og viðmælanda, við þessa aukningu dregur því verulega úr ástar-
ljóðasvip bálksins. Með því að skjóta 2. ljóði inn, verður hægari stígandi í