Vikan - 07.12.1972, Blaðsíða 17

eða Sjálfstæðishúsinu á Akur-
eyri brygði illilega í brún, ef
inn skálmaði persóna í líkingu
við þær, sem börn voru hrædd
með á 17. og 18. öld. Það voru
ekkert frýnilegir piltar, jötnar
á hæð, og sums staðar voru
þeir klofnir upp í háls. Það var
ekki fyrr en undir síðustu alda-
mót, að þeir höfðu tekið á sig
svipmót gamalla bænda, en
óneitanlega voru þeir ærið
hrekkjóttir enn og varasamir,
alls ólíkir nútíma jólasveinum,
frændum erlendra jólasveina,
sem klæðast síðri kápu, upp-
haflega stælingu á biskups-
kápu, og hjálpa kaupmönnun-
um dyggilega við að auka jóla-
verzlunina. Hér áður fyrr
þurfti að blíðka þessa karla
með gjöfum. Nú eru það þeir,
sem útdeila gjöfum.
Og þá erum við einmitt kom-
in að jólagjöfunum eða jóla-
gjafafarganinu, sem svo oft er
nöldrað yfir. Við höfum spurn-
ir af jólagjöfum í gömlum sög-
um, t. d. Egils sögu, en þær
voru með talsvert öðrum hætti
en nú tíðkast. Þá voru það
höfðingjarnir, sem héldu veizl-
ur og leystu gesti sína út með
giöfum, jólagjöfum. Síðar virð-
ist þetta hafa þróazt á þann
veg, að húsbændur hafi gefið
heimilisfólkinu, börnum og
vinnufólki, jólagjafir, en minna
um það, að heimilisfólkið gæfi
húsbændunum.
Gagnkvæmar jólagjafir
þekktust ekki hér á íslandi,
fyrr en á 19. öld, og það var
ekki fyrr en líða tók á 20. öld-
ina, að þetta varð ríkjandi sið-
ur. Við þurfum ekki einu sinni
að leita lengra en 15—20 ár
aftur í tímann til að fá ótrú-
lega sláandi samanburð við
ástandið nú til dags. f þá daga
mátti heita, að það væru ein-
ungis foreldrar ,og börn, sem
skiptust á jólagjöfum, en ætt-
ingjar og vinir skiptust á jóla-
kortum. Þá voru jólagjafirnar
einnig allmiklu hóflegri en nú
tíðkast, meira um nvtsama
hiuti, fatnað og því um líkt.
Það fer ekki dult, þegar lit-
ið er inn að jólatrénu á að-
fangadagskvöld, að við lifum á
tímum kaupmennsku og aug-
lýsinga. Vitaskuld er mikils
virði sá góði hugur, sem á
bak við jólagjöfina liggur. Gef-
andinn hefur oftast haft
ánægju af að velja gjöfina og
búa fallega um hana. En mörg-
um finnst nóg um kaupæðið
fyrir jólin og ásaka kaupmenn
harðlega fyrir að hafa komið
því inn hjá fólki, að það sé
siðferðileg skylda að gefa jóla-
gjafir.
Bráðum koma blessuð jólin /
börnin fara að hlakka til / all-
ir fá þá eitthvað fallegt / í
það minnsta kerti og spil.
Við heyrum þetta sungið í
sífellu þessa dagana. Og til-
hlökkunin hefur ekki breytzt í
sjálfu sér, þótt margt hafi
breytzt í jólahaldi, frá því Jó-
hannes úr Kötlum orti þessa
vísu.
Nútíma barnið er löngu farið
að hlakka til jólanna. Það er
farið að skreyta herbergið sitt
með jólasveinamyndum og
jóladóti. Það setur skó í glugg-
ann á hverju kvöldi og vakn-
ar spennt að morgni til að gá,
hvað jólasveinninn hafi sett í
skóinn um nóttina. Það telur
dagana til jóla á skrautlegu
jóladagatali, á jafnvel fleiri en
eitt. Það á stórt kerti með
myndum og tölum og horfir á
kertið minnka frá degi til dags,
eftir því sem nær dregur jól-
um. Það fylgist með jólabakstr-
inum hjá mömmu og fær að
rétta hjálparhönd við margvís-
legan jólaundirbúning.
Til hvers hlakkar þetta barn
svo mjög? Auðvitað eru það
gjafirnar, góði maturinn og
jólaböllin með jólasveinunum
og öllu gríninu. Nútíma barn-
ið veit af fyrri reynslu, að á
aðfangadagskvöld gefur að líta
stórt og fallegt jólatré inni í
stofu, sem varla sér í fyrir
marglitum jólabögglum frá
pabba og mömmu, systkinum
og vinum, öfum og ömmum,
frændum og frænkum. Það er
alls ekki óalgengt að nútíma
barn fái 15—20 jólaböggla.
Yrði þetta barn ánægt með
það jólahald, sem tíðkaðist
fyrir fáeinum áratugum? Yrði
það ánægt með að fá aðeins
kerti og spil og e. t. v. eina flík,
svo það klæddi ekki jólakött-
inn? Svarið er auðvitað nei, af
því að það hefur kynnzt allt
öðru. En við sömu aðstæður
og þeirra, sem voru börn fyrir
nokkrum áratugum, yrði það
himinlifandi. Jólahald hefur
alla tíð miðazt við það að vera
ærleg tilbreyting frá hvers-
dagslífinu, og þeim mun meira
sem fólk getur veitt sér dags-
daglega, því stórkostlegri verða
hátíðabrigðin. Það væri óneit-
anlega gaman að geta skyggnzt
inn í framtíðina og séð jóla-
hald íslendinga um árið 2000,
þegar þau móta jólahald, sem
nú njóta þess sem börn.
Bráðum koma blessuð jólin,
og þau verða haldin á sama
hátt og síðasta ár, hvað sem
öllum vangaveltum líður. En
af því að við vorum að velta
fyrir okkur jólahaldi fyrr og
nú, datt okkur í hug að leita
til nokkurra ágætra karla og
kvenna og biðja þau að svara
eftirfarandi spurningu: Hvað
finnst þér um nútíma jólahald,
og hverju mundirðu vilja
breyta?
KH
JÓLABLAÐ VIKAN 17