Menntamál - 01.06.1950, Blaðsíða 78

140
MENNTAMÁL
Til þess að geta svarað þessu rétt og skilið kjarna al-
þjóðamálsins, kvað hann nauðsynlegt að fara nokkrum
orðum um uppruna tungumála almennt og þau öfl, sem
réðu vexti þeirra og beindu honum í ákveðna átt. En hér
væri ekki unnt að ræða þau efni til hlítar, enda væru
vísindamenn þar ekki á eitt sáttir. Hér yrði aðeins vikið
að tvennu, sem miklu máli skipti: 1) Hvað er það, sem
raunverulega ber tungumál uppi? 2) 1 hvaða átt þróast
málin?
Þessum spurningum svaraði fyrirlesarinn á þessa leið
að efni til:
„Tungumál er félagslegt fyrirbæri, en ekki náttúru-
fræðilegt eða lífeðlislegt fyrirbæri. Þar af leiðir, að það
er samfélagið, flokkur manna, sem skapar málið á ákveðnu
þróunarstigi til þess að fullnægja þörfum sínum, eins og
þær eru á þeim tíma. Þessi flokkur getur verið ætt, kyn-
bálkur eða þjóð, en hann getur líka verið stétt eða trúar-
bragðaflokkur. Þannig talaði yfirstéttin í Indlandi til
forna sérstakt mál, sanskrít, og latína var lengi og er
mál kaþólsku kirkjunnar. Hinar gömlu kenningar um
tungumálin, að þau séu blátt áfram gjöf frá hendi nátt-
úrunnar eða einhverra afla utan hennar, eru óvísindaleg-
ar. Engu vísindalegri eru þær kenningar, sem segja, að
einungis þjóð geti borið uppi tungumál. Að tala um þjóð-
arsál eða þjóðaranda sem dýpstu rætur málsins, er að
leiða dulfræði inn í vísindin, er að slá um sig með fögrum
setningum, en marklausum. Vitanlega gerast þjóðir ber-
endur mála á tilteknum tíma, en það táknar engan veg-
inn, að aðrir félagshópar manna geti ekki einnig borið
uppi tungumál.
Um hitt, í hvaða átt málin þróast, eru til tvær aðalkenn-
ingar. Gömlu kenningarnar, sem þeir héldu fram Max
Múller, Trobetti og fleiri, eru á þann veg, að í fyrndinni
hafi verið til eitt sameiginlegt frummál, sem greinzt hafi
sundur í mörg mál og þau síðan aftur í önnur koll af