Iðunn : nýr flokkur - 01.10.1927, Blaðsíða 81

ÍDUNN
Biblía stjórnmálamanna.
335
sem virðast glæpsamir og háskalegir en leiða þó af sér
velmegun og örygð. —
Hvort er heppilegra, að þjóðhöfðinginn sé örlátur eða
aðsjáll?
Machiavelli gerir þá undir eins greinarmun á því
tvennu: hvort um er að ræða mann, sem er á leið tii
valda, eða mann, sem kominn er upp í valdastólinn.
Þeim fyrnefnda skartar örlætið bezt; hinum er hentast
að halda utan að sínu.
— — Segi nú einhver, að gjafmildir valdhafar hafi
komið miklu til leiðar, þá svara ég: Það er mikið undir
því komið, hvað gefið er. Sé um að ræða eignir vald-
hafans sjálfs eða þegna hans, er rétt að við hafa alla
sparsemi. Sé það aftur á móti eignir útlendra eða her-
tekinna manna, er örlætið aldrei of mikið.
Því, sem ekki er þitt eða þegna þinna, getur þú ausið
út tveim höndum. Það gerðu þeir Cyrus, Cæsar, Alex-
ander mikli o. fl. Slíkt eykur hróður þinn. En að gefa
þínar eigin eignir út um hvippinn og hvappinn er þér
tíl skaða. Það er ekkert til, sem etur sig sjálft upp í
Iíkum mæli og örlætið. Um leið og þú ástundar þessa
dygð, missir þú getuna til að ástunda hana; þú verður
fátækur og fyrirlitinn, eða — til þess að komast undan
fátæktinni — ránfíkinn og hataður. —
Hvort er betra fyrir valdhafann, spyr Machiavelli, að
þegnarnir elski hann eða óttist? Og hann svarar:
Bezt væri að þeir gerðu hvorttveggja. En þar sem
þetta tvent fer sjaldan saman fullyrði ég, að hann sé
miklu öruggari ef menn óttast hann, heldur en þótt þeir
elski hann.
Hann rökstyður það:
Vér getum sagt um mennina alment, að þeir séu
vanþakklátir, hviklyndir, undirförulir, gráðugir, huglausir