Nýjar kvöldvökur - 01.07.1934, Blaðsíða 31

NYTJAJURTIR
125
tækni nútímans verið tekin í þjónustu
hrísgrj ónayrkj unnar í Ameríku og Ev-
i'ópu. Er svo talið, að óvíða sé stórfelld-
ari munur á nýja og gamla tímanum í
sömu atvinnugrein eins og hrísgrjóna-
ræktinni. í Asíu getur Kínverjinn með
allri sinni iðni og kostgæfni í mesta lagi
annazt ræktun á rúmlega % ha., en í
Ameríku, þar -sem véltæknin er komin til
sögunnar, annast einn maður um 25 ha.
á ári.
Ársframleiðsla af hrísgrjónum var
1928 121,11 millj. tonna. Þar af voru
95,5% framleidd í Asíu. Mest er ræktað
i þessum löndum: Indíalöndum Breta,
Kína og Japan. Enda þótt hrísgrjónin
séu ein sú korntegund sem mest er rækt-
að af í heiminum, er oft talið að áhöld
séu um hvort meira er ræktað af þeim
eða hveiti, þá er mikill munur þess
hversu langtum meira hveitið gengur í
verzlun landa á milli. Er orsök þess sú,
að hrísgrjónanna er að mestu neytt í
löndunum, þar sem þau eru ræktuð, en
flest þeirra eru þéttbýl mjög. Talið er aö
nálega 2/5 alls mannkyns á jörðinni lifi
aðallega á hrísgrjónum. En í verzlun
gengur aðeins 1/5 hluti framleiðslunnar.
Hrísgrjónin eru nær eingöngu notuö
til manneldis, og mest til grautargerðar,
mjög lítið er notað í brauð. Eins og
kunnugt er, eru hrísgrjón auðmelt en þó
nærandi, enda þótt þau að næringargildi
standi að baki bæði maís og hveiti. Mik-
ils af hrísgrjónum er neytt þannig, að
þau eru fyrst gljáfægð, þ. e. hýðinu er
ílett af þeim, en með því fylgir kímið.
En kímið er mjög auðugt af B-fjörefn-
um. Við skort þeirra í fæðunni sýkjast
nienn af sjúkdómi þeim, er Beri-Beri
nefnist. Er hann einkum veiklun á tauga-
kerfi. Hefur veiki sú verið mjög útbreidd
í londum þeim, er menn lifa mest matai
á hrísgrjónum, en svo er um allan þorra
fólks í Suðaustur-Asíu. Japanar og fleiri
Austur-Asíuþjóðir búa til áfenga drykki
úr hrísgrjónum.
Af korntegundum þeim, sem nú eru að
mestu ræktaðar utan Evrópu og lítið
neytt af Evrópuþjóðum, má nefna: Hirsi,
Negrahirsi og Dúrru.
Hirsi er nú einkum ræktað í Mið-Asíu,
norðurhluta Indlands, Japan og Kína, en
áður var það ræktað víðsvegar um Ev-
rópu, allt norður á Norðurlönd. Var koxm
þess bæði notað í brauð og grauta.
Negrahirsi er stórvaxin planta, sem
ræktuð er víðsvegar um Afríku og notuð
bæði í brauð og grauta. Hið sama má
segja um Dúrruna, sem er önnur aðal-
korntegund Afríkubúa. En utan Afríku
er hún ræktuð í Kína, Suður-Evröpu,
Indlandi og Norðui'-Ameríku. í Ameríku
er sykur unnin úr dúrrustönglum. Negra-
hirsi er aftur á rnóti næstum ekki ræktað
utan Afríku.
Jurtir þær, er nú hafa taldar verið, eru
allar af grasættinni. En í þessu sambandi
skal getið hér tveggja merkra mjölvis-
plantna, sem eru af öðrum ættum. Eru
það: Bókhveiti og Sagópálmi.
Bókhveiti (Fagopyrum esculentum),
er af súruættinni. Líkist það einna mest
blöðkujurtar-ættkvíslinni. Af henni eru
meðal annars kornsúra og hlaðarfi af ís-
lenzkum jurtum. Bókhveitið er ættað frá
Austur-Asíu og barst á miðöldum til
Evrópu. Síðan hefur það verið allmikið
ræktað í Mið-Evrópu og um sunnanverð
Norðurlönd. Þrífst það vel á hinum
sendnu heiðalöndum, en krefst svo mikils
hita, að það verður naumast ræktað
norðar en í Suður-Svíþjóð. Aldinið er
hneta. Er hún lík að lögun beykihnet-
unni, er bók nefnist, og er nafnið bók-
hveiti af því dregið. Hnetan er mjölvis-
rík og nærandi, er hún því mikið notuð
til manneldis.
Sagó. Það sem kallað er sagó er ekki