Nýjar kvöldvökur - 01.07.1934, Blaðsíða 29

Steindór Steindórsson frá Hlöðum.
NYTJAJURTIR.
(Framh.)-
e. Maís (Zea mais).
Þai' sem þæi' korntegundir, sem hingað
til eru taldar eru allar upprunnar í gamla
heiminum, þá er maísinn amerískur að
uppruna. Hann er að útliti allólíkur hin-
um korntegundunum, enda fjarskyldur
þeim, þótt hann sé sömu ættar. Hann og
örfáar aðrar náskyldar plöntur eru sér-
stök deild innan grasættarinnar.
Maísinn er geysistórvaxin planta, 2,5
metrar á hæð með breiðum, slíðurlöngum
blöðum. Blómin eru einkynja og sitja
karlblómin efst á stönglinum í púntleitri
blómskipun. Kvenblómin sitja aftur í
blaðöxlunum neðar á stönglinum í sér-
kennilegum, axleitum blómskipunum, er
»kylfur« nefnast. í hverri kylfu er ara-
grúi blóma, sem sitja í löngum, beinum
röðum eftir endilöngum kylfuleggnum,
hann er safamikill og kjötkenndur, og
eru blómin lítið eitt sokkin niður í stöng-
ulholdið. Um kylfuna lykja allstórvaxin
hreisturblöð líkt og þéttar reifar. Blómin
eru mjög óbrotin af allri gerð. Þau bera
geysilanga stíla og fræni, sem vaxa út úr
blaðreifunum. Þegar blómin eru út-
sprungin sjást þannig skúfar af gulum
frænum út úr hverjum kylfutoppi.
Maísinn er æfagömul yrkiplanta í
Ameríku. Þegar Evrópumenn komu þang-
að var ræktun hans mj ög útbreidd meðal
Indiána. Höfðu þeir ræktað hann frá ó-
Jnunatíð, og enn í dag er maísinn nefnd-
ur »indian corn« meðal brezkumælandi
þjóða. Þar eð maís finnst nú hvergi villt-
ur, vita menn eigi um uppruna hans. En
í Mexíkó og Mið-Ameríku vex planta ein
honum náskyld, er Euchlaena nefnist.
Og svo er skyldleiki þessara tegunda
mikill, að þær geta af sér bastarða við
víxlfrævun. Hafa fræðimenn getið þess
til, að maísinn muni vera kominn af Euc-
hlaena eða annari náskyldri tegund við
stökkbreytingu.
Maísinn fluttist frá Ameríku til Ev-
rópu, og er nú allmikið ræktaður um
sunnanverða álfuna, einkum í ítalíu og
Dónárlöndunum og allt norður á Suður-
Þýzkaland, en á Þýzkalandi er hann mest
ræktaður til grænfóðurs. Aðal maíslönd-
in eru samt Bandaríki Norður-Ameríku;
þar er hann ræktaður svo mjög, að hann
er þriðja mesta korntegund heimsins. út-
Dreiðslusvæði hans er þó ekki mjög stórt,
því að hann krefst allmikils hita, og
verður naumast ræktaður með nokkrum
árangri norðar en á 50° n. br. Árið 1928
nam heimsframleiðslan 110,9 millj. tonna
og framleiddu Bandaríkin þar af 65%.
önnur merk maíslönd eru Argentína,
Sovétríkin og Rúmenía. Enda þótt
Bandaríkin framleiði langtum mest allra
landa af maís, eru þau samt ekki mesti
útflytjandinn. Þar er Argentína hæst á
blaði.
Langmestur hluti maísframleiðslunnar
er notaður til fóðurs, einkum svínafóð-
urs. Talið er að hin stórkostlega svína-
rækt Bandaríkjanna byggist að mestu
leyti á maísræktinni. Bæði kornið og'
grasið er notað. Nokkuð er hann og not-
aður til manneldis, einkum þar sem hann
16*